رهبر انقلاب اسلامی درسخنرانی تلویزیونی به مناسبت سی و یکمین سالگرد رحلت امام خمینی (۱۳۹۹/۰۳/۱۴)، «تحول‌خواهی، تحول‌انگیزی و تحول‌آفرینی» را از مهمترین خصوصیات امام راحل عظیم‌الشأن خواندند و به تاریخی‌ترین سند مکتوب مبارزاتی ایشان اشاره کردند که در آنجا همه را به «قیام لله» دعوت میکند: «امام خمینی از دوران جوانی یک انسان تحوّل‌خواه بودند که نشانه‌ی آن عبارت است از همان یادداشتی که ایشان در دوران جوانی در دفتر مرحوم وزیری‌یزدی نوشته‌اند در آن نوشته، ایشان آیه‌ی شریفه‌ی «قُل إِنَّما أَعِظُکُم بِواحِدَةٍ أَن تَقوموا لِلَّهِ مَثنى وَ فُرادى» (را ذکر میکنند) که دعوت میکند عموم را به قیامِ لله؛ یک چنین روحیه‌ای در ایشان وجود داشت.»

با بررسی مستندات و بیانات و پیام‌های حضرت امام خمینی، تنها آیه‌ای که از آغاز تا فرجام انقلاب و تا پایان عمر مبارک ایشان برآن تأکید فراوان نموده و به عنوان شاه بیت سخنان ایشان تجلی ویژه‌ای داشته است، همین موعظه قرآنی است. بخش فقه و معارف پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در این یادداشت آیه معروف «قیام لله»، آیه ۴۶ سوره سبأ، را در آثار حضرت امام خمینی مرور میکند.

موعظه جامع و جاوید قرآن
رهبر انقلاب اسلامی درسخنرانی تلویزیونی به مناسبت سی و یکمین سالگرد رحلت امام خمینی (۱۳۹۹/۰۳/۱۴)، «تحول‌خواهی، تحول‌انگیزی و تحول‌آفرینی» را از مهمترین خصوصیات امام راحل عظیم‌الشأن خواندند و به تاریخی‌ترین سند مکتوب مبارزاتی ایشان اشاره کردند که در آنجا همه را به «قیام لله» دعوت میکند: «روحیه‌ی تحوّل‌خواهی از دیرزمان در این بزرگوار وجود داشته است؛ این چیزی نبود که در آغاز نهضت اسلامی در سال ۱۳۴۱ در ایشان به وجود بیاید؛ نه، ایشان از دوران جوانی یک انسان تحوّل‌خواه بودند که نشانه‌ی آن عبارت است از همان یادداشتی و نوشته‌ای که ایشان در دوران جوانی در دفتر مرحوم وزیری‌یزدی نوشته‌اند که مرحوم وزیری عین آن نوشته را، دست‌خط ایشان را به من نشان دادند؛ دیده‌ام که بعد هم چاپ شده و در اختیار خیلی‌ها قرار گرفته. در آن نوشته، ایشان آیه‌ی شریفه‌ی «قُل إِنَّما أَعِظُکُم بِواحِدَةٍ أَن تَقوموا لِلَّهِ مَثنى وَ فُرادى»(۱) [را ذکر میکنند] که دعوت میکند عموم را به قیامِ لله؛ یک چنین روحیه‌ای در ایشان وجود داشت. این روحیه را ایشان اِعمال کردند و همین طور که اشاره کردم تحوّل‌آفرینی کردند.»(۲)

این سند مکتوب و ماندگار در مورخ ۱۵ اردیبهشت ۱۳۲۳ شمسی در سن چهل و دو سالگی امام به در خواست حجّت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی محمّد وزیری یزدی(۳) نوشته شده است. پیرامون این سند ماندگار طبق گزارشی که داماد مرحوم آیت الله صدوقی نقل میکند این چنین آمده است:
«من در آن جلسه‌ای که حضرت امام این مطلب را نوشتند، حضور داشتم. جریان از این قرار بوده است که: حاج آقا وزیری تشریف می‌برند قم، منزل آیت الله صدوقی. آیت الله خمینی با خبر می‌شوند که حاج آقا وزیری تشریف آورده‌اند آنجا. حاج آقا وزیری دفتر خود را که همیشه به همراه داشتند، درمی‌آورند و می‌فرمایند: لطفاً شرحی در این دفتر بنویسید! آقای خمینی هم دو صفحه و نیم در دفتر حاج آقا می‌نویسند؛ یعنی همان مطلبی را که تبدیل به یکی از یادگارهای شگرف حضرت امام خمینی(رحمه الله) در تاریخ شد. مطلبی است که با بسم الله الرحمن الرحیم و عبارت "بخوانید و به کار بندید" شروع می‌شود.»(۴)

