حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در نماز جمعه‌ی ۲۷ دی‌ماه ۱۳۹۸ محور سخنان خود را «ایام‌الله» قرار دادند و به دو واقعه‌ی تشییع پیکر شهید سلیمانی و حمله‌ی موشکی سپاه به پایگاه آمریکایی عین‌الاسد اشاره کردند.
بخش فقه و معارف پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در این یادداشت ابعاد مختلف مفهوم تمدن‌ساز «ایام‌الله» را از منظر قرآنی و مبتنی بر آیه‌ی ۵ سوره‌ی مبارکه‌ی ابراهیم و بر اساس اندیشه‌ی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، در چند بخش تبیین می‌کند.
 
از منظر اسلام همه‌ی روزها، روزهای عادی هستند و به خودی خود نه مبارک هستند نه نحس. بلکه شومی یا مبارکی آنها به علت حادثه‌اى است که در آن روز پیش آمده است.^۱ لذا هرچند برخی آیات قرآن کریم بر نحس بودن^۲ یا مبارک بودن^۳ روزها اشاره دارند؛ اما در حقیقت به‌خاطر حوادثی است که در آنها اتفاق افتاده است. مثلاً مبارک بودن شب قدر به‌خاطر امور معنوی بزرگ و مهمی است که در آن اتّفاق افتاده است.^۴
اما در این میان، برخی روزها، نه تنها روزهای مبارک و با سعادتی هستند، بلکه بالاتر از آن، روزهایی هستند که متعلق به خدایند و قرآن از آنها به «ایام‌الله» تعبیر می‌کند. روزهای خاصی که شریف‌ترین و برترین روزهای دنیا هستند.



بخش اول: مفهوم شناسی «ایام‌الله»
۱- تفسیر «ایام‌الله»
«ایام‌الله» به‌معنای روزهای خدا است و اضافه‌ی کلمه‌ی «ایام» به «الله» اضافه‌ی تشریفی است و بیانگر این نکته است که «ایام‌الله» روزهای خاصی هستند. این تعبیر فقط در دو آیه به‌کار رفته است. در سوره‌ی ابراهیم، آیه‌ی ۵ می‌فرماید: «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى‌ بِآیاتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَک مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ ذَکرْهُمْ بِأَیامِ اللَّهِ إِنَّ فی‌ ذلِک لَآیاتٍ لِکلِّ صَبَّارٍ شَکورٍ» (اى پیامبر، ما تو را به رسالت فرستاده‌ایم، چنان‌که یقیناً موسى را با نشانه‌ها و معجزات خود، به رسالت فرستادیم و به او گفتیم: قوم خود را از تاریکى‌هاى گمراهى درآور و به سوى نورِ هدایت روانه ساز و «ایام‌الله» را (که حاکمیت خدا بر همه اسباب و عوامل آشکار شد) به آنان یادآورى کن. قطعاً در هر یک از آنها، براى هرکسى که در بلاها بسیار شکیبا و در برابر نعمت‌هاى الهى بسیار سپاسگزار باشد، نشانه‌هایى بر یکتایى خداست.)
و در سوره‌ی جاثیه، آیه‌ی ۱۴ می فرماید: «قُلْ لِلَّذینَ آمَنُوا یغْفِرُوا لِلَّذینَ لا یرْجُونَ أَیامَ اللَّهِ لِیجْزِی قَوْماً بِما کانُوا یکسِبُون‌» (اى پیامبر، به مؤمنان بگو: از بدرفتارى‌هاى گردنکشان که به «ایام‌الله» اعتقادی ندارند، درگذرند و متعرّض آنان نشوند، تا خود در یکى از همان «ایام الله»ها، مردم کفرپیشه را به سزاى بدی‌هایشان، مجازات کند.)^۵

الف) نظرات مفسران
مفسران در معنای «ایام‌الله»، اقوال گوناگونی دارند؛ اما عموم آنها سه نظر کلی را در بر می‌گیرد.
۱. نعمت‌های الهی به رهبران و جوامع ایمانی. مانند نجات قوم حضرت موسی از چنگال فرعونیان، نجات قوم حضرت نوح، نجات حضرت ابراهیم از آتش.^۶
۲. نقمت‌ها و عذاب‌های الهی برای جوامع کفرپیشه. مانند عاد، ثمود، سبأ و دیگران.^۷
۳. سنن الهی و افعال او در حق بندگان، چه نعمت باشد چه نقمت.^۸
 
ب) نظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای «ایام‌الله» را بر اساس نعمت و نقمت تفسیر نمی‌کنند. بلکه ایشان معتقد است عنصر اصلی در معنای «ایام‌الله»، «نشانگر بودن دست قدرت الهی» است. لذا «ایام‌الله»، «یعنی آن روزی که دست قدرت خدا را انسان در حوادث مشاهده می‌کند.»^۹ لذا ایشان، «ایام‌الله» را روزهای عادی نمی‌دانند؛ بلکه آن را «روزهای نقطه‌ی عطف تاریخ و روزهای تاریخ‌ساز»^۱۰ می‌دانند.

