بیماری منحوس کرونا سبب شد امسال کشورهای اسلامی از حضور در برنامه حج محروم بشوند و حسرتی از این محرومیت بر دلها بماند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این باره فرمودند: «موسم حج امسال دستخوش اندوه و حسرت مؤمنان و مبتلا به احساس فراق و ناکامی مشتاقان است. دلها از غربت کعبه احساس غربت میکند و لبّیکِ جداماندگان با اشک و آه در هم می‌آمیزد.» ۱۳۹۹/۰۵/۰۷
پیام‌های حج رهبرانقلاب که هر سال صادر میشود محورهای مختلفی در زمینه معنویت حج و فرصتهای اجتماعی و بین‌المللی آن دارد. باتوجه به این مسئله بخش فقه و معارف پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در گفتگو با حجت‌الاسلام سیدعبدالفتاح نواب، نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت و سرپرست حجاج ایرانی، مهم‌ترین مسائل حج و مطالبات رهبرانقلاب از سازمان حج و زیارت را مرور کرده است.
 
سازمان حج و زیارت چه برنامه‌هایی برای تحول در زمینه امور حج در نظر دارد؟
من امروز می‌توانم به ضرس قاطع با توجه به اطلاعاتی که از حج در کشورهای دیگر دارم، بگویم که حج و زیارت و بعثه از باب خدمات خوب به زائر و برنامه‌های خوب و فعالیت‌های مناسب از بهترین‌ها در جهان هستند. خود روحانیون و مدیران کاروان‌های ایران با توجه به اطلاعاتشان و حضوری که در برنامه‌ها دارند، از برجسته‌ترین روحانیون و مدیران کاروان در دنیا هستند.

درباره‌ی برنامه‌های تحولی هم امسال بعثه و سازمان حج و زیارت برنامه‌ای برای بازمهندسی کارهایش گذاشت. یعنی ما از فرصت تعطیلی استفاده کردیم و آسیب‌‌شناسی‌ کردیم و مشخص کردیم که مسئول اجرایی و معاونت اجرایی آن کدام معاونت‌ها هستند. هفده کارگروه برای برنامه‌ی تحولی و پیگیری برنامه‌ها برای سال‌های بعد در سازمان حج و زیارت و یک تعداد کمتر در بعثه‌‌ی مقام معظّم رهبری تشکیل شد. برخی از برنامه‌ها باید بازمهندسی و برخی بهینه‌سازی شود. ما در آموزش باید کار را زیادتر کنیم، و جزو برنامه‌هایمان هست که این کار انجام شود. مشاوران کار هم تمام کارگزاران و تمام کسانی هستند که در این زمینه فعالیت داشتند و کار کردند. این‌ها انجام وظیفه می‌کنند.

یکی از کارهایی که در این سال‌های اخیر بیشتر شده و تأثیرگذار هم بوده، مشارکت زائران در برنامه‌ها است. مثلاً‌ قبلاً زائر فقط به‌عنوان یک زائر بود و نقشی در کاروان نداشت، ولی الان زائر هم در بخش آموزش و هم در بخش نظارت کمک‌کار است. زائران به‌عنوان ناظرین افتخاری بعثه در کاروان‌ها فراوان هستند و بلافاصله گزارش می‌کنند. مشارکت هم خیلی در کارهای تحولی مؤثر است. چون دیگر بعثه و سازمان نیست، بلکه زائران خودشان احساس می‌کنند و باید مشارکت داشته باشند.
 
