1398/06/05
گزارشی از آیین رونمایی از کتاب «شرح نهج‌البلاغه»
آیین رونمایی از متن دروس نهج‌البلاغه‌ی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به همّت دفتر قمِ مؤسسه‌ی پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی، و با حضور شخصیت‌های برجسته‌ی حوزوی و جمعی از طلاب و روحانیون حوزه علمیه قم در مدرسه‌ی علمیه‌ی دارالشفاء برگزار گردید.
حجت الاسلام سعید صلح‌میرزایی مدیر دفتر قمِ مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی، در ابتدای این مراسم، پس از خوش‌آمدگویی به علماء و فضلاء و طلّاب، اعضای جامعه مدرّسین، مدیران محترم دفتر رهبر انقلاب در قم و فعّالان عرصه‌ی ترویج کتاب نهج‌البلاغه، رسالت دفترِ این مؤسسه در شهر مقدس قم را بهره‌مندی از ظرفیّت‌های مختلف ترویجی، پژوهشی و آموزشی در راستای نشر آثار و اندیشه‌های رهبر انقلاب دانسته و وجود هزاران محقّق، فاضل و طلبه ایرانی و غیرایرانی، ده‌ها مرکز پژوهشی، گروه‌های متعدد تبلیغی و همچنین کثرت زائران حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها و مسجد مقدس جمکران را از جمله‌ی این ظرفیّت‌ها عنوان نمود. ایشان سپس به بیان اهمیّت این کتاب شریف از منظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای پرداخته و با این توضیح که ایشان نهج‌البلاغه را «آئین‌نامه‌ی انقلاب اسلامی ما» دانسته و بازگشت به نهج‌البلاغه را «شرط ماندگاری انقلاب اسلامی» میداند، به توضیحاتی پیرامون سه جلد کتاب شرح نهج‌البلاغه پرداخت.
ایشان با بیان اینکه آیت‌الله خامنه‌ای از دهه ۳۰-۴۰ شمسی با نهج‌البلاغه ارتباط وثیقی داشته و به تدریس آن می‌پرداخته، این سه جلد شرح نهج‌البلاغه را حاصل این جلسات دانسته و به معرفی تفصیلی هر یک پرداخت.
اسطوره حکومت علوی
حجت‌الاسلام صلح‌میرزایی درباره‌ی کتاب «منشور حکومت علوی» بیان داشت: این کتاب مشتمل بر ۱۲ گفتار در شرح نهج‌البلاغه است که در سالهای ۵۲ و ۵۳ در مسجد امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) و مسجد کرامت مشهد ایراد شده است. انتخاب خطبه‌های بحث با رویکرد مبارزاتی و بیدار کردن مردم انجام میشد. ایشان با انتخاب بخش‌هایی از نهج‌البلاغه که روش حکمرانی اسلامی را بیان می‌کند، غیر مستقیم به مخاطب خود نشان میداد که بیداد پهلوی چگونه احکام اسلامی را زیر پا میگذارد. تأثیر بیانات آیت‌الله خامنه‌ای(مدّظلّه‌العالی) آن‌چنان بود که رئیس ساواک مشهد پس از برگزاری جلسه‌ی شرح نهج‌البلاغه به‌تاریخ ۱۳۵۳/۱۰/۱۳ به نیروهای تحت امرش نوشت: «به فعّالیّت خامنه‌ای باید خاتمه داد.» ساعاتی قبل از تشکیل جلسه‌ی دیگری از شرح نهج‌البلاغه در ۲۰ دی ۵۳ رهبر انقلاب دستگیر و به کمیته‌ی مشترک ضدّ خرابکاری تهران اعزام و از این تاریخ تا سال ۵۷ از همه‌ی فعّالیّت‌های تبلیغی و تدریسی منع میشوند.