برخی مفسران بزرگ نیز همین تفسیر را پذیرفته‌اند و قائلند «ایام‌الله» آن زمان‌هایی است که دست قدرت الهی آشکار شده است یا قرار است در آینده‌ای نزدیک آشکار شود. روزهایی که هیچ یک از اسباب و علل طبیعی به کار نمی‌آیند و همه‌ی امور تنها به دست قدرت خداوند اداره می‌شوند. این‌گونه روزها، روزهایی هستند که دست قدرت و پیروزی الهى به وضوح دیده می‌شوند و عزت خدایى، خودنمایى می‌کند.^۱۱

با این تفسیر، تفاوتی در نعمت یا نقمت بودن «ایام‌الله» نمی‌کند، بلکه این تفسیر، نقطه‌ی اساسی و مشترک همه‌ی تفاسیر سه‌گانه‌ی گذشته است. برخی دیگر نیز همین تفسیر را پذیرفته‌اند و قائلند «هر وقتی قدرت خاصه الهی ظهور کند «یوم‌الله» است. هرگاه فیض الهی برای مؤمنان ظهور خاص پیدا کرد «یوم‌الله» هست؛ خواه گاهی به‌صورت پیروزی مسلمان‌ها، خواه به‌صورت ذلت و شکست کفّار باشد.»^۱۲ از طرفی دیگر این‌گونه تفسیر، بهترین وجه جمع بین روایات نیز هست. زیرا روایات نیز در تفسیر این واژه چند گونه‌اند:

۱. روایاتی که «ایام‌الله» را نعمات یا نقمات الهی می‌دانند. «أَیامُ اللَّهِ نَعْمَاؤُهُ وَ بَلَاؤُهُ»^۱۳
۲. روایاتی که «ایام‌الله» را روز قیام قائم، روز رجعت ائمه علیهم‌السّلام و روز قیامت می‌دانند. «یَوْمَ یَقُومُ الْقَائِمُ وَ یَوْمَ الْکرَّةِ وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ»^۱۴
۳. روایاتی که روز مرگ را نیز ایام الله می‌دانند. «یَوْمُ الْقائِمِ وَ یَوْمُ الْمَوْتِ وَ یَوْمُ الْقِیامَة»^۱۵

تفسیر «ایام‌الله» به «دست قدرت الهی»، بهترین وجه جمع برای این روایات است. زیرا روز قیام امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه، روز رجعت ائمه، روز قیامت و... همه به دست قدرت الهی اشاره دارند. لذا برخی مفسران قائلند هیچ منافاتی بین این روایات وجود ندارد.^۱۶
 
۲- توسعه معنایی «ایام‌الله»
سؤال دیگر این است که آیا «ایام‌الله» همان روزهایی است که در آیات و روایات نام برده شده است یا روزهای دیگری را نیز می‌توان «ایام‌الله» نامید؟ پاسخ این سؤال بر اساس قاعده‌ای در تفسیر قرآن مشخص است. زیرا «مورد نزول آیه‌اى مخصّص آن آیه نخواهد بود.»^۱۷ با این بیان، «ایام‌الله» به این سه روز منحصر نیستند؛ بلکه مصادیقی که در روایات ذکر شده‌اند، به‌عنوان مصادیق کامل «ایام‌الله» هستند؛ زیرا انسان‌ها در آن زمان‌های سه‌گانه در روایات، قدرت الهی را کامل‌تر و بهتر می‌بینند و درک می‌کنند.^۱۸ ضمن اینکه همان‌طور که اشاره شد برخی روایات، مصداق خاصی برای «ایام‌الله» مشخص نکرده‌اند بلکه معنای عامی دارند. مانند روایاتی که «ایام‌الله» را روزهای نعمت‌ها و نقمت‌های الهی می‌داند.^۱۹

بنابراین هر روزی که دست قدرت الهی ظهور کند، چه در امت‌های گذشته باشد، چه در امت‌های کنونی و چه در آینده، «ایام‌الله» است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، روز ضربه‌ی موشکی به آمریکا را بر اساس همین قاعده‌ی «ایام‌الله» دانسته و می‌فرمایند: «این که یک نیرویی، یک ملّتی، این قدرت را دارد، این توان روحی را دارد که به یک قدرت متکبّر زورگوی عالم این جور سیلی بزند، نشان‌دهنده‌ی دست قدرت الهی است، پس آن روز جزو ایّام‌الله است.»^۲۰
 
۳- سازندگان «ایام‌الله»
بر اساس آیات و روایات، «ایام‌الله» آنگاه به‌وجود می‌آید که سه رکن و عامل اساسی در آن وجود داشته باشد: دست قدرت الهی، رهبری حکیمانه، حضور همیشگی مردم. نکته‌ی مهم اینکه این سه رکن و عامل باید با هم باشند. لذا در صورت نبود هر کدام از اینها، «ایام‌الله» به‌وقوع نمی‌پیوندد.
 
الف) دست قدرت الهی
بنابر آنچه در تفسیر «ایام‌الله» بیان کردیم، اصلی‌ترین عنصری که «ایام‌الله‌»ها را می‌سازد، دست قدرت برتر الهی است.
 
