دومین نشست تبیینی گفتمانی «زن و خانواده در اندیشه رهبر انقلاب» با حضور «دکتر فهیمه فرهمندپور»، عضو هیات علمی دانشگاه تهران با موضوع جایگاه مباحث زن و خانواده در منظومه‌ی گفتمانی رهبر انقلاب، در محل سالن همایش مرکز نمایشگاه‌های آستان قدس رضوی برگزار شد.

 گفتمان برای جامعه به مثابه هواست
دکتر فرهمندپور در این نشست با تاکید بر بحث گفتمان‌سازی به عنوان موضوعی زیربنایی و زیر ساختی، به بانوان حاضر در نشست توصیه کرد: آثار تدوین شده در این زمینه حول محور بیانات رهبر انقلاب را می‌توان تهیه و مطالعه کرد و نباید به شرکت در این جلسات اکتفا کرد. باید تا تبدیل این موضوع به دغدغه‌ای در زندگی پیش رفت.
وی در بخش اول صحبت‌های خود به موضوع گفتمان‌سازی در کلام رهبری پرداخت و گفت: گفتمان یعنی یک مفهوم و یک معرفت در برهه‌ای از زمان در جامعه همه‌گیر شود، یعنی اگر طیف وسیع و اثربخشی از جامعه، مفهوم و محتوایی را تحت تاثیرش قرار گیرند، آن زمان می‌توان گفت گفتمان‌سازی صورت گرفته است. به بیان رهبر انقلاب، گفتمان برای یک جامعه مانند هواست، همه آن را تنفس می‌نند، چه بدانند و چه ندانند و چه بخواهند و چه نخواهند. حال گفتمان زن و خانواده یعنی صحبت در خصوص مسائل مبتلا بِه در این زمینه و نوع نگاه جامعه به زن و خانواده.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه گفتمان، یک امر ثابت تاریخی نیست، افزود: ۴۰ سال پیش گفتمان چیز دیگری بوده و چه بسا ۲۰ سال گذشته نیز همچنین و امروزه ممکن است در ظرف زمان کوتاهی گفتمان در جامعه عوض شود. اگر این تعریف گفتمان را قبول کنیم، پس تحقق و تولید گفتمان بکباره رخ نمی‌دهد و شکل‌گیری گفتمان نیازمند مقدمات و پیش‌سازهایی است که ما آن‌ها را از سخنان رهبری نیز در می‌یابیم.

 نخبگان پیشگام گفتمان سازی در جامعه
وی در خصوص جلب توجه و هم افزایی نخبگان در امر گفتمان‌سازی نیز گفت: در گفتمان‌سازی معمولا نخبگان پیشگام هستند و به همین منظور باید اول توجه این قشر را جلب کرد و یکی از دلایلی که رهبری با نخبگان جامعه جلسه دارند نیز می‌تواند همین باشد، چرا که تا توجه نخبگان به موضوعی جلب نشود، گفتمان شکل نمی‌گیرد.
وی ادامه داد: حال این نخبگان باید دست به خلق و تولید محتوا بزنند و براساس این محتوای تولید شده، تصمیم‌سازی و آرمان‌سازی اتفاق افتد، چرا که تا زمانی که آرمان‌های مشترک نداشته باشیم، گفتمان مشترک نداریم.
دکتر فرهمندپور افزود: باید نخبگان صالح، دست به اجرای این فرآیند بزنند و باید از ابزارهای جریان‌سازی از جمله رسانه‌ها، هنر، ادبیات و گروه‌های مرجع مانند دانشگاهیان، مبلغان، معلمان و هنرمندان، حوزویان و... استفاده کنند و به این عرصه پا گذارند و ابزارهای خود را در این زمینه به کار ببندند.