 از این سند میتوان به عنوان سندآغازین و منشور راهبردی انقلاب اسلامی در عصری که فرعون زمانه با تبلیغات مسموم خود در صدد پالایش ذهنی مردم نسبت به اسلام ناب بود، نام برد. محتوای این سند بر بستر یک موعظه و یک دستورالعمل جامع قرآنی شکل گرفته است. این وعظ قرآنی بخشی از آیه ۴۶ سوره سبأ «قُل إِنَّما أَعِظُکُم بِواحِدَةٍ أَن تَقوموا لِلَّهِ مَثنى وَ فُرادى» است، پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) در این سخن مأمور میشود که مردم را به موعظه‌ای یگانه دعوت کند، اینکه به صورت دو نفر دو نفر یا یک نفر یک نفر برای خدا قیام کنند. در این آیه شریفه «إِنَّما» بر حصر و تعبیر «واحدة» بر نفی اعداد بیشتر دلالت دارد و به‌طور واضح  می‌فهماند که بهترین و مهم‌ترین موعظه الهی از بین تمام مواعظ در منطق قرآن، «قیام لله» است.

با بررسی مستندات و بیانات و پیام‌های حضرت امام خمینی، تنها آیه‌ای که از آغاز تا فرجام انقلاب و تا پایان عمر مبارک ایشان برآن تأکید فراوان نموده و به عنوان شاه بیت سخنان ایشان تجلی ویژه‌ای داشته است، همین موعظه قرآنی است. حتی  نقل شده که برخی شاگردان ایشان گاهی به مزاح میگفتند که حضرت امام از قرآن فقط این آیه را به یاد دارد.(۵)

رهبر انقلاب، حضرت امام خمینی را آموزگار تربیت نفوس برای «قیام لله» میدانند. «ما هم بلد نبودیم؛ ما مردم، بلد نبودیم؛ باید اعتراف کنیم؛ آن مرد قیام ‌لله‌ را به ما یاد داد؛ و دست ما را گرفت و آنجایى که لازم بود براى خدا قیام کنیم، بلندمان کرد. خدا به او این قدرت را داده بود.»(۶) حضرت امام این موعظه را موعظه جامع و جاوید قرآن معرفی میکنند: «این جمله‌ی مبارکه‌ی کوتاه، جامع سعادت دنیا و آخرت و متضمن تمام مواعظ پیامبران‌‌ ‌‌عظیم الشأن و اولیای بزرگوار است. خداوند تعالی ما را موفق فرماید در به کار بستن آن.»(۷)
 
پشتوانه قدرت الهی
حضرت امام تفاوت ماهیتی «قیام لله» را با قیام برای غیر خدا در پشتوانه آن میدانند. ایشان قدرت الهی را تنها پشتوانه «قیام لله» ذکر میکنند که هیچ قدرت نظامی و بشری توان مقابله با آن را ندارد: «قیام لله کیفیتش، ماهیتش با قیامهایی که غیرخدایی باشد، هر چه باشد، این‌‌ ‌‌با هم فرق دارد. قیام لله پشتوانه‌اش قدرت خداست، پشتوانه‌اش تفنگ نیست، پشتوانه‌اش‌‌ ‌‌مسلسل نیست، پشتوانه‌اش قدرت خداست. وقتی قدرت خدا در بین آمد، دیگر قدرتی‌‌ ‌‌در مقابل او نمی‌تواند عرض اندام کند... شواهد براینکه این قیام لله بود اینکه مردم جان خودشان را در طَبَق اخلاص گذاشتند،‌‌ ‌‌جان جوانهایشان را با گشاده‌رویی در طبق اخلاص گذاشتند و به میدان آمدند. شاهد‌‌ ‌‌دیگر اینکه ما با چی غلبه کردیم بر اینها؟ ما چه داشتیم؟ آنها همه چیز داشتند، آنها‌‌ ‌‌امریکا داشتند، آنها شوروی داشتند، آنها همه‌ی ممالک اسلامی ـ الاّ کمی را ـ داشتند و‌‌ ‌‌قدرت نظامی‌شان قدرت مدرنی بود که می‌گویند در این طرف شرق، همچو قدرتی‌‌ ‌‌نبوده است. و‌‌[‌‌لی‌‌]‌‌ ما هیچ نداشتیم، ما خدا را داشتیم.»‌‌(۸)
 