انقلابی در امتداد نبوّت‌ها
حجت‌الاسلام صلح‌میرزایی درباره‌ی کتاب «نبوّت‌ها در نهج‌البلاغه» بیان داشت: آیت‌الله خامنه‌ای از آنجا که انقلاب اسلامی ایران در سال ۵۷ را در امتداد اهداف نبوّت‌ها و برای تحقّق همان آرمان‌های اصیل و الهی می‌دانست، در تابستان سال ۵۹ سلسله‌درسهایی را با عنوان «نبوّت‌ها در نهج‌البلاغه» ارائه میدهد که اکنون در مجلّد مستقلی تنظیم شده است. ایشان ضمن تشریح روش تدریس رهبر انقلاب در این جلسات، گفت که تلاش شده است که متن جلسات به‌گونه‌ای تنظیم گردد تا فضای این جلسات به مخاطب منتقل گردد.
نصیحت‌نامه‌ای برای مدیران
حجت‌الاسلام صلح‌میرزایی درباره‌ی مجلّد «راه روشن مدیران» بیان داشت که این کتاب، مجموعه بیاناتی است که رهبر معظّم انقلاب در شرح بخش‌هایی از نهج‌البلاغه در دیدارهای خود با هیئت دولت در ماه مبارک رمضان، از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۹۵ داشته‌اند؛ که با توجّه به نوع مخاطب و نیاز او، معمولاً فقراتی انتخاب شده است که به کار دولتمردان و کارگزاران نظام بیاید و از این حیث این مجموعه میتواند نصیحت‌نامه‌ای برای عموم کارگزاران و مدیران نظام اسلامی باشد البتّه این نکته مانع از استفاده‌ی دیگر اقشار از معارف مفید و والای کتاب، نیست.
تحلیلی از میراث نهج‌البلاغه‌ی حوزه‌های علمیه‌ی تشیع
آیت‌الله اعرافی پس از تشکر از دست اندرکاران تدوین و تنظیم و انتشار مجموعه‌ی سه‌جلدیِ شرح نهج‌البلاغه رهبر معظم انقلاب و همچنین همایش رونمایی، بیان داشت که شکوه و زیبایی و عمق و نفوذ فوق‌العاده‌ی نهج‌البلاغه، تصویری از این کتاب ارائه میدهد که تنها با عبارت «دونَ کلام الخالق و فوقَ کلام المخلوق» [پایین‌تر از سخنِ خالق و برتر از سخنِ مخلوق] قابل بیان است. ایشان در ادامه به تحلیل فعالیت‌های تاکنونِ حوزه‌های علمیه در ارتباط با نهج‌البلاغه پرداخته و بیان داشت که تمام آنچه تاکنون حوزه‌های علمیه نسبت به نهج‌البلاغه فعالیت کرده‌اند، در چند محور قابل تحلیل است:
۱.سندپژوهی: ایشان شبهه‌ی مربوط به سلسله‌سند نهج‌البلاغه را یکی از مسائل دیرین این کتاب شریف دانست که همواره بزرگان با پژوهش‌ها و تألیف آثار سعی کردند نشان دهند و اثبات کنند که این کتاب از بطن اسناد معتبر استخراج شده است؛ تا بدانجا که امروز حداقل ۴-۵ کتاب تحقیقیِ خوب در این زمینه داریم که اکنون پرونده این موضوع تقریباً بسته شده و کاملاً روشن شده است که روایات این کتاب اسناد معتبر دارد و منسوب به امیرالمؤمنین علیه‌السلام هم هست. همچنان‌که رهبر معظّم انقلاب هم در متن این سه جلد مکرر دارند که متن عالی و متقن این کتاب، خود به‌تنهایی نشان‌دهنده‌ی اعتبار آن است.