ب) رهبری حکیمانه ولی خدا
برای وقوع «ایام‌الله»، وجود رهبر الهی نیز ضروری است. البته قرآن کریم این قدرت رهبری را همان قدرت الهی می‌دانند. آنجا که به پیامبر می‌فرماید «یدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیدیهِم‌»^۲۱، یعنی دست قدرت رهبر جامعه که کارها را پیش می‌برد، در حقیقت همان دست قدرت خدا است. این همان دست قدرتی است که در هنگامه‌ی ضربه زدن به دشمنان می‌فرماید «وَ ما رَمَیتَ إِذْ رَمَیتَ وَ لکنَّ اللَّهَ رَمى‌»^۲۲ آن دست قدرتی که به دشمن ضربه می‌زند، در حقیقت دست قدرت الهی است.
 
ج) حضور مخلصانه مردم
مردم نیز یکی از عناصر لازم در ایجاد «ایام‌الله» هستند. این نکته علاوه بر آنکه از آیات و روایات نیز استفاده می‌شود، در واقع نیز همین‌گونه است. زیرا در تمام مصادیقی که «یوم‌الله» نامیده شده است، مردم نقش اساسی را ایفا کرده‌اند. لذا حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره‌ی «ایام‌الله» معتقد است «روزهای بزرگ هر کشوری و هر ملّتی آن روزهایی است که یک حادثه‌ی الهی به وسیله‌ی مردم و با دست مردم در آن انجام گرفته است... ایّام‌الله همین روزهای بزرگ تاریخ‌ساز است.»^۲۳
«ایّام‌الله، روزهای جلوه‌ی ویژه‌ی خدای متعال است؛ گاهی نیّت مردم، همّت مردم، اراده‌ی مردم، یک چنین روزی را می‌آفریند.»^۲۴ البته آن مردمانی در «ایام‌الله» نقش دارند که حضور «با اخلاص» داشته باشند.
 
۴- هنگامه وقوع «ایام‌الله»
«ایام‌الله» آنگاه به‌وقوع می‌پیوندد که جامعه‌ی اسلامی با تمام تلاش‌ها و مقاومت‌ها در برابر دشمنان، دچار گره‌هایی در پیروزی‌ها می‌شود. آنگاه خداوند با دست قدرت خود آن گره‌ها را باز می‌کند. گاهی نیز «ایام‌الله» به‌عنوان نعمت و به شکرانه‌ی مقاومت مردم، نصیب جامعه می‌شود. نکته‌ی مهم اینکه «ایام‌الله»، در دوران مبارزه و مقاومت به‌وقوع می‌پیوندد؛ نه در دوران راحتی‌ها، آسودگی‌ها و سازش‌ها. در حقیقت باید مبارزه کرد تا «ایام‌الله»ها به‌وجود بیایند. این نکته را می‌توان از مصادیقی که مفسران و امام خمینی و رهبر معظم انقلاب اسلامی برای «ایام‌الله» بیان کرده‌اند به روشنی فهمید.

بنابر این نگاه، «ایام‌الله»، تفسیری از همان آیه‌ی «وَ لَینْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ ینْصُرُه‌»^۲۵ و آیه‌ی «إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ ینْصُرْکمْ وَ یثَبِّتْ أَقْدامَکم‌»^۲۶ است که همان تحقق قدرت الهی است. به‌همین دلیل در برخی برهه‌های حساس که مؤمنان در اوج مبارزه هستند، «ایام‌الله»ها یکی پس از دیگری فرا می‌رسند و خداوند دست قدرت خود را مستمراً آشکار می‌کند. به‌عنوان نمونه، امام خمینی روزهای ۱۷ شهریور، ۲۶ دی، ۱۲ بهمن و ۲۲ بهمن را از «ایام‌الله» می‌دانند.^۲۷ روزهایی که همگی در سال ۵۷ اتفاق افتاد و به پیروزی نهایی انقلاب اسلامی رسید. همچنین رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره‌ی دفاع مقدس می‌فرمایند: «هشت‌ سال دفاع مقدّس، به یک معنا هر روزش را حساب کنیم، جزو این ایّام‌الله است.»^۲۸ یا درباره‌ی دهه‌ی فجر می‌فرمایند: «هر روزی از روزهای این دهه - مخصوصاً روز بیست‌ودوم بهمن - ایام‌اللَّه و خاطره‌های فراموش‌نشدنی برای ملت ایران هستند. حقیقتاً ملت ما در این دهه جان گرفت.»^۲۹
این نشان می‌دهد وقتی پیروزی‌های نهایی و بزرگ در راهند، خداوند نیز «ایام‌الله»های خود را مستمراً و پی‌درپی نصیب جامعه می‌کند و دست قدرت خود را روز به روز بیشتر نمایان‌تر می‌کند.
 
بخش دوم: مفهوم شناسی «ذَکّرهُم»
۱- تفسیر «ذَکّرهُم»
از منظر تفسیری، در معنای «ذَکِّرهُم بِاَیّامِ ‌الله» دو احتمال وجود دارد:
۱. «منظور این است که ایّام‌الله را به یاد آنها بیاور»
۲. «مقصود این است که به وسیله‌ی ایّام‌الله خدا را، دین را، قیامت را به یاد آنها بیاور.»^۳۰

هرچند حضرت آیت‌الله خامنه‌ای هر دو تفسیر را بیان می‌کنند؛ اما معتقدند پیام تربیتی و اجتماعی آیه بر اساس هر دو تفسیر یکسان است و تفاوتی ندارد. هرچند از بیانات و مصادیقی که بیان می‌کنند، بیانگر این است که تفسیر دوم را بهتر می‌دانند.