سرآغاز حرکت انسان به سوی تکامل
حضرت امام خمینی «قیام لله» را سرآغاز حرکت انسان به سوی تکامل می‌دانند که باید در تمامی شئون زندگی فردی واجتماعی فرد تبلور پیدا کند: «همه چیز از اینجا شروع میشود، همه مسائل از اینجا شروع میشود که «قیام لله» باشد، انسان نهضت کند برای خدا، بایستد برای خدا، از این خواب بیدار بشود. کانّه [امر میکند] به این خوابها، به اینهایی که افتاده‌اند آنجا و خوابند و بی‌هوش، بگو که من به شماها یک موعظه دارم و آن این است که بلند شوید از جا برای خدا، قیام کنید برای خدا، راه بیفتید؛ و ما همین یک موعظه را هم تا حالا گوش نکرده‌ایم، برای او راه نیفتاده‌ایم.»(۹)
 
راز موفقیت بعثت انبیاء
مرحوم امام خمینی موفقیت تمام انبیاء در موضوع بعثت و مبارزه با طواغیت را در یک عامل خلاصه میکند و معتقد است «قیام لله» عامل موفقیت آنها بوده وهمه‌ی آنها برای تحقق همین آرمان به میدان آمده‌اند: «‌‌قیام برای خداست که ابراهیم خلیل الرحمن را به منزل خلّت رسانده و از جلوه‌های‌‌ ‌‌گوناگون عالم طبیعت رهانده... ‌‌قیام لله است که موسی کلیم را با یک عصا به فرعونیان چیره کرد و تمام تخت و تاج‌‌ ‌‌آنها را به باد فنا داد و نیز او را به میقات محبوب رساند و به مقام صَعْق(۱۰)‌‌ و صَحْو(۱۱)‌‌ کشاند.‌‌ ‌‌قیام برای خداست که خاتم النبیین ـ صلی الله علیه و آله ـ را یک تنه بر تمام عادات و عقاید‌‌ ‌‌جاهلیت غلبه داد و بتها را از خانه خدا برانداخت و به جای آن توحید و تقوا را گذاشت و‌‌ ‌‌نیز آن ذات مقدس را به مقام ‌‌قابَ قوسیْن أوأدنی‌‌ رساند.»(۱۲)

رمز پیروزی لشکر اسلام
ایشان عامل موفقیت لشکر مسلمانان در برهه‌ای از صدر اسلام که از لحاظ ادوات و ابزار جنگی و رزمی تهیدست بودند را همین «قیام لله» بیان میکند وفتح الفتوح واقعی پیامبر اسلام را «قیام لله» و استقامت کردن در آن مسیر و مأیوس نشدن از آن ذکر میکند: «رمز پیروزی لشکر‌‌ ‌‌اسلام در صدر اسلام ـ با آنکه هیچ ابزار جنگی میشد بگویی نداشتند ـ قیامِ لله بود.‌‌ ‌‌نهضت برای خدا، ایمان به خدا، پیروز کرد پیغمبر اکرم را. مأیوس نشدن و استقامت‌‌ ‌‌کردن در راه خدا، پیروزی را نصیب پیغمبر کرد. اصحاب رسول اکرم در صدر اسلام‌‌ ‌‌قدرت ایمان داشتند، و با قدرت ایمان به پیش رفتند؛ به طوری که با جمعیت بسیار کم و با‌‌ ‌‌نداشتن ابزار جنگ، بر دو امپراتوری بزرگ آن روز دنیا ـ روم و ایران ـ غلبه کردند.‌‌ ‌‌نهضت کردند، و برای خدا نهضت کردند، و استقامت کردند.»‌(۱۳)

