هفتمین نشست تبیینی گفتمانی «زن و خانواده» در اندیشه رهبر انقلاب با موضوع «زن، محور خانواده»، روز گذشته در محل سالن همایش مرکز نمایشگاه‌های آستان قدس رضوی برگزار شد که در این نشست «سرکار خانم دکتر فهیمه فرهمندپور»، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و مشاور سابق وزیر کشور در امور زنان و خانواده به عنوان سخنران به بیان مطالب خود پرداخت.

ازدواج امری مقدس
دکتر فرهمندپور در ابتدا سخنان خود با اشاره به اصول و مبانی بحث زنان در اندیشه رهبر انقلاب به تبین و تشریح این اصول پرداخت و بیان داشت: اولین اصل در این حوزه نگاه به ازدواج در نظام فکری اسلام و رهبر انقلاب به عنوان یک امر مقدس است، امری که قداست‌زدایی از آن بسیار خطرناک است. در نظام فکری اسلامی اگر زن یا مردی همسرش را بیازارد تا چهل روز نماز و روزه و عبادت او مقبول نیست، این یعنی زبان خودش در خانواده عبادت است و زبان ناخوش گناه تلقی می‌شود و بر همین اساس اولویت‌بندی، انگیزه‌بخشی و افزایش تاب‌آوری از اهمیت بسیاری برخوردار است.
 
دوگانه اخلاقی و حقوقی در خانواده
مشاور سابق وزیر کشور در امور زنان و خانواده در خصوص تشریح دومین اصل در حوزه زنان نیز گفت: نگاه به خانواده باید هویتی دوگانه، شامل هویت اخلاقی و حقوقی داشته باشد، چرا که اگر فقط اخلاقی به خانواده نگاه کنیم، نه تنها مد نظر اسلام نبوده بلکه در بسیاری فرهنگ‌ها قابل تحقق نیست. از طرفی اگر فقط به خانواده از منظر حقوقی آن نگاه کنیم باز هم آنچه مد نظر اسلام می‌باشد، محقق نشده است. در بحث اخلاقی نیازمند روش‌هایی مثل آموزش، تربیت، تبلیغ و... هستیم و در وجه حقوقی نیازمند مطالعه، نظارت و پیگیری و مداخله قضایی می باشیم.

استاد دانشگاه تهران افزود: این نگاه دوگانه دراندیشه رهبر انقلاب نشانه درهم آمیختگی آرمان‌گرایی و واقع‌بینی است. توجه به زمینه‌ها،  اقتضائات و لوازم متمایز هریک از این وجوه ضرورت دارد.
 
تفاوت تشریعی متاثر از تفاوت تکوینی
دکتر فرهمندپور با بیان اینکه اصل دوم نگاه به خانواده با نظر به تشابه یا تفاوت تکوینی و تشابه یاتفاوت تشریعی بین زن و مرد می باشد، افزود: در نظام تکوینی تشابهات فراوانی بین زن و مرد وجود دارد که این تشابهات تکالیف مشابهی در تشریع هم ایجاد می‌کند. تفاوت‌های تکوینی بدون شک روی نظام تشریعی اثر دارد. وی تاکید کرد که این یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های نگاه اسلام و فمینیسم است چرا که آن‌ها معتقدند تفاوت‌ها تنها تکوینی بوده و تفاوت تشریعی وجود ندارد، اما نگاه اسلام این است که تفاوت تکوینی مبنای تفاوت‌های تشریعی است.

استاد دانشگاه تهران با طرح این سوال که آیا برای زنان مسلمان نقش‌های اجتماعی اولویت وجود دارد، به بیان پاسخ این سوال پرداخت و گفت: از مهم‌ترین نمادهای تفاوت تشریعی، نقش‌های متفاوت زنان و مردان است و باید به تنوع نقش‌هایی که زنان دارند توجه کنیم. تنوع نقش زنان بیشتر است و این ناشی از یک نکته روان‌شناسی است که زنان امکان تمرکزهای چند گانه داشته و می‌توانند در چند عرصه فکر و برنامه‌ریزی کنند. ولی مردان روی یک حوزه جدی و متمرکز و عمیق می‌شوند و باید متوجه پیامدهای این تفاوت باشیم. البته این نشان دهنده ضعف و قوت نبوده و تفاوت را نشان می‌دهد. چون نظام تشریع بر نظام تکوین استوار است پس زنان نقش های متنوع‌تری را می‌توانند هماهنگ کنند.  توانایی زنان برای مدیریت نقش‌های متفاوت معنی‌اش این است که آن‌ها نیازمند تدبیر در اولویت‌بندی و برنامه‌ریزی در نقش‌های‌شان هستند. آن‌ها باید قدرت الویت‌بندی نقش‌هایی که توانایی‌اش را دارند داشته باشند.