۲. مستدرکات: آیت‌الله اعرافی بیان داشتند که تعداد خطبه‌ها، نامه‌ها، و کلمات قصارِ حکمت‌آمیزی که از امیرالمؤمنین علیه‌السلام به ما رسیده است، به‌مراتب بیش از این حجمی است که سیدرضی(رضوان‌الله علیه) با رویکرد و غرض خاصی در نهج‌البلاغه گردآوری و تنظیم نموده است. ضمن اینکه ببسیاری از همین خطبه‌ها و نامه‌ها هم توسط مرحوم سیدرضی براساس همان رویکرد و غرض خاصی که داشته، تقطیع شده است. لذا محور دوم اینست که مستدرکات نهج‌البلاغه نوشته شده و کاملِ خطبه‌ها و نامه‌ها تألیف شده است.
۳. ترجمه‌ها: آیت‌الله اعرافی با بیان اینکه اکنون در باب ترجمه‌ی نهج‌البلاغه به زبان‌های دنیا به طور کلی ضعف داریم، رقم بالای ترجمه‌ی انجیل و تورات را مثال زده به بیش از ۱۰۰۰ زبان و لهجه و گویش دنیا، آن‌هم با ترجمه‌های بسیار شیوا و زیبا به لحاظ شکل و محتوا اشاره کرده و بیان داشتند که طبق آخرین آمار، نهج‌البلاغه حدود ۱۰۰ ترجمه به حدود ۲۰ زبان زنده‌ی دنیا دارد. و تلاش بیشتر در این عرصه را وظیفه حوزه علمیه دانستد.
۴. شروح: رئیس حوزه‌های علمیه‌ی کل کشور با بیان اینکه اکنون نهج‌البلاغه قریب به ۳۰۰ شرح دارد که به خصوص در عصر حاضر هم چندین شرح خوب تالیف شده است. شرح های تطبیقی و موضوعی با گرایش‌های مختلف تاریخی و حِکمی و حدیثی و... را شامل میشوند.
حجت الاسلام سعید صلح‌میرزایی مدیر دفتر قمِ مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی، در ابتدای این مراسم، پس از خوش‌آمدگویی به علماء و فضلاء و طلّاب، اعضای جامعه مدرّسین، مدیران محترم دفتر رهبر انقلاب در قم و فعّالان عرصه‌ی ترویج کتاب نهج‌البلاغه، رسالت دفترِ این مؤسسه در شهر مقدس قم را بهره‌مندی از ظرفیّت‌های مختلف ترویجی، پژوهشی و آموزشی در راستای نشر آثار و اندیشه‌های رهبر انقلاب دانسته و وجود هزاران محقّق، فاضل و طلبه ایرانی و غیرایرانی، ده‌ها مرکز پژوهشی، گروه‌های متعدد تبلیغی و همچنین کثرت زائران حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها و مسجد مقدس جمکران را از جمله‌ی این ظرفیّت‌ها عنوان نمود. ایشان سپس به بیان اهمیّت این کتاب شریف از منظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای پرداخته و با این توضیح که ایشان نهج‌البلاغه را «آئین‌نامه‌ی انقلاب اسلامی ما» دانسته و بازگشت به نهج‌البلاغه را «شرط ماندگاری انقلاب اسلامی» میداند، به توضیحاتی پیرامون سه جلد کتاب شرح نهج‌البلاغه پرداخت.
ایشان با بیان اینکه آیت‌الله خامنه‌ای از دهه ۳۰-۴۰ شمسی با نهج‌البلاغه ارتباط وثیقی داشته و به تدریس آن می‌پرداخته، این سه جلد شرح نهج‌البلاغه را حاصل این جلسات دانسته و به معرفی تفصیلی هر یک پرداخت.