با توجه به برنامه‌ی تحول که اشاره کردید، آیا خبر خوشی برای مردم دارید که برای سال آینده امیدوار شوند؟
ما الان در نقطه‌ی سخت کار قرار داریم. یک زمانی در همین بعثه و سازمان مراجعه‌ی مردم و مدیران بسیار زیاد بود. یعنی برای سوریه، عتبات، عمره و حج واجب حضور مدیران، روحانیون و معین‌ها زیاد بود و همیشه ورودی‌ و خروجی شلوغ بود. الان همه‌ی برنامه‌ها تعطیل است. یک بخش آن مربوط به کرونا و بخش دیگر آن هم مربوط به برخی از کشورها است که روابط آن‌ها با ما بد است. ما گاهی از سال‌ها حداکثر در دویست روز هشتصد هزار نفر را به عمره می‌فرستادیم. این‌هایی که به عمره می‌رفتند تأثیر و شوق زیادی روی خانواده‌هایشان، بستگانشان و همکارانشان می‌گذاشتند. امّا الان عمره تعطیل است و حج واجب هم که تعطیل شد، و با توجه به شرایط عتبات و سوریه هم تعطیل است. خیلی از افراد از ما در مورد اربعین سؤال می‌کنند. خب با توجه به اینکه الان عراق ورود به کربلا را بسته است، نمی‌شود اربعین را راه‌انداخت. الان خود کربلا و شهرهای عراق در قرنطینه‌اند. ورود شهر به شهر ممکن نیست. فقط داخل شهرها مایحتاج ضروری را منتقل می‌کنند.

در سخت‌ترین نقطه ما نمی‌توانیم خبر خوشحال‌کننده به مردم بدهیم، به جز اینکه به مردم بگوییم که با تحمل و بردباری ان‌شاءاللّه سحر نزدیک است. همان‌طوری که رهبر معظّم انقلاب در پیام حج امسال فرمودند ان‌شاءاللّه به‌زودی برنامه‌های حج انجام می‌گیرد. خود این پیام بهترین مشوّق و خوشحالی برای علاقه‌مندان است.
 
رهبرانقلاب هر ساله به مناسبت ایام حج پیامی صادر میکنند، مجموع پیام‌های رهبرانقلاب بر روی چه نکاتی تمرکز دارد؟
حضرت آقا با هوشمندی خاص جهان را در نظر می‌گیرند. این پیام‌ها فقط برای مخاطبین ایرانی‌ نیست، بلکه برای مخاطبین جهانی هم هست. تقریباً چهار عنصر اصلی در پیام‌های ایشان هست. عنصر اوّل توجه به معنویت در حج است. ایشان به زائران سفارش می‌کنند که فرصت را از دست ندهند و فرصت زیارت، عبادت و خودسازی را غنیمت بدانند. پیام‌های معنوی اخلاقی حج یک بخشی از پیام‌های ایشان به‌عنوان عنصر ثابت در تمام پیام‌ها است. معنویت در حج، اخلاق در حج، فرصت‌شناسی در حج، بهره‌برداری از فرصت‌ها در حج، همه بخش معنوی است. حالا امکان دارد هرکدام از این بخش‌ها پنج الی هفت تذکر و توصیه در آن باشد.

عنصر دومی که حضرت آقا همانند حضرت امام رضوان‌اللّه‌تعالی‌علیه به آن می‌پردازند مسئله‌ی برائت است. مسئله‌ی برائت یک مسئله‌ی فطری است. این‌هایی که در مقابل برائت می‌ایستند نمی‌دانند که برائت چیست که در مقابلش می‌ایستند. البته از باب اینکه چون در آن ابراز تنفر از آمریکا هست می‌گویند که خوب نیست. در صورتی که از زمان حضرت آدم علیه‌السلام و حضرت ابراهیم علیه‌السلام تا زمان پیامبر مسئله‌ی برائت بوده است. در قرآن آیات مربوط به حضرت آدم هست که ایشان موحد بود و از شرک بدش می‌آمد. حضرت ابراهیم از شرک متنفر بود. آیه‌ی «... وَمَا کَانَ مِنَ الْمُشْرِکِین» در قرآن در مورد حضرت ابراهیم هست که می‌فرماید ایشان از مشرکین نبودند.

