1398/06/05
شرح نهجالبلاغه
در برابر مرحوم سیّد رضی -فقیه متبحّر و ادیب قرن پنجم- صدها خطبه و نامه و کلمات حکمت‌آمیز امیرالمؤمنین علیه‌السّلام قرار گرفته بود که انتخاب را برای او سخت میکرد و بالاخره با چشم‌پوشی از صدها بیان نورانی آن حضرت، «نهجالبلاغه» را تدوین کرد. در حالی که صد سال قبلش مسعودی نقل میکند که مردم بیش از ۴۸۰ خطبه‌ی علیّ‌بن‌ابیطالب علیه‌السّلام را حفظ بوده‌اند.
از آن زمان این کتاب شریف، همیشه در نظر عالمان شیعه و سنّی بوده است و شرح‌های متعدّدی بر آن نگاشته شده است. در دوران معاصر استقبال جوانان نسبت به این کتاب شریف، بیشتر شد و بیانات انقلابی امیرالمؤمنین علیه‌السّلام به مثابه‌ی منشوری جاودان، نقل مجالس نیروهای مبارز انقلابی قرار گرفت و البتّه در برخی موارد مورد سوء استفادهی جریانات التقاطی و انحرافی نیز قرار گرفت. از این رو بود که عالمان مبارز متعهّد، با بیان نهجالبلاغه و شرح آن، تلاش کردند هم معارف علوی را بین جوانان گسترش دهند و هم از تحریف معنوی این کتاب شریف جلوگیری کنند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که از شیفتگان این کتاب شریف است همگان بویژه مسئولان و جوانان را به مأنوس شدن با نهجالبلاغه فراخوانده‌اند:«عزیزان با نهجالبلاغه انس پیدا کنید. نهجالبلاغه، خیلی بیدار کننده و هوشیار کننده و خیلی قابل تدبر است. در جلسات‌تان، با نهج البلاغه و کلمات امیرالمؤمنین صلوات‌الله‌وسلامه‌علیه انس پیدا کنید.»(۱۳۷۸/۰۹/۰۱) همچنین با بیان این نکته که نهجالبلاغه آئین‌نامه‌ی انقلاب اسلامی ما و بازگشت به نهجالبلاغه، شرط ماندگاری انقلاب اسلامی است، مخاطبان را به ارتباط بیشتر با این کتاب شریف، دعوت کرده‌اند.
ایشان از دهه‌ی چهل شمسی، به تدریس نهجالبلاغه برای طلّاب، دانشجویان و عموم مردم پرداختند. حاصل درس‌های ایشان تا کنون در سه مجلّد جمع‌آوری شده است:
۱) نبوّت‌ها در نهجالبلاغه
۲) منشور حکومت علوی
۳) راه روشن مدیران
کتاب راه روشن مدیران، مجموعه‌ی بیاناتی است که ایشان در شرح بخشهایی از نهجالبلاغه در دیدارهای خود با هیأت دولت در ماه مبارک رمضان، از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۹۵ داشته‌اند. با توجّه به نوع مخاطب و نیاز او، معمولاً فقراتی انتخاب شده است که به کار دولتمردان و کارگزاران نظام بیاید و از این حیث این مجموعه میتواند نصیحتنامهای برای عموم کارگزاران و مدیران نظام اسلامی باشد البتّه این نکته مانع از استفادهی دیگر اقشار از معارف مفید و والای کتاب، نیست.
کتاب منشور حکومت علوی، مشتمل بر ۱۲ گفتار در شرح نهجالبلاغه است که در سالهای ۵۲ و ۵۳ در مسجد امام حسن مجتبی علیه‌السّلام و مسجد کرامت ایراد شده است.