اسطوره حکومت علوی
حجت‌الاسلام صلح‌میرزایی درباره‌ی کتاب «منشور حکومت علوی» بیان داشت: این کتاب مشتمل بر ۱۲ گفتار در شرح نهج‌البلاغه است که در سالهای ۵۲ و ۵۳ در مسجد امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) و مسجد کرامت مشهد ایراد شده است. انتخاب خطبه‌های بحث با رویکرد مبارزاتی و بیدار کردن مردم انجام میشد. ایشان با انتخاب بخش‌هایی از نهج‌البلاغه که روش حکمرانی اسلامی را بیان می‌کند، غیر مستقیم به مخاطب خود نشان میداد که بیداد پهلوی چگونه احکام اسلامی را زیر پا میگذارد. تأثیر بیانات آیت‌الله خامنه‌ای(مدّظلّه‌العالی) آن‌چنان بود که رئیس ساواک مشهد پس از برگزاری جلسه‌ی شرح نهج‌البلاغه به‌تاریخ ۱۳۵۳/۱۰/۱۳ به نیروهای تحت امرش نوشت: «به فعّالیّت خامنه‌ای باید خاتمه داد.» ساعاتی قبل از تشکیل جلسه‌ی دیگری از شرح نهج‌البلاغه در ۲۰ دی ۵۳ رهبر انقلاب دستگیر و به کمیته‌ی مشترک ضدّ خرابکاری تهران اعزام و از این تاریخ تا سال ۵۷ از همه‌ی فعّالیّت‌های تبلیغی و تدریسی منع میشوند.
انقلابی در امتداد نبوّت‌ها
حجت‌الاسلام صلح‌میرزایی درباره‌ی کتاب «نبوّت‌ها در نهج‌البلاغه» بیان داشت: آیت‌الله خامنه‌ای از آنجا که انقلاب اسلامی ایران در سال ۵۷ را در امتداد اهداف نبوّت‌ها و برای تحقّق همان آرمان‌های اصیل و الهی می‌دانست، در تابستان سال ۵۹ سلسله‌درسهایی را با عنوان «نبوّت‌ها در نهج‌البلاغه» ارائه میدهد که اکنون در مجلّد مستقلی تنظیم شده است. ایشان ضمن تشریح روش تدریس رهبر انقلاب در این جلسات، گفت که تلاش شده است که متن جلسات به‌گونه‌ای تنظیم گردد تا فضای این جلسات به مخاطب منتقل گردد.
نصیحت‌نامه‌ای برای مدیران
حجت‌الاسلام صلح‌میرزایی درباره‌ی مجلّد «راه روشن مدیران» بیان داشت که این کتاب، مجموعه بیاناتی است که رهبر معظّم انقلاب در شرح بخش‌هایی از نهج‌البلاغه در دیدارهای خود با هیئت دولت در ماه مبارک رمضان، از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۹۵ داشته‌اند؛ که با توجّه به نوع مخاطب و نیاز او، معمولاً فقراتی انتخاب شده است که به کار دولتمردان و کارگزاران نظام بیاید و از این حیث این مجموعه میتواند نصیحت‌نامه‌ای برای عموم کارگزاران و مدیران نظام اسلامی باشد البتّه این نکته مانع از استفاده‌ی دیگر اقشار از معارف مفید و والای کتاب، نیست.
تحلیلی از میراث نهج‌البلاغه‌ی حوزه‌های علمیه‌ی تشیع
آیت‌الله اعرافی پس از تشکر از دست اندرکاران تدوین و تنظیم و انتشار مجموعه‌ی سه‌جلدیِ شرح نهج‌البلاغه رهبر معظم انقلاب و همچنین همایش رونمایی، بیان داشت که شکوه و زیبایی و عمق و نفوذ فوق‌العاده‌ی نهج‌البلاغه، تصویری از این کتاب ارائه میدهد که تنها با عبارت «دونَ کلام الخالق و فوقَ کلام المخلوق» [پایین‌تر از سخنِ خالق و برتر از سخنِ مخلوق] قابل بیان است. ایشان در ادامه به تحلیل فعالیت‌های تاکنونِ حوزه‌های علمیه در ارتباط با نهج‌البلاغه پرداخته و بیان داشت که تمام آنچه تاکنون حوزه‌های علمیه نسبت به نهج‌البلاغه فعالیت کرده‌اند، در چند محور قابل تحلیل است:
۱.سندپژوهی: ایشان شبهه‌ی مربوط به سلسله‌سند نهج‌البلاغه را یکی از مسائل دیرین این کتاب شریف دانست که همواره بزرگان با پژوهش‌ها و تألیف آثار سعی کردند نشان دهند و اثبات کنند که این کتاب از بطن اسناد معتبر استخراج شده است؛ تا بدانجا که امروز حداقل ۴-۵ کتاب تحقیقیِ خوب در این زمینه داریم که اکنون پرونده این موضوع تقریباً بسته شده و کاملاً روشن شده است که روایات این کتاب اسناد معتبر دارد و منسوب به امیرالمؤمنین علیه‌السلام هم هست. همچنان‌که رهبر معظّم انقلاب هم در متن این سه جلد مکرر دارند که متن عالی و متقن این کتاب، خود به‌تنهایی نشان‌دهنده‌ی اعتبار آن است.