حضرت امام خمینی، عامل انفعال و انزوا و تفرقه و حاکم شدن افراد ظالم و پست را بر جوامع اسلامی، ‌خودخواهی و ترک قیام برای خدا برشمرده‌اند و راه رهایی از سیطره ظالمین را نسخه منفرده «قیام لله» میدانند.(۱۴)

راه وصول به معرفت و مقاصد الهی
حضرت امام (رحمه‌الله) راه وصول به معرفت و مقاصد الهی را «قیام لله» معرفی می‌نمایند. قیامی که زیر بنای معرفتی و تربیتی و زمینه‌ساز حاکمیت تحقق آرمانهای الهی در جامعه است: ‌«‌برای خدا قیام کنید ‌‌اِنَّما اَعِظُکُمْ بِواحِدَةٍ اَنْ تَقُومُوا لله،‌‌ از تمام موعظه‌ها خدای تبارک و تعالی‌‌ ‌‌انتخاب کرده این یک موعظه را: ‌‌قُلْ اِنَّما اَعِظُکُمْ بِواحِدَةٍ ‌‌یعنی همین یکی را من موعظه‌‌ ‌‌میکنم، چون همه چیز تو اینجاست ‌‌اِنَّما اَعِظُکُمْ بِواحِدَةٍ اَنْ تَقُومُوا لله ِ‌‌ همه چیز در قیام لله است.‌‌ ‌‌قیام لله معرفت الله می‌آورد. قیام لله فدایی برای الله می‌آورد. قیام لله فداکاری برای اسلام‌‌ ‌‌می‌آورد. همه چیز در این قیام لله است، و لهذا تنها موعظه‌ای که انتخاب کرده خدای‌‌ ‌‌تبارک و تعالی از بین موعظه‌ها همین موعظه است که ‌‌اَنْ تَقُومُوا لله ِمَثْنی وَ فُرادی‌‌ اجتماعی‌‌ ‌‌و انفرادی قیام لله بکنید. انفرادی برای وصول به معرفت الله، اجتماعی برای وصول به‌‌ ‌‌مقاصد الله. و من امیدوارم خدای تبارک و تعالی به ما و شما و به همه‌ی ملت‌ها توفیق عنایت‌‌ ‌‌کند که این راه را برویم و برای خدا کارها را انجام بدهیم.»‌(۱۵)
 
عامل شکست‌ناپذیر نهضت‌های الهی
حضرت امام (رحمه‌الله) با تأکید بر این که در منطق «قیام لله» شکست معنا ندارد، تمامی نهضت‌های الهی را اگرچه گاهی هم شکست ظاهری متحمل شدند، باز پیروز و غالب میدان معرفی میکنند: «اگر قیام برای خدا باشد، اگر عمل برای خدا باشد اگر نهضت برای خدا‌‌ ‌‌باشد، شکست ندارد. برای اینکه آن چیزی که برای خدا هست اگر در صورت هم خیال‌‌ ‌‌بشود که شکست خورد، به حَسَب واقع شکست نخورده است. حضرت امیر ـ سلام الله ‌علیه ـ با معاویه جنگ کردند و شکست خوردند لکن شکست نبود. این شکستِ صوری،‌‌ ‌‌شکست حقیقی نبود؛ چون قیامْ لله بود، قیامِ لله، این شکست ندارد. تا امروز هم او غالب‌‌ ‌‌است، تا ابد هم او غالب است...کشته شدن سیدالشهدا‌‌‌ـ سلام الله علیه ـ شکست نبود چون قیامْ لله بود، قیامِ لله شکست ندارد.»(۱۶)