اصولاً قرآن کریم به مسئله‌ی «یادآوری» مسائل دینی اهمیت فراوانی داده است. لذا بارها به پیامبر اسلام فرموده است زندگی و جریانات انبیاء و حوادث گذشته را به یاد بیاورد. آیاتی مانند «وَاذْکرْ فِی الکتَابِ مَرْیمَ»^۳۱، «وَاذْکرْ فِی الکتَابِ إِبْرَاهِیمَ»^۳۲، «وَاذْکرْ فِی الکتَابِ مُوسَی»^۳۳، «وَ اذْکرْ فِی الْکتابِ إِسْماعیل‌»^۳۴ «وَ اذکُر فِی ‌الکِتٰبِ اِدریس»^۳۵ و نمونه‌های دیگر، بیانگر این اهمیت‌اند. دستوراتی که همه‌ی آنها در سوره‌ی مریم بیان شده است و نشانگر اهمیت آن در هنگامه‌ی مبارزه با دشمنان دارد.

نکته‌ی مهم اینکه دستور به «یادآوری» زندگی این بزرگان، صرفاً یادآوری تاریخی و تاریخ خوانی برای جامعه نیست؛ بلکه به معنای زنده نگاه داشتن منش، مکتب و تفکرات آنان است. لذا رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره یادآوری «ایام‌الله» می‌فرمایند: «فقط یک خاطره‌ی شیرین و افتخاربرانگیز نیست... هرکدام از این ایام‌الله، از این روزهای به‌یادماندنی، روزهایی که در آن جلوه‌ای از عظمت و انسانیّت و فداکاری درخشیده است، وقتی که در هر سال تکرار میشود و به آن توجّه می‌شود، ذخیره‌ای بر ذخایر انقلاب افزوده می‌شود، استحکام بیشتری به پایه‌های انقلاب داده میشود.»^۳۶
 
۲- زنده نگه‌داشتن «ایام‌الله» وظیفه همگانی
وقتی روزی تبدیل به «ایام‌الله» می‌شود، طبیعتاً آحاد جامعه‌ی اسلامی وظائف مهمی در برابر آن دارند. اولین و مهم‌ترین وظیفه‌ای که جامعه‌ی اسلامی در برابر «ایام‌الله» دارد، «ذَکِّرهُم بِأَیّامِ الله»^۳۷ و یادآوری و زنده نگه‌داشتن آن است.

نکته‌ی مهم اینکه یکی از عرصه‌های درگیری با منافقان و مستکبران در همین زنده نگه‌داشتن و یادآوری «ایام‌الله» است. زیرا مؤمنان و رهبر جامعه طبق دستور قرآن کریم موظف به یادآوری «ایام‌الله» هستند اما دشمنان، اعتقادی به «ایام‌الله» ندارند و برای فراموشی «ایام‌الله» تلاش می‌کنند. لذا خداوند درباره‌ی مؤمنان می‌فرماید « ذَکِّرهُم بِأَیّامِ الله» به مؤمنان «ایام‌الله» را یادآوری کن. چون آنان منتظر «ایام‌الله‌»اند و به «ایام‌الله»ها امید دارند. اما درباره‌ی کافران می‌فرماید: «لا یرْجُونَ أَیامَ اللَّهِ»^۳۸ آنها امیدی به «ایام‌الله» ندارند و انتظار آن را نیز نمی‌کشند و در حقیقت «ایام‌الله»ها برای آنها معنی ندارد.
 
۳- آثار یادآوری «ایام‌الله»
یادآوری و زنده نگه داشتن «ایام‌الله»، دو اثر بنیادی در جامعه دارد:
الف) اصلاح دستگاه محاسباتی
جامعه‌ای که «ایام‌الله» را زنده نگه می‌دارد، نظام محاسباتی و تصمیم‌گیری او مبتنی بر این باور است که «من و شما کاره‌‌‌‌‌‌ای نیستیم؛ دست قدرت الهی است.»^۳۹ و «دست قدرتی است که دارد این کارها را انجام می‌دهد.»^۴۰ و «دل‌ها دست خداست. اراده‌ها مقهور اراده‌ی پروردگار است.»^۴۱ این درست بر خلاف سیستم محاسباتی دشمنان و منافقان است که نه تنها از «دست قدرت الهی» غافل‌اند بلکه به آن اعتقادی ندارد. لذا «آن کسانی که دست قدرت خدا را نمی‌توانند در این حوادث ببینند و تحلیل‌های مادّی در این مسائل می‌کنند، عقب می‌مانند»^۴۲