وی ادامه داد: حال سوال این است که با توجه به این‌که معتقدیم مهم‌ترین نقش زنان ایفای نقش خانوادگی است، آیا معنی این جمله این است که ایفای نقش اجتماعی برای آن‌ها اولویت ندارد؟ جواب این سوال در گفتمان رهبر انقلاب قطعا منفی است. اما اولویت اول با نقش خانوادگی است.  وقتی فکر کنیم تنها اولویت ما خانواده است برای تدبیر و تجمیع ایفای ماموریت‌های چند گانه تلاشی نکرده و به راحتی قید ماموریت‌های اجتماعی را خواهیم زد.

دکتر فرهمندپور اضافه کرد: البته گاه موقعیتی از خانواده است که هر افزایش حجم کاری باعث آسیب به خانواده می‌شود. می‌دانیم که نگهداری فرزندان به معنای پرداختن فیزیکی وظیفه مادر نیست ولی حقیقت این است که در تعاملات مادر و فرزندی که از عهده هیچ دایه و مربی بر نمی‌آید، یک آن وجود دارد که هیچ جایگزینی ندارد و البته برای هر سنی معنای خاص خودش را دارد و حتی در سنین بالا هم به آن نیاز داریم، پس منظور از مادری، نگهداری فیزیکی فرزندان نیست، می‌شود کیفیت زمانی را که مادر با فرزند دارد افزایش داد و کمیت آن را کاهش دهیم و این هم برای هر مادر و فرزندی ممکن است شکل خاص خودش را داشته باشد.
 
دو گانه حق و تکلیف در خانواده
موضوع دو گانه حق و تکلف در نظام خانواده چهارمین اصلی بود که دکتر فرهمندپور به آن پرداخت. وی در این زمینه گفت: عدالت، تعادل، توازن، واقع‌بینی و ماندگاری در حقوق و تکالیف باید رعایت شود. در نظام خانواده اگر حق به صورت همه جانبه به مرد داده شود و همه تکالیف بر عهده زن باشد با نظام معیوبی رو برو هستیم و اگر برعکس هم باشد باز نظام معیوب است. باید این دوگانه به صورت متوازن و متعادل در هر خانواده باشد و گرنه قابل ادامه دادن نیست. برای این‌که همه به حقوق‌شان رسیده و به تکالیف خود عمل کنند، به الزامات، اقتضائات و رفع موانع فردی، خانوادگی و اجتماعی باید توجه شود و برای آن تدبیر کنیم. دقت کنید که همیشه برای استیفای حق‌مان به کمک دیگران نیاز نداریم، گاه به کمک دیگران نیاز داریم برای آنکه بتوانیم تکالیف‌مان را به خوبی انجام دهیم.

وی در ادامه سخنان خود به سخنی از شهید مطهری اشاره کرد و گفت: شهید مطهری می‌گوید هر استعداد طبیعی نشان دهنده یک حق طبیعی است. مثل بچه ای که می تواند با سواد شود، معنی اش این است که او حق با سواد شدن دارد. بنده این را اضافه می کنم که هر استعداد طبیعی نشانه یک تکلیف طبیعی است. معنی این گزاره این است که وقتی می توانیم برای جامعه کاری بکنیم پس تکلیف داریم که این کار را انجام دهیم.

مشاور سابق وزیر کشور در امور زنان و خانواده افزود: برخی در اثر برداشت اشتباه فکر می کنند «لایکلف الله نفسا الا وسعها» به این معنی است که هر کاری می توانیم انجام دهیم و اگر کاری را نتوانستیم انجام دهیم پس تکلیفی هم نداریم . اما فهم دقیق تر آن این گونه است که اگر نمی توانستیم،  خدا این تکالیف را در مسیر ما قرار نمی داد. البته تکلیف همیشه وجوبی نیست و می تواند ترغیب و توصیه هم باشد. پس بقیه هم باید برای انجام وظیفه و تکلیف به تو کمک کنند. به همین دلیل وقتی می گوییم زنان تکلیف دارند، دیگران هم وظیفه دارند به آنها از طریق حمایت، ایجاد اقتضائات و رفع موانع کمک کنند.
 
زنان و نقش مقدس جنسیتی در حریم اخلاقی خانواده
دکتر فرهمندپور در بخش دوم این نشست به بحث زنان و نقش مقدس جنسیتی در حریم اخلاقی خانواده پرداخت و افزود: ایجاد، حفظ و انسجام خانواده به عنوان اولین نقش جنسیتی که برعهده زنان است که این نقش در میان نقش های زنانه نقش اول است. رهبر انقلاب در سخنان خود خانواده را زن به وجود آورده و اداره می‌کند معرفی کرده و در جای دیگری می فرماید زن کسی است که عنصر اصلی تشکیل خانواده می باشد و مرد به تنهایی نمی تواند خانواده را حفظ کند.