در کلام دیگری با تبیین دیدگاه منطقِ شکست‌ناپذیر «قیام لله» به ملت ایران در راه مبارزه با طاغوت ظالم زمانه می‌فرمایند: «ایرانی‌ها اگر ان‌شاءالله برای خدا قیام کردند شکست در آن نیست؛ یعنی اگر چنانچه‌‌ ‌‌این مرد ادامه‌ی ظلم خودش هم تا آخر بدهد و ما موفق نشویم به اینکه او را خلعش کنیم از‌‌ ‌‌این سلاح باطل، باز هم ما غم نداریم برای اینکه ما اطاعت خدا کردیم؛ چون اطاعتْ‌‌ ‌‌اطاعتِ خدا بوده است، شکست بخوریم اطاعتِ اَلله است.»(۱۷)
 
وظیفه فردی و جمعی مسلمین
حضرت امام با الهام از این موعظه قرآنی، «قیام لله» را وظیفه فردی و جمعی مسلمین می‌دانند و معتقدند طبق این آموزه قرآنی قیامهای بشر از دو صورت خارج نیستند یا الهی هستند یا طاغوتی و فرض دیگری برای آنها قابل تصور نیست: «آن دستوری که قرآن مجید در چند کلمه فرموده‌اند برای نهضت، که کیفیت نهضت‌‌ ‌‌باید چه باشد، آن این آیه‌ی شریفه است که می‌فرماید: ‌‌اِنَّما اَعِظُکُمْ بِواحِدَةٍ. ‌‌خطاب می‌فرماید به‌‌ ‌‌رسول خدا که بگو به امّت که من یک موعظه فقط دارم و آن این است که قیام بکنید برای‌‌ ‌‌خدا. اگر یک نفرید برای خدا قیام کنید، اگر جمع هستید برای خدا قیام کنید. قیام برای‌‌ ‌‌خدا در مقابل تمام قیامهایی که طاغوتی است و اگر برای خدا نشد شیطانی است. طاغوت‌‌ ‌‌است و الله.  قیام هم یا برای خداست یا برای غیر خدا. آن قیام، قیام طاغوتی است؛ غلبه‌ی‌‌ ‌‌ظالمی بر ظالم دیگر، غلبه‌ی چپاولگری بر چپاولگر دیگر. قیامی که خدای تبارک و تعالی‌‌ ‌‌دستور می‌فرماید، قیام لله است. باید ما توجه داشته باشیم که اگر قیام لله شد، پشتوانه‌اش‌ هم الله است.»(۱۸)
 
‌تجارت بدون خسران
حضرت امام خمینی قیام برای خدا را تجارتی پرسود و عاری از ضرر و زیان می‌دانند و هر عملی که برای خدا باشد را طبق منطق الهی شکست‌ناپذیر و سراسر نفع می‌دانند: «قیام لله هیچ خسران ندارد، هیچ ضرر توی آن نیست. قیام‌های برای دنیا دو رو دارد: یک رویش ضرر است؛ یک رویش نفع است... گاهی انسان ضرر می‌برد از این تجارت، گاهی نفع می‌برد. و هرکاری که انسان برای دنیا بکند، خدا در کار نباشد و همان جهت دنیوی باشد، اینها صد در صد نفع نیست؛ گاهی نفع است، نفع مادی دارد؛ گاهی ضرر مادی است. اما اگر چنانچه قیام برای خدا باشد، انسان کاری را برای خدا بکند، این هیچ توی آن ضرر نیست. ممکن است که انسان تخیل بکند که ما رفتیم به جنگ با کفار- مثلاً- و کشتیم، کشته شدیم؛ خیال بکند که این ضرر است؛ لکن این ضرر نیست، کشته‌ها پیش خدا زنده‌اند. اجرهایی که آنجا هست ربطی به این عالَم ندارد. اینکه برای خداست، همیشه نفع دارد؛ همیشه از خسارت محفوظ است.»(۱۹)