۲. مستدرکات: آیت‌الله اعرافی بیان داشتند که تعداد خطبه‌ها، نامه‌ها، و کلمات قصارِ حکمت‌آمیزی که از امیرالمؤمنین علیه‌السلام به ما رسیده است، به‌مراتب بیش از این حجمی است که سیدرضی(رضوان‌الله علیه) با رویکرد و غرض خاصی در نهج‌البلاغه گردآوری و تنظیم نموده است. ضمن اینکه ببسیاری از همین خطبه‌ها و نامه‌ها هم توسط مرحوم سیدرضی براساس همان رویکرد و غرض خاصی که داشته، تقطیع شده است. لذا محور دوم اینست که مستدرکات نهج‌البلاغه نوشته شده و کاملِ خطبه‌ها و نامه‌ها تألیف شده است.
۳. ترجمه‌ها: آیت‌الله اعرافی با بیان اینکه اکنون در باب ترجمه‌ی نهج‌البلاغه به زبان‌های دنیا به طور کلی ضعف داریم، رقم بالای ترجمه‌ی انجیل و تورات را مثال زده به بیش از ۱۰۰۰ زبان و لهجه و گویش دنیا، آن‌هم با ترجمه‌های بسیار شیوا و زیبا به لحاظ شکل و محتوا اشاره کرده و بیان داشتند که طبق آخرین آمار، نهج‌البلاغه حدود ۱۰۰ ترجمه به حدود ۲۰ زبان زنده‌ی دنیا دارد. و تلاش بیشتر در این عرصه را وظیفه حوزه علمیه دانستد.
۴. شروح: رئیس حوزه‌های علمیه‌ی کل کشور با بیان اینکه اکنون نهج‌البلاغه قریب به ۳۰۰ شرح دارد که به خصوص در عصر حاضر هم چندین شرح خوب تالیف شده است. شرح های تطبیقی و موضوعی با گرایش‌های مختلف تاریخی و حِکمی و حدیثی و... را شامل میشوند.
آیت‌الله اعرافی همچنین حوزه‌های نرم‌افزاری و هنری، اقدامات پژوهشی در کالبد تدوین رشته‌های علمی و نهایتاً محورهای ترویجی و تبلیغی و فرهنگی را دیگر عرصه‌هایی عنوان نمود که تاکنون حوزه‌های علمیه در باب نهج‌البلاغه فعالیت داشته‌اند. ایشان در پایان این بخش سخنان خود، با تأکید بر این مطلب که نهج‌البلاغه دریای بیکرانی است که دارای اضلاع گوناگونی بوده و طیف منظوم فکری گسترده‌ای را شامل میشود و به‌همین دلیل هنوز نتوانسته‌ایم حد مطلوب سخن امیرالمؤمنین علیه‌السلام را ادا کنیم، بیان کرد که این امر به تلاش بسیار وسیع‌تری هست که حوزه‌های علمیه باید به آن قیام کنند.