 برای گفتمان سازی ایستادگی، هوشیاری و شجاعت لازم است
مشاور سابق وزیر کشور در امور زنان و خانواده با بیان اینکه این ابزارهای جریان‌ساز کارشان این است که بر اساس محتوای تولیدی نخبگان اذهان عمومی را آماده و بسیج کنند، گفت: مصرف‌کنندگان این محتواهای گفتمانی نیز عموم مردم هستند و تا زمانی که محتوای تولیدی نخبگان قدرت اثربخشی بر طیف وسیعی از مردم را نداشته باشد، گفتمان ایجاد نشده است.
وی ادامه داد: از نظر رهبری برای اینکه گفتمان ایجاد شود ایستادگی، مقاومت، هوشیاری، اخلاص و شجاعت لازم است. مسیر گفتمان سازی باید این جریان را طی کند. اگر بخواهیم گفتمان سازی انجام دهیم و مثلا موضوعی مانند خانه‌داری بانوان را ارزشمند کنیم، نیازمند طی این روند جریان‌سازی هستیم. باید توجه کرد که این مسیر تنها مخصوص گفتمان سازی خوب نیست و گفتمان‌سازی بد و غلط نیز همین مسیر را طی کرده است. پس همان روزی که زن خانه‌دار مورد تحقیر واقع شد، همین مسیر طی شده است و نخبگان جریان معارض، محتوا و آرمان ساختند و از ابزارهای جریان‌ساز استفاده کردند و حتی روی پاکت نمک و زردچوبه هم شعارهای مد نظرشان را می‌نوشتند و می‌گفتند فرزند کمتر، زندگی بهتر. باید مراقب این بود که در جامعه چه چیزی گفتمان می شود.
این کارشناس امور زنان و خانواده با اشاره به جریان‌های گفتمان‌ساز معاند، گفت: در مقابل گفتمان‌سازی‌های جریان انقلاب، ما گفتمان‌سازی جریان‌های معاند را نیز داریم، در همین سال های اخیر نمونه‌هایی می‌توانید بیابید که جریان‌هایی دست به کار شدند و در موضوعات زنان و خانواده گفتمان‌سازی هایی کردند که با جریانی که انقلاب به دنبال آن است، تعارض داشت.

 اشتغال بانوان در گفتمان رهبری مسئله‌ی منفی نیست
وی در تشریح دستاورد گفتمان سازی نیز گفت: براساس گفته‌های رهبر انقلاب، احساس مسئولیت و شتاب گرفتن ناگزیر دستگاه و بخش های مسئول، محصول و دستاورد گفتمان سازی است.
دکتر فرهمندپور با اشاره به مسئله‌ی اشتغال بانوان ادامه داد: یکی از مواردی که از ابتدای انقلاب نیز مورد بحث بود، بحث الگوی اشتغال زنانه است. اشتغال بانوان مسئله‌ی منفی در گفتمان رهبری و انقلاب نیست و رهبری تعبیرشان این است که ما با اشتغال بانوان موافقیم، اما نکته این است که آیا باید الگوی اشتغال زنان همانند الگوی اشتغال آقایان باشد؟ طبعا باید تفاوت‌هایی وجود داشته باشد. این مسئله در طول این ۴۰ سال مطرح شده، اما هیچگاه تبدیل به گفتمانی موثر نشده و مطالبه‌ای موثر از سوی جامعه‌ی زنان در این زمینه وجود نداشته است.