ما در قرآن یک سوره به نام حج داریم. در تمام عبادات فقط حج سوره دارد. نماز، زکات، خمس و... در قرآن سوره ندارند. سوره‌ی حضرت ابراهیم و سوره‌ی بقره یک بخشی از آن در مورد حج است. برائت هم یک سوره دارد. این اهمیت سوره‌ی توبه که برائت هم اسمش هست را می‌رساند. الان در آمریکا این بندگان خدا که تحت فشار و ستم و ظلم قرار گرفتند و پرچم کشورشان را هر روز آتش می‌زنند، این ابراز تنفر و اظهار برائت آن‌ها است. این‌ها از پرچمی که این تفکرات و عملکرد و بازتاب را داشته باشد متنفرند و از آن برائت می‌جویند.

سومین عنصر مسئله‌ی فلسطین است. آقا در رابطه‌ی با فلسطین در تمام پیام‌هایشان به این مسئله اشاره می‌کنند، همان‌طوری که حضرت امام رضوان‌اللّه‌تعالی‌علیه هم یکی از عنصرهای اصلی پیامشان مسئله‌ی فلسطین بود. در مسئله‌ی فلسطین گاهی اوقات آقا راهکارهایی هم در پیامشان می‌آورند که مردم جهان اطلاع داشته باشند. ازجمله رفراندوم که ایشان می‌فرمایند هر فلسطینی دارای هر عقیده‌، مذهب و دینی که هست باید به فلسطین بیاید و انتخاباتی برگزار شود و خودشان انتخاب کنند که کشورشان چگونه اداره شود. نمی‌شود که مردم یک کشوری را بیرون بریزند، و خانه‌هایشان را خراب کنند، و آواره‌شان کنند. این حرکت، حرکت قسری است. در حرکت قسری وقتی انسان سنگی را به بالا پرتاب کند، از آن دور شده، ولی برمی‌گردد و روی سر خودش می‌خورد. این همان حرکت قسری است که این‌ها انجام می‌دهند.

چهارمین عنصر از پیام‌های حضرت آقا و حضرت امام رضوان‌اللّه‌تعالی‌علیه مسئله‌ی وحدت است. هم امام به وحدت جهان اسلام توجه داشتند و هم رهبر معظّم انقلاب به وحدت جهان اسلام توجه دارند. امّا پیام ایشان یک بخش غیرثابت هم دارد که هر سال وقتی یک مسئله‌ی مهمی پیش می‌آید به آن توجه می‌کنند. مثلاً یک دوره‌ای مسئله‌ی داعش پیش آمد که آقا به این مسئله‌ توجه کردند و فرمودند که آن یک بلیه‌ای برای جهان اسلام بود و به آن متذکر شدند. یا همین قضیه‌ی سیاه‌پوستان که در آمریکا اتفاق افتاده و ظلمی که پلیس آمریکا انجام داده، آقا در پیام حج امسال به این مسئله پرداختند و این‌ها را مورد توجه قرار دادند. در سال 95 هم ایشان در پیامشان به شهدای منا و شهدای مسجدالحرام اشاره کردند. این‌ها بخش غیرثابت است که هر سال یک مسئله‌ای را مطرح می‌کنند.
 
با توجه به این محورها عمق استراتژی ایران در مراسم حج چگونه پیگیری می‌شود؟ و چطور از آن‌ها برای ارتباط با سایر کشورها بهره‌برداری می‌شود؟
عمق استراتژی ایران در مسائل سیاسی قبل از حج باید کار شود. وقتی که قبل از حج کار شود، تبلیغ شود، فعالیت ‌شود، ارتباطاتی ایجاد ‌‌شود، ثمره‌اش در حج چیده می‌شود. البته گاهی اوقات این ارتباط در خود حج شکل می‌گیرد، چون زائران از کشورهای دیگر به مسجدالحرام و مسجدالنبی می‌آیند و کنار ایرانی‌ها قرار می‌گیرند، و حساس می‌شوند و چند سؤالی هم می‌کنند و متوجه می‌شوند که تبلیغاتی که علیه ایران در بوق و کرنا می‌کنند درست نیست. در حج سال گذشته یک آقایی در طواف دعای مجیر می‌خوانده و یک زائر مصری از دعای مجیر خوشش آمده بود. آن آقا این مصری را در مسجدالحرام نزد من آورد. این مصری آن دعا را می‌خواست. من شماره‌ی تلفن همراهش را گرفتم و گفتم برایت می‌فرستم. بعد برایش فرستادم. این زمینه‌ای برای ارتباط شد.