ویژگی‌های برجسته و ممتاز شرح نهج‌البلاغه رهبر انقلاب
عضو فقهای شورای نگهبان با بیان این نکته که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این مجموعه با بیانِ زیبا و جذّاب و ذهن قوی و فکر صائب در این ساحت حضور پیدا کرده، در بیان ویژگی‌های برجسته و ممتاز مجموعه‌ی سه جلدی شرح نهج‌البلاغه ایشان که به همّت مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی تدوین و منتشر شده است گفت: این مجموعه مثل همه‌ی میراث مکتوب و ملفوظِ رهبر معظم انقلاب از دو ویژگی «روانی» و «جذابیت» برخوردار است و در عین اینکه نکات ناب و دقیق دارد، روان است و با وجود دقت علمی و ژرف‌نگریِ لازم، از جذّابیت بالایی نیز برخوردار است.
عضو مجلس خبرگان رهبری یکی دیگر از ویژگی‌های ممتاز این شرح را این نکته دانست که با رویکرد الهام‌گیری و پیاده‌سازیِ آن حقایق و معارف با واقعیت‌های معاصر ارائه شده و این نکته‌ایست که کمتر کسی توانسته به آن اهتمام ورزد. این امر چنان برجسته است که از متن دروس کاملاً مشخص است که ایشان با سخن خود دارند آن فضای مبارزاتیِ قبل انقلاب را مدیریت میکنند.
آیت‌الله اعرافی رویکرد جامعه شناختی، تاریخی و تحلیلی برجسته‌ای که بر مباحث حاکم است را در کنار رویکرد سیاسی و حکومتی و مبارزاتی، ویژگی ممتازی دانست که در شرح رهبر معظّم انقلاب بر نهج البلاغه موج میزند. ایشان با بیان این مطلب که مؤلفه‌های بالا باعث میشود که هرکس این کتاب را بخواند، به عمل تشویق میشود و نه گوشه‌گیری، گفت: با وجود اینکه مباحث این سه جلد در بازه‌ی زمانیِ گسترده‌ای ارائه شده، اما یک فکر و اندیشه‌ی منظوم و منسجم بر کل این شرح حاکم است که به نوعی بیانگر ویژگی روانشناختی ایشان و نشان‌دهنده‌ی یک فکر باثبات و منسجم، نظام‌مند، اثرگذار و هدایت‌گر بوده و نشان میدهد که از جوانی تا عهد رهبری بر فکر و اندیشه‌ی ایشان یک نخ تسبیح حاکم بوده است که پیوسته پخته شده و تعالی پیدا کرده، اما روح و دستمایه‌های اولیه‌ی آن واحد بوده است.
شرحی به قیمت زندان و تبعید!
آیت‌الله علیرضا اعرافی در بخش پایانی سخنان خود تقوا و اخلاص و فداکاری و مرد میدان بودن و ایثار و گذشتِ رهبر معظّم انقلاب را در این اثر مشهود دانسته و گفت: این شرحی است که به قیمت زندان و تبعید خلق شده است، نه‌اینکه در کنج عافیت تولید شده باشد، زیرا پس از این مباحث بود که ایشان در سالهای قبل انقلاب از کل فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی ممنوع و تبعید شدند. لذا این شرح گره خورده است با مجاهدت در میدان و مقاومت در صحنه و هزینه‌های سنگین. لذا این نهج‌البلاغه‌ی عینی و عملی است که روح حکمت و معرفت و توحید و جهاد فی سبیل‌الله را برای مجاهدان تولید می‌کند.
پس از اتمام سخنان مدیر حوزه‌های علمیه‌ی کشور، مجموعه‌ی سه‌جلدیِ شرح نهج‌البلاغه‌ی رهبر معظّم انقلاب توسط شخصیت‌های برجسته‌ی حوزوی همچون آیت‌الله سیداحمد خاتمی، آیت‌الله اعرافی، حجج اسلام سعیدی، مَلِکا، نظری شاهرودی و جواد محدّثی رونمایی گردید.