 معصومین بر تربیت دختران بیش از پسران تاکید داشتند
وی در خصوص جریان گفتمان‌سازی توسط دانشجویان نیز گفت: رهبری خطاب به دانشجویان راهکار ایجاد عدالت در بین دستگاه‌های مسئول را گفتمان‌سازی برشمردند. پس نخبگان باید دغدغه‌های اصلی حوزه‌ی زنان که تاکنون پاسخ مناسبی از سوی دستگاه‌های مسئول دریافت نکرده است را به گفتمان تبدیل کنند.
استاد دانشگاه تهران افزود: محصول دیگر گفتمان‌سازی، شکست مقاومت جریان‌های مخالف و غلبه بر گفتمان‌های معارض است.
وی با اشاره به مسئله‌ی حجاب، بیان داشت: متاسفانه امروزه گفتمان ترویج حجاب در بین مسئولان کشور وجود ندارد. نخبگان باید امروزه این گفتمان را ایجاد کنند و مسئولان را در جهت آن وادار به اقدام کنند. ما مردم نیز مانند مسئولان در زمینه‌ی گفتمان ترویج حجاب مسئولیم.
وی در ادامه‌ی سخنان خود با اشاره به مسئله‌ی تربیت نسل، افزود: رهبر انقلاب می‌گویند در چهارچوب یک گفتمان می‌توان نسلی را تربیت کرد که متاثر از آن گفتمان عمل کند. براساس روایات، معصومان بر تربیت دختران بیش از پسران تاکید داشتند و دلیل این تاکید این است که تأثیر مادران بر فرزندان بیش از پدران است. یکی از مواردی که امروزه در فضای مجازی شایع است، ساخت طنز درباره بانوان است و حتی گاهی برخی بانوان هم در این زمینه حرکت می‌کنند که نتیجه آن تغییر نگاه به زن، به نگاهی غیرتحسین آمیز و حتی تحقیرآمیز است و باید توجه کرد که این موضوع می‌تواند بر نسل‌های آتی تاثیر بگذارد.

 حوزه‌ی مسائل بانوان و خانواده کلیدواژه ای مهم در گفتمان رهبری است
استاد دانشگاه تهران در ادامه‌ی صحبت‌های خود به تشریح کلید واژه‌های گفتمانی در کلام رهبر انقلاب پرداخت و گفت: در کلام رهبری، عدالت یکی از مواردی است که به کرات به آن تاکید شده است تا عموم مردم به افرادی عدالت‌طلب در کشور تبدیل شوند. کلیدواژه‌ی بعدی مطرح شده برای گفتمانسازی توسط رهبر انقلاب، مقاومت است که به نظر من در این زمینه در طی سال‌های گذشته موفقیت‌های نسبی داشته‌ایم.
دیگر کلیدواژه‌ها عبارتند از اسلام و بیداری اسلامی، تولید علم و فناوری، دغدغه‌های اقتصادی و اقتصاد مقاومتی، اخلاق با تاکید بر اخلاق اجتماعی و مفاهیم قرآنی. مورد آخر در حالی است که متاسفانه امروز قرآن و آموزه‌های آن و حتی مراجعه به آن برای عمل کردن، گفتمان جامعه متدین ما نیز نیست.
یکی از کلیدواژه‌های مهم مدنظر رهبر انقلاب برای گفتمان‌سازی، حوزه‌ی مسائل بانوان و خانواده است و برگزاری نشست اندیشه‌های راهبردی حوزه‌ی زنان نیز ذیل همین تاکیدات بود و فرمودند که تنها به برگزاری این نشست اکتفا نشود و پیگیری گفتمان‌سازی ادامه دار باشد.
وی با اشاره به موضوع نظام‌سازی افزود: نظام‌سازی به معنای توجه به ظرفیت‌های کلان اجتماعی و تاریخی دین به جای محدود ماندن در عرصه‌های فردی است و اسلام منحصر به ساحات فردی نیست و باید به ظرفیت‌های کلان اجتماعی دین در سطح اجتماع نیز توجه کرد.
فقه فردی و فقه اجتماعی حکومتی دارای تفاوت‌هایی هستند و در خصوص مواردی مانند اشتغال و یا تحصیل زنان باید در سطح جمعی و حکومتی پیگیری کرد تا خارج از مصداق و در سطح جامعه به آن‌ها پاسخ داده شد، چرا که موضوع زنان و خانواده باید در حوزه‌ی فقه اجتماعی حکومتی مطرح گردد.
 