خود افراد تأثیرگذار در آینده هستند. یعنی شما هرچقدر افرادی را داشته باشید که با این‌ها ارتباط داشته باشید و هماهنگ باشید، اگر روزی بخواهید از این‌ها یک جمعی را در بیاورید ارتباط می‌تواند باشد. ولی این افراد باید باشند. عمق خود همین افراد هستند. ما اگر برنامه‌ای هم درباره‌ی سایر مسلمان‌ها بخواهیم داشته باشیم در منافع خودشان است. ما در کشورهای دیگر نه دخالتی و نه کاری داریم.

نکته‌ای که می‌خواهم عرض کنم این است که برخی اوقات نقطه‌ی آغاز حج است و بعضی از اوقات نقطه‌ی بهره‌برداری و جمع‌آوری و خدمات‌دهی هم در حج است. حج یک مقطع است. عمق استراتژی‌ ما فقط در حج نیست. در غیر حج هم، همین کمک‌های مالی و معنوی ایران به برخی از کشورها هم هست. مثلاً در یمن با توجه به‌شدت محاصره‌ی این کشور از سوی دشمنان، ایران هیچ‌کاری نمی‌تواند برای یمن کند. اصلاً آن‌ها اجازه نمی‌دهند که برای یمن کاری کند و سلاح یا موادغذایی ارسال کند. الان شرایط در یمن به‌گونه‌ای است که نفتش دارد تمام می‌شود و بسیاری از بیمارستان‌ها دارند تعطیل می‌شوند و برق ندارند. آن‌وقت ایران می‌تواند چه کار کند؟ ما فقط در یمن می‌توانیم حمایت معنوی کنیم. خود همین حمایت معنوی این‌ها را سرپا نگه می‌دارد.
 

مهم‌ترین مطالبات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره برگزاری هر چه بهتر مراسم حج چه مواردی است؟
حضرت آقا در رابطه‌ی با حج نظرشان این است که حج عزتمندانه برگزار شود. یعنی حاجی ایرانی باید با عزتمندی تمام آنجا حضور پیدا کند. درباره‌ی شرکت در برنامه‌ها هم نظر حضرت آقا این است که برنامه‌ها مثل برائت برگزار شود. خود کشور عربستان هم اگر یک نگاه دیگری به برائت کند، به نفعش هست که برائت برگزار شود. نه فقط ایران بلکه اگر همه‌ی مسلمانان مراسم برائت را برگزار کنند یک نگاه دیگری در رابطه‌ی با منافع و مضارشان پیدا می‌کنند. وقتی یک قدرتی مثل ایران و سایر کشورها نسبت به یک مسئله‌ای برنامه‌ریزی کنند، رقبایشان باید کوتاه بیایند. اگر آمریکا به بعضی از کشورها توهین می‌کند و برخی از کشورها را شبیه برخی از حیوانات یاد می‌کند به خاطر این است که برائت ندارند و این اهرم را از دست داده‌اند. اگر این اهرم در اختیار باشد، با وجود آن می‌توانند تنظیم کنند، ولی وقتی که خودشان را خلع سلاح می‌کنند، مردم خیلی نقش دارند. الان مردم آمریکا دولت آمریکا را به‌ستوه آورده‌اند. وضعیت آمریکا در آینده خیلی بد می‌شود. مگر اینکه مثل گذشته مثل زالو به جان کشورهای فقیر و ضعیف بیفتد و خون آن‌ها را بمکد و خودش را از این بلا نجات دهد. اختلاف در کشورها بیندازد، درگیرشان کند، سلاح بفروشد و ذخایرشان را جمع کند و مشکلات خودش را حل کند. بنابراین در مسئله‌ی برائت که حضرت آقا بیان فرمودند اگر این کشورها هم مسئله‌ی برائت را جدی بگیرند به نفع خودشان هست و می‌توانند برنامه‌ی فشارهای آمریکا را کنترل کنند.