به فراموشی سپردن «ایام‌الله» توسط دستگاه تبلیغاتی دشمن نیز به همین هدف است که نظام تصمیم‌گیری ما را دچار اختلال کند و مسئولان و مدیران در تصمیم‌گیری‌ها به آن بی‌توجه باشند. این بی‌توجهی به قدرت الهی، قطعاً مسئولان و مدیران را به خطاهای رفتاری مانند «ناامیدی»، «مقاومت نکردن» و «سازش با دشمن» است. لذا «عدّه‌ای غافلند، همه‌اش روی محاسبات مادّىِ محض محاسبه می‌کنند؛ در محاسباتشان معنویّت و کمک الهی و توکّل به خدا و حسن ظنّ به وعده‌ی الهی کأنّهُ هیچ راهی ندارد. خب این محاسبات مادّی را مستکبرین عالم هم دارند می‌کنند، بهتر از شما هم می‌کنند، چرا روزبه‌روز عقب می‌روند؟»^۴۳
 
ب) امید به آینده
وقتی دست قدرت الهی، «ایام‌الله» می‌سازد، بنابراین وجود «ایام‌الله»‌ها، جامعه‌ی اسلامی را به آینده امیدوار می‌کند و به این نتیجه می‌رساند و باید به این نتیجه برساند و «باید احساس کند که اراده‌ی الهی بر پیروزی این ملّت است. این نشان‌دهنده‌ی این است که اراده‌ی الهی بر این است که این ملّت در این راه و در این خط حرکت کند و پیروز شود.»^۴۴

روش خداوند در تقویت ایمان انسان‌ها به امور غیبی، نادیدنی و باورناپذیر، ارائه‌ی «نشانه‌ها» است. لذا همان‌طور که برای ایمان آوردن به «خدا» و «معاد» ما را به نشانه‌های پیرامونمان متوجه می‌سازد، برای ایمان آوردن به «قدرت الهی» و «وعده‌ی پیروزی» ما را به نشانه‌های پیرامونمان یعنی «ایام‌الله»ها، متوجه می‌سازد.

لذا «ایّام‌الله آیه‌اند، نشانه‌اند، دلیل راهند.»^۴۵ تا ما به «قدرت الهی» ایمان بیاوریم. این ایمان، انسان را به استقامت بیشتر و تلاش بیشتر برای پیروزی وا می‌دارد. تلاشی که نتیجه‌اش پیروزی و دیدن آخرین «ایام‌الله» در این دنیا؛ یعنی رسیدن «به آرمان بزرگش که ایجاد تمدّن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمیٰ ارواحنافداه است.»^۴۶ همان‌گونه که روایات، «ایام‌الله» را روز قیام قائم و روز رجعت ائمه علیهم‌السّلام بیان کرده بودند. روزهایی که پیروزی نهایی جبهه «مستضعفِ مقتدر» بر «مستکبرِ ضعیف» و غلبه حق بر باطل است.
 
بخش سوم: مفهوم شناسی «صبّار شکور»
این دو واژه دو مفهوم بنیادی تمدن‌ساز است که در ادامه به بررسی هر یک می‌پردازیم.

۱- مفهوم‌شناسی و نکات تربیتی واژه «صبّار»
واژه‌ی «صبّار» در مجموع ۴ بار در قرآن ذکر شده است و در همه‌ی موارد با واژه‌ی «شکور» همراه است. در تمام این آیات نیز با عبارت «إِنَّ فی‌ ذلِک لَآیاتٍ لِکلِّ صَبَّارٍ شَکورٍ» به‌کار رفته است. با دقت در این آیات مشخص می‌شود که مفهوم همه‌ی آنها درباره‌ی «دست قدرت الهی» است. آیه‌ی «... ذَکِّرْهُمْ بِأَیامِ اللَّهِ إنَّ فی‌ ذلِک لَآیاتٍ  لِکلِّ صَبَّارٍ شَکورٍ»^۴۷ و آیه‌ی «... مَزَّقْناهُمْ کلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّ فی‌ ذلِک لَآیاتٍ لِکلِّ صَبَّارٍ شَکورٍ»^۴۸ درباره‌ی نشان دادن «قدرت الهی» در از بین بردن دشمنان و درهم کوبیدن آنان است و آیه‌ی «... لِیرِیکمْ مِنْ آیاتِهِ إِنَّ فی‌ ذلِک لَآیاتٍ لِکلِّ صَبَّارٍ شَکورٍ»^۴۹ و آیه‌ی «... فَیظْلَلْنَ رَواکدَ عَلى‌ ظَهْرِهِ إِنَّ فی‌ ذلِک لَآیاتٍ لِکلِّ صَبَّارٍ شَکور»^۵۰ درباره‌ی نشان دادن «قدرت الهی» در امور تکوینی، طبیعت و جهان هستی است.