ویژگی‌های برجسته و ممتاز شرح نهج‌البلاغه رهبر انقلاب
عضو فقهای شورای نگهبان با بیان این نکته که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این مجموعه با بیانِ زیبا و جذّاب و ذهن قوی و فکر صائب در این ساحت حضور پیدا کرده، در بیان ویژگی‌های برجسته و ممتاز مجموعه‌ی سه جلدی شرح نهج‌البلاغه ایشان که به همّت مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی تدوین و منتشر شده است گفت: این مجموعه مثل همه‌ی میراث مکتوب و ملفوظِ رهبر معظم انقلاب از دو ویژگی «روانی» و «جذابیت» برخوردار است و در عین اینکه نکات ناب و دقیق دارد، روان است و با وجود دقت علمی و ژرف‌نگریِ لازم، از جذّابیت بالایی نیز برخوردار است.
عضو مجلس خبرگان رهبری یکی دیگر از ویژگی‌های ممتاز این شرح را این نکته دانست که با رویکرد الهام‌گیری و پیاده‌سازیِ آن حقایق و معارف با واقعیت‌های معاصر ارائه شده و این نکته‌ایست که کمتر کسی توانسته به آن اهتمام ورزد. این امر چنان برجسته است که از متن دروس کاملاً مشخص است که ایشان با سخن خود دارند آن فضای مبارزاتیِ قبل انقلاب را مدیریت میکنند.
آیت‌الله اعرافی رویکرد جامعه شناختی، تاریخی و تحلیلی برجسته‌ای که بر مباحث حاکم است را در کنار رویکرد سیاسی و حکومتی و مبارزاتی، ویژگی ممتازی دانست که در شرح رهبر معظّم انقلاب بر نهج البلاغه موج میزند. ایشان با بیان این مطلب که مؤلفه‌های بالا باعث میشود که هرکس این کتاب را بخواند، به عمل تشویق میشود و نه گوشه‌گیری، گفت: با وجود اینکه مباحث این سه جلد در بازه‌ی زمانیِ گسترده‌ای ارائه شده، اما یک فکر و اندیشه‌ی منظوم و منسجم بر کل این شرح حاکم است که به نوعی بیانگر ویژگی روانشناختی ایشان و نشان‌دهنده‌ی یک فکر باثبات و منسجم، نظام‌مند، اثرگذار و هدایت‌گر بوده و نشان میدهد که از جوانی تا عهد رهبری بر فکر و اندیشه‌ی ایشان یک نخ تسبیح حاکم بوده است که پیوسته پخته شده و تعالی پیدا کرده، اما روح و دستمایه‌های اولیه‌ی آن واحد بوده است.
شرحی به قیمت زندان و تبعید!
آیت‌الله علیرضا اعرافی در بخش پایانی سخنان خود تقوا و اخلاص و فداکاری و مرد میدان بودن و ایثار و گذشتِ رهبر معظّم انقلاب را در این اثر مشهود دانسته و گفت: این شرحی است که به قیمت زندان و تبعید خلق شده است، نه‌اینکه در کنج عافیت تولید شده باشد، زیرا پس از این مباحث بود که ایشان در سالهای قبل انقلاب از کل فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی ممنوع و تبعید شدند. لذا این شرح گره خورده است با مجاهدت در میدان و مقاومت در صحنه و هزینه‌های سنگین. لذا این نهج‌البلاغه‌ی عینی و عملی است که روح حکمت و معرفت و توحید و جهاد فی سبیل‌الله را برای مجاهدان تولید می‌کند.
پس از اتمام سخنان مدیر حوزه‌های علمیه‌ی کشور، مجموعه‌ی سه‌جلدیِ شرح نهج‌البلاغه‌ی رهبر معظّم انقلاب توسط شخصیت‌های برجسته‌ی حوزوی همچون آیت‌الله سیداحمد خاتمی، آیت‌الله اعرافی، حجج اسلام سعیدی، مَلِکا، نظری شاهرودی و جواد محدّثی رونمایی گردید.