پی‌نوشت:
۱) سوره‌ی سبأ، بخشی از آیه‌ی ۴۶؛ «بگو: تنها شما را به (سخن) یگانه‌اى اندرز می‌دهم و آن اینکه: دو تن دو تن و تک تک برای خداوند قیام کنید.»
۲) سخنرانی تلویزیونی به مناسبت سی‌ویکمین سالگرد رحلت امام خمینی (رحمه‌الله)، ۱۳۹۹/۰۳/۱۴
۳) حجّت‌الاسلام والمسلمین سیّدعلى‌محمّد وزیرى «۱۳۵۶ ه ش» از روحانیّون فاضل یزد بود که به خرید و گردآورى کتابهاى دینى و علمى و تاریخى، از جمله کتب و نسخ خطّى علاقه‌ى وافر داشت و یکى از خدمات ارزنده‌ى ایشان نیز ساختن و پرداختن کتابخانه‌اى مُعْظم و جامع در یزد بود. مرحوم وزیرى به ابتکار شخصى، دفتر ویژه‌اى را فراهم کرده بود و در اختیار اهل علم و معرفت قرار میداد تا آنان حدیثى، موعظه‌اى و پند و اندرزى را با خط و امضاى خود در آن دفتر بنویسند. ایشان در پانزدهم اردیبهشت ۱۳۲۳ شمسى و در سالهاى آشفتگى ناشى از جنگ جهانى دوّم، با حضرت امام خمینى (قدّس سرّه الشّریف) دیدار کرده و همین تقاضا را با ایشان در میان میگذارد؛ امام خمینى نیز نوشته‌ى ارزشمند و هدایتگر و تأثیرگذارى را با دستخطّ خویش فراهم آورده، به وى هدیه میکنند. مرحوم وزیرى نوشته‌ى امام خمینى را با توجّه به مفاهیم سیاسى و انقلابى آن در سالهاى اختناق دور از انظار نگهدارى میکرد و براى مطالعه در اختیار دوستانِ مورد اعتماد قرار میداد.
۴) وزیری اسطوره خاطره‌های ماندگار،  حبیب مهرنیا ، ص‌۹۶.
۵) مرحوم حجت الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی در ارتباط با نصیحت امام به شاگردان شان در خصوص تفکر در کارها نقل کردند: من از زاویه‌ای که امام را شناختم باید بگویم وقتی در کلاسهای درس امام در قم شرکت میکردیم، معمولاً امام رسم داشتند در اول یا آخر هر دوره شاگردان‌شان را نصیحت میکردند و برای نصیحت معمولاً امام، شاگردان شان را با آیه «‌‌قُلْ إِنَّما أَعِظُکُمْ بِواحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لله مَثْنی وَ فُرادی ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا‌‌» نصیحت میکردند. ‌گاهی هم شاگردان با امام شوخی میکردند که ایشان همین یک آیه را از قران بلد هستند. ‌ایشان هم میگفتند همین آیه را بفهمید خیلی مسائل را فهمیدید و جالب اینجاست که آیه تکرار میشد اما مطالب و نصایحی که از آیه استخراج میشد تکرار نمیشد.‌ مجله حضور، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۹۴، ص۱۹۱.
۶) بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهورى اسلامى ایران، ۰۹/۱۱/۱۳۶۸
۷) صحیفه امام، ج۱۵، ص۳۴۶
۸) صحیفه امام، ج۱۳، صص۱۳۸-۱۳۹.
۹) تفسیر سوره حمد، ص۱۴۲.
۱۰) بیهوشی و در اصطلاح عرفان به معنی فنای عبد سالک است.
۱۱) هوشیاری و در اینجا بقای باللّه پس از فنای فی اللّه و بازگشت به عالم ناسوت برای امتثال امر رب جلیل است.
۱۲) صحیفه امام، ج۱، ص۲۱.
۱۳) صحیفه امام، ج۷، ص۲۴۵.
۱۴) خودخواهی و ترک قیام برای خدا ما را به این روزگار سیاه رسانده و همه جهانیان را‌‌ ‌‌بر ما چیره کرده و کشورهای اسلامی را زیر نفوذ دیگران درآورده. قیام برای منافع‌‌ ‌‌شخصی است که روح وحدت و برادری را در ملت اسلامی خفه کرده. صحیفه امام، ج۱، ص۲۱.
۱۵) صحیفه امام، ج۱۸، ص۱۲۵.
۱۶) صحیفه امام، ج۸، ص۹.
۱۷) صحیفه امام، ج۵، ص۱۶۸.
۱۸) صحیفه امام، ج۱۳، ص۱۳۷.
۱۹) صحیفه امام، ج۵، ص۳۴.