بنابراین اگر بخواهیم مفوم این آیات چهارگانه را بیان کنیم، باید بگوییم «جامعه‌ی صبار شکور، جامعه‌ای است که نشانه‌های قدرت الهی را در اداره‌ی جهان و امورات آن می‌بیند و به آن قدرت برتر الهی، ایمان و اعتماد دارد.» همچنین از آنجا که این واژه اسم مبالغه است، باید متناسب با همین ساختار ترجمه شود. اکثر مترجمین آن را «بسیار شکیبا، صبرپیشه، شکیبا» ترجمه کرده‌اند. این‌گونه ترجمه دو اشکال دارد. اولاً ترجمه به «شکیبا» بدون قیدهایی مانند بسیار، مبالغه بودن را نمی‌رساند. ثانیاً ترجمه‌ی صبر به «شکیبا» ترجمه‌ی نادرستی است و ترجمه‌ی دقیق آن به معنای «استقامت، پایداری، استحکام و مقاومت» است.^۵۱

لذا حضرت آیت‌الله خامنه‌ای آن را این‌گونه ترجمه می‌کنند: «صبّار؛ یعنی یکپارچه اهل استقامت و صبرند، به اندک چیزی از میدان خارج نمی‌شوند، ایستادگی می‌کنند.»^۵۲ بر این اساس، پیام تربیتی آیه این است که جامعه‌ی اسلامی در برخی رویدادها و حوادث باید مقاومت و ایستادگی کند؛ اما در دورانی که مبارزه با دشمنان نفس‌گیر و در اوج خود است، مقاومت به تنهایی کافی نیست بلکه برای پیروزی باید «صبّار و یکپارچه اهل مقاومت» بود. جنگ با فرعونیان، «صبّار» بودن می‌طلبد نه «صابر» بودن. کسانی که صرفاً صابرند، از میدان به در می‌روند.
 
۲- مفهوم‌شناسی و نکات تربیتی واژه «شکور»
واژه‌ی «شکور» نیز در برخی آیات به تنهایی به‌کار رفته است. این واژه نیز اسم مبالغه است و نهایت صفت شکرگزاری را بیان می‌کند. جالب اینکه این واژه، هم درباره‌ی انسان به‌کار رفته است، مانند آیات قبلی و آیه‌ی «إِنَّ فی‌ ذلِک لَآیاتٍ لِکلِّ صَبَّارٍ شَکورٍ»^۵۳ و هم درباره‌ی رهبران جامعه‌ی اسلامی به‌کار رفته است، مانند آیه‌ی «ذُرِّیةَ مَنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ إِنَّهُ کانَ عَبْداً شَکوراً»^۵۴ که درباره‌ی حضرت نوح است و هم درباره‌ی خداوند استعمال شده است، مانند آیه‌ی «لِیوَفِّیهُمْ أُجُورَهُمْ وَ یزیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَکورٌ»^۵۵ و آیه‌ی «إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً یضاعِفْهُ لَکمْ وَ یغْفِرْ لَکمْ وَ اللَّهُ شَکورٌ حَلیمٌ‌»^۵۶ و آیه‌ی «... وَ مَنْ یقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فیها حُسْناً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکورٌ»^۵۷

این استعمال سه‌گانه درباره‌ی «مردم، رهبر، خدا»، بیانگر این است که:
اولاً جامعه‌ی ایمانی، جامعه‌ای است که علاوه بر اینکه خودش شکور است، رهبر آن نیز باید شکور و به صفت شکور بودن خداوند اعتقاد و باور داشته باشد و بداند که زحمات و تلاش‌ها و ایستادگی‌های آنها، ضایع نمی‌شود.
ثانیاً «شکور» بودن، یک ویژگی بنیادی است که هم «خداوند»، هم «پیامبران و رهبران» و هم «جامعه‌ی مؤمنان» به آن متصف‌اند و این نشان از بالاترین سطح تأثیرگذاری این ویژگی در جامعه و نظام اسلامی دارد. جامعه‌ای که مردم و رهبران آن بر این باورند: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکورٌ»^۵۸

از طرفی متصف بودن خداوند به صفت شکور، این سؤال را نیز پاسخ می‌دهد که وقتی جامعه‌ی شکور، ناچار است زحمات و سختی‌های زیادی را در جهت شکرگزاری خداوند تحمل کند و در برابر دشمنان مقاومت کند، این همه مقاومت و تحمل سختی‌ها، آیا نتیجه و پاداشی دارد؟ خداوند پاسخ می‌دهد اگر شما در برابر نعمات الهی شکور باشید، مطمئن باشید من نیز شکور هستم و پاداش و نعمت‌های بیشتری نصیب شما می‌کنم.

نکته‌ی مهم دیگر اینکه از این آیات استفاده می‌شود، شکور بودن، بنیادی‌ترین ویژگی جامعه‌ی اسلامی است. لذا در قرآن می‌فرماید این ویژگی را افراد کمی از جوامع بشری و انسان‌ها می‌توانند داشته باشند، «وَ قَلیلٌ مِنْ عِبادِی الشَّکورُ»^۵۹
 
۳- جمع‌بندی پیام تربیتی «صبار شکور»
نتیجه اینکه در حقیقت خداوند به‌خاطر وجود دو صفت بنیادی «صبار شکور» در رهبر و جامعه‌ی اسلامی، «دست قدرت» خود را نشان می‌دهد و برای آنان «ایام‌الله» می‌سازد. لذا «ایام‌الله»، بزرگ‌ترین نعمت‌های الهی برای جامعه اسلامی است.
بنابراین پیام قرآن برای ما این است که «بدانید که خدای متعال ایّام‌اللّهی دارد، آن ایّام‌الله را به شما نصیب خواهد کرد؛ باید شما شکرگزار ایّام‌الله باشید. اگر واکنش درست و شاکرانه نشان دادید از آنچه که خدای متعال به شما داده است، خدای متعال به شما پیروزی‌های بیشتری را در آینده خواهد داد.»^۶۰