 در حکومت علوی، زن به عنوان یک ملاک حکومت‌داری مطرح می‌شود
استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه پرداختن به موضوع زنان، یک استراتژی است، افزود: هدف نظام دینی عبودیت و دستیابی به حیات طیبه است و بر این اساس باید استراتژی‌های ما نیز افراد را به این مسیر سوق دهد. در فرآیند تحقق عبودیت و دستیابی به حیات طیبه، عدالت، اخلاقیات و کرامت انسانی امری استراتژیک است، پس ما از این موارد به عنوان تاکتیکی برای بهره در مثلا رقابت‌های انتخاباتی و... استفاده نمی‌کنیم.
وی در پاسخ به سوالی در رابطه با جایگاه مسائل زنان و خانواده در نظام دینی، به تشریح چهار نمونه در زمینه مسائل زنان پرداخت و به عنوان اولین مثال به دوران جاهلیت اشاره کرد و گفت: قرآن یکی از شاخص‌های نقد جاهلیت را عدالت در خصوص زنان مطرح می‌کند و آن را به عنوان یک نمونه‌ی بد ذکر می‌کند. پیامبر هم در دوره‌ای که حاکمیت تشکیل داده است می فرمایند: «زنان را احترام نمی‌کند مگر انسان کریم».
پس از  معیار دوران جاهلیت و ملاک کرامت انسانی، در دوره حکومت علوی نیز، زن به عنوان یک ملاک حکومت‌داری مطرح می‌شود، همان جا که امیرالمومنین در خصوص ماجرای خلخالی که از پای یک زن اهل ذمه خارج کردند فرمودند اگر مرد مسلمانی از فشار این اتفاق بمیرد جای ملامت ندارد.
در آخر هم تصویر وضعیت زنان در دولت مهدوی است. روایاتی وجود دارد که در آن‌ها ائمه به توصیف دولت مهدوی می‌پردازند که در این بین چند مورد از ملاک ها مجدد به حوزه زنان بر می‌گردد. به عنوان مثال یک روایت می‌گوید، در آن دولت زنان پشت پرده و یا به قول امروزی‌ها، زنان خانه دار، فقیهه و مجتهده هستند، یعنی ارتقا دانش و فهم زنان یکی از ملاک‌های دولت مهدوی است. شاخص دیگر این است که در دولت مهدوی اگر زنی با طبقی از جواهر بر سر، از شرق عالم به غرب عالم سفر کند، احدی متعرض او نمی شود و از همین روی می‌توان فهمید امنیت زنان یکی از شاخص های دولت مهدوی است.
وی با بیان اینکه رهبر انقلاب گفته اند که در همه طرح ها باید خانواده مبنا باشد، افزود: رهبر انقلاب خانواده را رکن بزرگ در تفکر اسلامی بر شمردند که باید برای آن الگوی پایدار ارائه کرد. ایشان خانواده را وسیله اصلاح جامعه و عامل پیشرفت جامعه می‌دانند و خانواده را دارای ماموریت‌های عظیم در اداره کشور بر می‌شمرند.
فرهمندپور با تاکید براینکه یکی از وظایف رهبری، ابلاغ سیاست‌های کلان است و یکی از عناوینی که رهبر انقلاب در خصوص آن سیاست کلان ابلاغ کرده‌اند، موضوع خانواده است.
وی در پایان سخنان خود به بیان چند نکته مهم از فرمایشات رهبری در خصوص زنان پرداخت و گفت: نمیدانم چرا متدینین ما بر این تصور هستند که هویت زن بدون خانواده معنا ندارد، در حالی که رهبر انقلاب بر موضوع توجه به زنان و مسائل آن‌ها مستقل از نقش‌های خانوادگی هم تاکید داشته‌اند. همچنین رهبر انقلاب همواره در تاکید بر دوگانه حق و تکلیف، بر بحث تکلیف تاکید داشته‌اند. ما باید به هر دوی این موارد توجه کنیم. در تفکر دینی، ما اول از تکلیف می‌گوییم، در حالی که تفکر غربی ابتدا به دنبال توجه به حق است. این در حالی است که اگر هر فرد بر تکالیفش عمل کند، به خودی خود، همه به حقوقشان می‌رسند.