انتخاب خطبه‌های بحث با رویکرد مبارزاتی و بیدار کردن مردم انجام میشد و چون نوار این جلسات و همچنین خلاصه‌ی مکتوب آن منتشر میشد اثری فراتر از آن مسجد و یا شهر مقدّس مشهد داشت. ایشان با انتخاب بخشهایی از نهجالبلاغه که روش حکمرانی اسلامی را بیان میکند، غیر مستقیم به مخاطب خود نشان میداد که بیداد پهلوی چگونه احکام اسلامی را زیر پا میگذارد. تأثیر بیانات آیت‌الله خامنه‌ای آن‌چنان بود که رئیس ساواک مشهد پس از برگزاری جلسه‌ی شرح نهجالبلاغه بتاریخ ۱۳۵۳/۱۰/۱۳ به نیروهای تحت امرش نوشت: «به فعّالیّت خامنه‌ای باید خاتمه داد.» ساعاتی قبل از تشکیل جلسه‌ی دیگری از شرح نهجالبلاغه در ۲۰ دی ۵۳ رهبر انقلاب دستگیر و به کمیته‌ی مشترک ضدّ خرابکاری تهران اعزام و از این تاریخ تا سال ۵۷ از همه‌ی فعّالیّتهای تبلیغی و تدریسی منع میشوند.
نبوّت‌ها در نهجالبلاغه، رهبر انقلاب پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۵۷، در کنار کارهای فراوان مرتبط با شورای انقلاب و همچنین شورای عالی دفاع و نمایندگی مجلس، به کارهای تبلیغی و تبیینی بویژه در جمع جوانان اشتغال داشتند. در تابستان سال ۵۹ شاخه‌ی دانشجویی حزب جمهوری، سلسله درس‌های نهجالبلاغه را در موضوع «نبوّت‌ها در نهجالبلاغه» به مدّت سه ماه برای ایشان تنظیم میکند. این جلسات چهارشنبه‌ها حدود ساعت ۵ تا ۷ عصر از تاریخ ۱۱ تیر تا ۱۹ شهریور در حضور خواهران و برادران دانشجو تشکیل میشده است. از آنجا که انقلاب اسلامی در ادامه‌ی اهداف نبوّت‌ها و برای تحقّق همان آرمان‌های اصیل و الهی تعریف میشود، موضوع این جلسات به این بحث، اختصاص یافته است. رهبر انقلاب در بخشی از این جلسات میفرمایند: «نهجالبلاغه یک کتابى است که... حکایت میکند از همین چندبُعدى بودن اسلام و چندبُعدى بودن انسان و بالنّتیجه، چندبُعدى بودن انقلاب اسلامى.»
از آن زمان این کتاب شریف، همیشه در نظر عالمان شیعه و سنّی بوده است و شرح‌های متعدّدی بر آن نگاشته شده است. در دوران معاصر استقبال جوانان نسبت به این کتاب شریف، بیشتر شد و بیانات انقلابی امیرالمؤمنین علیه‌السّلام به مثابه‌ی منشوری جاودان، نقل مجالس نیروهای مبارز انقلابی قرار گرفت و البتّه در برخی موارد مورد سوء استفادهی جریانات التقاطی و انحرافی نیز قرار گرفت. از این رو بود که عالمان مبارز متعهّد، با بیان نهجالبلاغه و شرح آن، تلاش کردند هم معارف علوی را بین جوانان گسترش دهند و هم از تحریف معنوی این کتاب شریف جلوگیری کنند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که از شیفتگان این کتاب شریف است همگان بویژه مسئولان و جوانان را به مأنوس شدن با نهجالبلاغه فراخوانده‌اند:«عزیزان با نهجالبلاغه انس پیدا کنید. نهجالبلاغه، خیلی بیدار کننده و هوشیار کننده و خیلی قابل تدبر است. در جلسات‌تان، با نهج البلاغه و کلمات امیرالمؤمنین صلوات‌الله‌وسلامه‌علیه انس پیدا کنید.»(۱۳۷۸/۰۹/۰۱) همچنین با بیان این نکته که نهجالبلاغه آئین‌نامه‌ی انقلاب اسلامی ما و بازگشت به نهجالبلاغه، شرط ماندگاری انقلاب اسلامی است، مخاطبان را به ارتباط بیشتر با این کتاب شریف، دعوت کرده‌اند.