یکی از نکات مدّنظر رهبر معظّم انقلاب، دعای کمیل است. نه فقط نظر ایشان، بلکه نظر همه‌ی مراجع و همه‌ی زائران هست. زائران ایرانی به‌شدت از اینکه عربستان اجازه نمی‌دهد دعای کمیل را کنار بقیع بخوانند ناراحتند. این به نفع عربستان نیست.  عربستانی که این‌قدر سرمایه‌گذاری می‌کند و شعار "خدمة الحاج شرف لنا" می‌دهد، اگر این شعارش هست باید چیزهایی که زائران دوست دارند را برایشان فراهم کند. اگر شما با مسئولین کشور حساب کتابی دارید، آن را نباید با زائر تسویه کنید. عرب‌ها  به مهمان می‌گویند شما صاحبخانه هستید. عرب‌ها که این ادعا را می‌کنند بهتر بود عربستان از زائران سؤال می‌کرد شما چه چیزی دوست دارید. شما دوست دارید دعای کمیل باشد ما زمینه‌اش را برای شما فراهم می‌کنیم. اگر عربستان این کار را می‌کرد زائر وقتی از زیارت برمی‌گشت می‌گفت دستشان درد نکند خیلی خوب بود ما در بین‌الحرمین دعای کمیل را خواندیم. ولی فکر می‌کنند وقتی جلوی خواندن دعای کمیل را بگیرند زائر را نسبت به نظام بدبین می‌کنند. اشتباه می‌کنند، زائر که نسبت به نظام بدبین نمی‌شود. زائر می‌گوید شما اجازه ندادید و دست شما بود.

در مذاکراتی که امسال بین مسئولین حج و زیارت و وزیر حج عربستان درباره‌ی حج اتفاق افتاد، دعای کمیل هم مطرح شد. آن‌ها گفتند ما نمی‌توانیم امنیت دعای کمیل را برقرار کنیم. دوستانی که از ایران رفته بودند گفتند اگر اجازه دهید ما حاضریم دعای کمیل را در پشت‌ بام مسجدالحرام یا مسجدالنبی بخوانیم. مسجدالنبی در بخش جدیدی که افزایش پیدا کرده، پشت‌ بامش زیبا و مفروش و مسقف است، و قسمت وسط هم باز است. منطقه‌ی بسته‌ی خوبی دارد. وقتی جمعیت نمازگزار خصوصاً روز جمعه زیاد می‌شود، نماز جمعه را بالای پشت بام می‌خوانند. خب اگر نمی‌گذارند که در بین‌الحرمین دعا خوانده شود و می‌گویند نمی‌توانیم امنیتش را برقرار بکنیم، لااقل بگذارند ما در پشت بام دعا را برگزار کنیم.

نکته‌ی دیگر در صحبت‌های رهبر معظّم انقلاب انتظارا‌ت ایشان از خادمین زائرین است. انتظاراتشان از خادمین زائرین این است که برخوردشان با زائران کریمانه باشد. خصوصاً برخی از این زائران چندین سال است در انتظار و نوبت هستند و حالا اسمشان درآمده و آقا از خادمین زائرین می‌خواهند که جوری برخورد کنند که کریمانه باشد و برخوردها در تراز زائر ایران اسلامی و حج و زیارت جمهوری اسلامی باشد. به لطف خدا هم مدیران، هم روحانیون و هم کارکنان همه به دنبال این هستند که رضایت زائر را جلب کنند. حالا شاید دولت عربستان هم به دنبال این باشد که رضایت زائر را جلب کند، ولی راهش را نمی‌داند. راهش این راهی که دارد می‌رود نیست. حج و زیارت و بعثه به دنبال این هستند که رضایت زائر را جلب کنند. به همین دلیل ما در طول سال‌های گذشته یک تنوعی در برنامه‌های فرهنگی و اجرایی‌مان بخشیدیم. حتی در نوع تغذیه هم تغییراتی داده‌ایم.
 