مصادیق «ایام‌الله»
یکی دیگر از مباحث مهم در زمینه‌ی «ایام‌الله»، تطبیق روزها با ویژگی‌های مشخص با «ایام‌الله» است. اینکه انسان «ایام‌الله» را بتواند بشناسد و نسبت به آنها شکرگزاری داشته باشد، همواره کمک خواهد کرد تا «ایام‌الله»های دیگر پدید آورده شود. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای وقایعی که منتهی به انقلاب شد را جزو «ایام‌الله» دانسته‌اند: قیام ۱۵ خرداد ۴۲ در اعتراض به دستگیری امام خمینی،^۶۱ قیام مردم قم در ۱۹ دی سال ۵۶ در اعتراض به مقاله‌ی اهانت‌آمیز به امام خمینی،^۶۲ قیام مردم تبریز در ۲۹ بهمن ۵۶ در چهلم شهدای ۱۹ دی قم،^۶۳ واقعه‌ی کشتار مردم در روز ۱۷ شهریور ۵۷ توسط رژیم طاغوت و تمامی روزهای خونین انقلاب،^۶۴ بیعت نیروی هوایی ارتش با امام خمینی در ۱۹ بهمن سال ۵۷، ^۶۵ تمام روزهای دهه‌‌ی فجر و روز ۲۲ بهمن^۶۶  که انقلاب پیروز شد.

رهبر انقلاب نسبت به برخی از حوادث الهی بعد از انقلاب نیز تصریح به «ایام‌الله» بودن آنها نموده‌اند: روز رأی ۹۹ درصدی مردم به جمهوری اسلامی در ۱۲ فروردین ۵۸، ^۶۷ روزهای هشت سال دفاع مقدس،^۶۸ تسخیر لانه‌ی جاسوسی آمریکا در ۱۳ آبان ۵۸، ^۶۹ حضور بی‌نظیر مردم در انتخابات در دوران انقلاب اسلامی،^۷۰ حماسه‌ی نهم دی ۸۸ ، ^۷۱ حضور میلیونی مردم در تشییع سپهبد شهید سلیمانی و سیلی موشکی سپاه به پایگاه آمریکایی عین‌الاسد عراق در دی‌ماه ۹۸ را جزو «ایام‌الله» برشمرده‌اند.
 