این استاد دانشگاه آرامش بخشی، هدایت و تقویت در خانواده به عنوان دومین نقش مقدس زنان در حریم اخلاقی خانواده مطرح کرد و گفت: این همان رکنیت احساسی خانواده و تربیت فرزندان و هدایت و تقویت روحی شوهر است. آنچه در نگاه اول از حدیث «الجنه تحت اقدام الامهات» برداشت می شود این است که جای مادران در بهشت است. اما قواعد دستوری عربی برای این جمله این را نمی گوید. این جمله آدرس مادران را نمی دهد بلکه دقیقا دارد آدرس بهشت را می دهد. همچنین به کار رفتن کلمه اقدام هم به این معنی است که هر جایی که مادری به مادری قیام کرده و  با حیثیت مادری کند، زیر پایش بهشت است.  اگر از خانه و خیابان های ما بوی بهشت نیامد پس سراغ این ماجرا را از چه کسی باید بگیریم؟ معلوم است در جایی که قرار بود به مادری قیام شود چیزی کم گذاشته شده است. فراموش نکنیم که مادران البته نیاز به کمک و حمایت دارند.

مشاور سابق وزیر کشور در امور زنان و خانواده با بیان اینکه کلمه کدبانویی که در ادبیات رهبر انقلاب زیاد به کار آمده با آنچه در باور عموم وجود دارد کمی متفاوت می باشد، افزود: کدبانویی که رهبر انقلاب گفته‌اند کسی است که محور احساسات و عواطف باشد. تصور ما از بانوی خانه‌دار کسی است که ساختمان و وسایل خانه را خوب نگه دارد ولی واژه دقیق تر بانوی خانواده دار است. کار خانه را کس دیگر هم می تواند انجام دهد ولی خانواده را نمی شود به دیگری سپرد.
دکتر فرهمند پور سومین نقش جنسیتی زنان را اولویت بخشی و اصالت دهی به نقش های خانوادگی دانست و ضمن اشاره به متن بیانات رهبر انقلاب اشاره کرد: در نگاه ایشان اگر بزرگترین متخصص پزشکی یا هر رشته دیگری بشوید، چنانچه زن خانواده نباشید این برای شما یک نقص است.

وی تاکید کرد: راه حلی که رهبر انقلاب هم به آن اشاره کرده کاستن از کمیت حضور و افزایش کیفیت زمانی است که در خانواده حضور داریم. اسلام می خواهد رشد فکری و علمی و اجتماعی و سیاسی و زنان به حد اعلی برسد. رهبر انقلاب حتی خطاب به زنان ورزشکار که در میادین بین‌المللی حاضر می شوند می فرمایند من این خواهران که در آن میدان با آن حجاب بسیار زیبا دیدیم، که با شکوه حرکت می کردند. در دلم گفتم آفرین به شما دختران مسلمان؛ بعضی افراد گفتند دختران مدال نیاوردند، من می‌گویم دختران با این حرکت و با این رفتار سنگین و بزرگوارانه شان بالاترین مدال را به گردن زن مسلمان آویختند. این عزتی است که انسان در حرکت آنها احساس می کند.

مشاور سابق وزیر کشور در امور زنان و خانواده در خصوص اقتضائات لازم جهت ایجاد توازن بین حقوق و تکالیف زنان نیز گفت: بخشی از این الزامات و اقتضائات درخانواده محقق می شود که شامل آرامش زنان، کرامت و عزت زنان می باشد. اگر زن خودش آرامش نداشته باشد چگونه به دیگران آرامش دهد؟ ذات نایافته از هستی بخش، کی تواند که شود هستی بخش؟ همچنین زن تحقیر شده و کسی که کرامت و عزت او رعایت نشده باشد چگونه می‌تواند به شوهر و فرزندان خود عزت نفس بدهد؟ او همچنین بر برخورداری زنان متناسب با جایگاه‌شان تاکید کرد.

وی اشاره کرد: محیط خانواده برای زنان باید امن،همراه با عزت و آرامش خاطر باشد تا بتوانند تکالیف‌شان را به بهترین وجه انجام دهند.

استاد دانشگاه تهران با تاکید بر ایبنکه بخش دیگری از این الزامات و اقتضائات متوجه جامعه است، افزود: یکی از تکالیف جامعه آموزش و فرهنگ‌سازی کردن است، البته می‌دانیم که تنها با دانستن همه جیز حل نمی‌شود و به همین دلیل لازم است به سمت قانون‌گذاری نیز حرکت کنیم و  قانون هم نیازمند نظارت و پیگیری و مداخله قضائی است.
وی در ادامه به خواندن بخشی از بیانات رهبر انقلاب که به این موضوع اشاره داشت و بر دغدغه رهبر انقلاب جهت گره‌گشایی از مسائل زنان تاکید کرد.

دکتر فرهمندپور با اشاره به ابلاغ لایحه حمایت از زنان از سوی قوه قضائیه به عنوان اقدامی ستودنی ادامه داد: آقا در مورد دختران نخبه فرمودند نباید این اتفاق بیفتد که آنها مجبور به انتخاب بین خانواده و فعالیت‌های‌شان بشوند.