اگر بخواهد بیماری کرونا ادامه داشته باشد، سازمان حج جمهوری اسلامی در این زمینه ایده و پیشنهادی دارد؟
برخی از کشورها با کرونا زندگی می‌کنند و کارشان را هم می‌کنند. یعنی مردم متعهد شدند که دقیقاً تمام شیوه‌نامه‌های بهداشتی را در زندگی‌شان اجرا کنند. و براساس این شیوه‌نامه‌ها متعهد شده‌اند اجرا کنند و آمار کرونا را پایین آوردند. الان برخی از کشورها اجازه دادند قسمت‌های کاری و فعالیت‌هایشان باز شود و مردم متعهد شدند که رعایت کنند. این کار صحیحی نیست که افراد رعایت نکنند و بعد کارها زمین بماند و تعطیلی شود و همه ضرر ‌کنند. ولی اگر افراد فهیم باشند و بدانند که ماسک زدن هزینه‌ی چندانی ندارد و تعطیلی ضرر زیادی دارد، انسان به آن عادت می‌کند، ولی اگر ماسک نزند مُردن در آن است. اگر کسی به دست خودش، خودش را به هلاکت بیندازد گناه کبیره است. یعنی اگر من بدانم که نزدن ماسک موجب می‌شود که یا خودم آلوده شوم یا دیگری را آلوده کنم، اگر بدانم و انجام ندهم گناه کبیره کردم. چون با دست خودم، خودم یا دیگری را به‌هلاکت رساندم. این گناه کبیره است.

درباره‌ی عربستان، ببینید فضای مسجدالحرام برای زائرینی که حضور پیدا می‌کنند، در سال‌های قبل تا دومیلیون‌و‌هفتصد هزار زائر حضور داشتند. دومیلیون‌و‌هفتصد هزار زائر یک عدد بالایی است. اگر ما به جای ده درصد این جمعیت که دویست‌وهفتاد‌ هزار نفر می‌شود، حالا ده درصد نه و پنج درصد که صدوسی‌وپنج‌هزار نفر می‌شود، من می‌گویم اگر کمتر از این چهاردرصد، صد هزار نفر یا به تمام کشورها و به جمهوری اسلامی بگویند که به جای هشتادوهفت هزار نفر، یک درصد بیاور، آن‌وقت از دومیلیون‌وهفتصد هزار نفر یک جمعیت کمی می‌شد که این جمعیت کم را می‌توانستند آن‌ها اداره کنند. مثلاً بیست‌وهفت‌ هزار نفر می‌شد، ولی امسال گفتند هزار نفر آن هم از عربستان! این‌ها اشتباه بزرگی کردند. ببینید حج یک عبادت فراگیر است. حکم خداست. هرکسی در هرکجای عالم مستطیع شد، باید به حج برود. نمی‌شود بگوییم حاجی عربستانی مستطیع می‌شود و فرد دیگری مستطیع نمی‌شود. اگر پروتکل‌ها و شیوه‌نامه‌ها را رعایت کنند چرا نتوانند بروند؟ مسجدالحرام یک فضای گسترده‌ای است. در این فضای گسترده به جای دو‌میلیون‌وهفتصد هزار نفر، یک درصد آن نمی‌تواند پروتکل‌ها را به‌خوبی رعایت کند؟ مگر ما در این مباحث و مسائل این‌چنینی روایت و آیه‌ی قرآن درباره‌ی مشورت نداریم؟

اگر عربستان می‌گفت از همه‌ی کشورها ولو یک درصد زائر بیاید، این عطر حج در سراسر گیتی پخش می‌شد. و مردم احساس می‌کردند که عطر حج هست، و حج تعطیل نیست. اگر عربستان یک درصد کمی از کشورها را به حج دعوت می‌کرد هیچ مشکلی پیش نمی‌آمد. می‌توانستد کنترل و اداره کنند. سخت هست، ولی اگر بررسی می‌کردند، نتایج خیلی خوبی می‌دیدند. ولی الان همه‌ی دنیا از تعطیلی حج ناراحت هستند.