ایشان از دهه‌ی چهل شمسی، به تدریس نهجالبلاغه برای طلّاب، دانشجویان و عموم مردم پرداختند. حاصل درس‌های ایشان تا کنون در سه مجلّد جمع‌آوری شده است:
۱) نبوّت‌ها در نهجالبلاغه
۲) منشور حکومت علوی
۳) راه روشن مدیران
کتاب راه روشن مدیران، مجموعه‌ی بیاناتی است که ایشان در شرح بخشهایی از نهجالبلاغه در دیدارهای خود با هیأت دولت در ماه مبارک رمضان، از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۹۵ داشته‌اند. با توجّه به نوع مخاطب و نیاز او، معمولاً فقراتی انتخاب شده است که به کار دولتمردان و کارگزاران نظام بیاید و از این حیث این مجموعه میتواند نصیحتنامهای برای عموم کارگزاران و مدیران نظام اسلامی باشد البتّه این نکته مانع از استفادهی دیگر اقشار از معارف مفید و والای کتاب، نیست. کتاب منشور حکومت علوی، مشتمل بر ۱۲ گفتار در شرح نهجالبلاغه است که در سالهای ۵۲ و ۵۳ در مسجد امام حسن مجتبی علیه‌السّلام و مسجد کرامت ایراد شده است.انتخاب خطبه‌های بحث با رویکرد مبارزاتی و بیدار کردن مردم انجام میشد و چون نوار این جلسات و همچنین خلاصه‌ی مکتوب آن منتشر میشد اثری فراتر از آن مسجد و یا شهر مقدّس مشهد داشت. ایشان با انتخاب بخشهایی از نهجالبلاغه که روش حکمرانی اسلامی را بیان میکند، غیر مستقیم به مخاطب خود نشان میداد که بیداد پهلوی چگونه احکام اسلامی را زیر پا میگذارد. تأثیر بیانات آیت‌الله خامنه‌ای آن‌چنان بود که رئیس ساواک مشهد پس از برگزاری جلسه‌ی شرح نهجالبلاغه بتاریخ ۱۳۵۳/۱۰/۱۳ به نیروهای تحت امرش نوشت: «به فعّالیّت خامنه‌ای باید خاتمه داد.» ساعاتی قبل از تشکیل جلسه‌ی دیگری از شرح نهجالبلاغه در ۲۰ دی ۵۳ رهبر انقلاب دستگیر و به کمیته‌ی مشترک ضدّ خرابکاری تهران اعزام و از این تاریخ تا سال ۵۷ از همه‌ی فعّالیّتهای تبلیغی و تدریسی منع میشوند.
نبوّت‌ها در نهجالبلاغه، رهبر انقلاب پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۵۷، در کنار کارهای فراوان مرتبط با شورای انقلاب و همچنین شورای عالی دفاع و نمایندگی مجلس، به کارهای تبلیغی و تبیینی بویژه در جمع جوانان اشتغال داشتند. در تابستان سال ۵۹ شاخه‌ی دانشجویی حزب جمهوری، سلسله درس‌های نهجالبلاغه را در موضوع «نبوّت‌ها در نهجالبلاغه» به مدّت سه ماه برای ایشان تنظیم میکند. این جلسات چهارشنبه‌ها حدود ساعت ۵ تا ۷ عصر از تاریخ ۱۱ تیر تا ۱۹ شهریور در حضور خواهران و برادران دانشجو تشکیل میشده است. از آنجا که انقلاب اسلامی در ادامه‌ی اهداف نبوّت‌ها و برای تحقّق همان آرمان‌های اصیل و الهی تعریف میشود، موضوع این جلسات به این بحث، اختصاص یافته است. رهبر انقلاب در بخشی از این جلسات میفرمایند: «نهجالبلاغه یک کتابى است که... حکایت میکند از همین چندبُعدى بودن اسلام و چندبُعدى بودن انسان و بالنّتیجه، چندبُعدى بودن انقلاب اسلامى.»
روش تدریس رهبر انقلاب در این جلسات به این صورت بوده است که خودشان متن نهجالبلاغه را بر تخته‌سیاهی می‌نوشتند و ابتدا واژگان آن را معنا میکردند و سپس به ترجمه و شرح آن میپرداختند. تلاش شده است که متن جلسات به‌گونه‌ای تنظیم گردد تا فضای این جلسات به مخاطب محترم منتقل گردد. متن این جلسات در سال ۱۳۶۱ در کتابی با عنوان «درسهایی از نهجالبلاغه» منتشر گردیده است. کتاب حاضر مجموع این گفتارها و دو گفتار دیگر از رهبر انقلاب در همان سال است.
گزارش مراسم رونمایی از این کتاب در شهر قم