پی‌نوشت‌ها:
۱) مجموعه آثار استاد شهید مطهرى، ج‌۲۶، صص۷۳۳ الى ۷۳۹
۲) سوره‌های فصلت، ۱۶ و قمر، ۱۹
۳) سوره‌ی دخان، ۲و۳
۴) المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۹، ص ۷۱ (با تلخیص و تبیین)
۵) ترجمه آیات، ترکیبی از ترجمه آیت الله مشکینی و ترجمه بر اساس المیزان (سید محمدرضا صفوی) است.
۶) التفسیر الکبیر، ج‌۱۹، ص: ۶۵، المیزان فی تفسیر القرآن، ج‌۱۲، ص: ۱۹
۷) الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج‌۲، ص: ۵۴۰، المیزان فی تفسیر القرآن، ج‌۱۲، ص: ۱۹
۸) مرحوم طبرسی هر سه قول را اینگونه ذکر کرده است: «الأیام التی انتقم الله فیها من القرون الأولى، ذکرهم بنعم الله سبحانه فی سائر أیامه، سننه و أفعاله فی عباده من إنعام و انتقام.» (مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‌۶، ص: ۴۶۷)
۹) خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۱۳۹۸/۱۰/۲۷
۱۰) همان
۱۱) المیزان فی تفسیر القرآن، ج‌۱۲، ص: ۱۹ (با تلخیص و تبیین)
۱۲) درس تفسیر آیت الله جوادی ۹۴/۱۲/۱۶، مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۰، ص۲۷۱
۱۳) تفسیر العیاشى، ج‌۲، ص: ۲۲۲
۱۴) الخصال، ج‌۱، ص: ۱۰۸
۱۵) تفسیر القمی، ج‌۱، ص: ۳۶۷
۱۶) لا منافاة بین هذه التفاسیر لأنّ النعمة على المؤمن نقمة على الکافر و کذا الأیّام المذکورة نعم لقوم و نقم لآخرین (تفسیر الصافی، ج‌۳، ص: ۸۰)
۱۷) علاّمه طباطبایى، قرآن در اسلام، ص ۶۱
۱۸) المیزان فی تفسیر القرآن، ج‌۱۲، ص: ۱۹
۱۹) تفسیر العیاشى، ج‌۲، ص: ۲۲۲
۲۰) خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۱۳۹۸/۱۰/۲۷
۲۱) سوره‌ی فتح، ۱۰
۲۲) سوره‌ی انفال، ۱۷
۲۳) بیانات در دیدار دست‌اندرکاران راهیان نور، ۱۳۹۵/۱۲/۱۶
۲۴) بیانات در دیدار مردم آذربایجان شرقی، ۱۳۹۷/۱۱/۲۹
۲۵) سوره‌ی حج، ۴۰
۲۶) سوره‌ی محمد، ۷
۲۷) امام خمینی (ره) می‌فرماید: «آن روزى که این خبیث فرار کرد از «ایّام اللَّه» بود.»، «هفده شهریور از «ایّام اللَّه» است؛ و باید یادمان نرود این را‌»، «این یکى از «ایّام اللَّه» بود که شما ملت شریف نورانى با قلبهاى پر از ایمان نترسیدید و آن روز ریختید به خیابان‌ها». صحیفه امام، ج‌۹، ص: ۴۶۷؛ ص ۴۶۹؛ ص ۴۶۸
۲۸) بیانات در دیدار دست‌اندرکاران راهیان نور، ۱۳۹۵/۱۲/۱۶
۲۹) بیانات در دیدار جمعی از مردم و کارگزاران نظام، ۱۳۶۹/۱۱/۱۰
۳۰) خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۱۳۹۸/۱۰/۲۷
۳۱) سوره‌ی مریم، ۱۶
۳۲) همان، ۴۱
۳۳) همان، ۵۱
۳۴) همان، ۵۴
۳۵) همان، ۵۶
۳۶) بیانات در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۶/۱۱/۱۹
۳۷) سوره‌ی ابراهیم، ۵
۳۸) سوره‌ی جاثیه، ۱۴
۳۹) بیانات در دیدار اعضای هیئت دولت، ۱۳۸۸/۰۶/۱۶
۴۰) بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری، ۱۳۹۷/۱۲/۲۳
۴۱) بیانات در دیدار فرمانده و پرسنل نیروی هوائی ارتش، ۱۳۸۸/۱۱/۱۹
۴۲) خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۱۳۹۸/۱۰/۲۷
۴۳) بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم، ۱۳۹۲/۰۳/۲۲
۴۴) خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۱۳۹۸/۱۰/۲۷
۴۵) همان
۴۶) بیانیه «گام دوم انقلاب» خطاب به ملت ایران، ۱۳۹۷/۱۱/۲۲
۴۷) سوره‌ی إبراهیم، ۵
۴۸) سوره‌ی سبأ، ۱۹
۴۹) سوره‌ی لقمان، ۳۱
۵۰) سوره‌ی شورى، ۳۳
۵۱) مراجعه کنید به یادداشت «معنای صبر، مقاومت است نه تسلیم شدن» در پایگاه KHAMENEI.IR
۵۲) خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۱۳۹۸/۱۰/۲۷
۵۳) سوره‌ی إبراهیم، ۵، ترجمه: «... در این، نشانه‌هایى است براى هر صبر کننده‌ی شکرگزار! »
۵۴) سوره‌ی إسراء، ۳، ترجمه: «ای فرزندان کسانی که با نوح (بر کشتی) سوار کردیم! او بنده شکرگزاری بود. (شما هم مانند او باشید، تا نجات یابید!)»
۵۵) سوره‌ی فاطر، ۳۰، ترجمه: «(آنها این اعمال صالح را انجام می‌دهند) تا خداوند اجر و پاداش کامل به آنها دهد و از فضلش بر آنها بیفزاید که او آمرزنده و شکرگزار است!»
۵۶) سوره‌ی تغابن، ۱۷، ترجمه: «اگر به خدا قرض‌الحسنه دهید، آن را برای شما مضاعف می‌سازد و شما را می‌بخشد؛ و خداوند شکرکننده و بردبار است!»
۵۷) سوره‌ی شورى، ۲۳، ترجمه: «... و هر کس کار نیکی انجام دهد، بر نیکی‌اش می‌افزاییم؛ چرا که خداوند آمرزنده و سپاسگزار است.»
۵۸) سوره‌ی فاطر، ۳۴، ترجمه: «آنها می‌گویند: «حمد (و ستایش) برای خداوندی است که اندوه را از ما برطرف ساخت؛ پروردگار ما آمرزنده و سپاسگزار است!»
۵۹) سوره‌ی سبأ، ۱۳
۶۰) خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۱۳۹۸/۱۰/۲۷
۶۱) بیانات در تاریخ ۱۳۶۲/۳/۱۴
۶۲) بیانات در دیدار مردم قم‌ ۱۳۸۲/۱۰/۱۸
۶۳) بیانات در دیدار مردم آذربایجان شرقی ۱۳۹۷/۱۱/۲۹
۶۴) بیانات در تاریخ ۱۳۶۲/۶/۱۷
۶۵) بیانات در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش ۱۳۹۶/۱۱/۱۹
۶۶) بیانات در دیدار جمعی از مردم و کارگزاران نظام ۱۳۶۹/۱۱/۱۰
۶۷) بیانات در تاریخ ۱۳۶۸/۱/۱۱
۶۸) بیانات در دیدار دست‌اندرکاران راهیان نور ۱۳۹۵/۱۲/۱۶
۶۹) پیام به مناسبت روز ملی مبارزه با استکبار جهانی‌ ۱۳۶۹/۰۸/۱۳
۷۰) بیانات در تاریخ ۱۳۶۷/۱/۲۰
۷۱) خطبه‌های نماز جمعه تهران + ترجمه خطبه عربی ۱۳۸۹/۱۱/۱۵