بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای و مواضع منطقی و مقتدرانه‌ی ایشان درباره‌ی مسأله‌‌ی مذاکره با آمریکا، بازتاب وسیعی در رسانه‌های جهان داشته است. علاوه بر محورهای مورد اشاره رهبر انقلاب اسلامی درباره مذاکره با آمریکا، یکی از مباحث دیدار، مسأله‌ی تعامل با کشور ژاپن بود. از این رو، پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در گفتگو با آقای دکتر منوچهر متکی وزیر اسبق امور خارجه و سفیر سابق ایران در ژاپن به بررسی پیام‌های سفر نخست وزیر ژاپن به ایران می‌پردازد.

  چرا اکنون و پس از چهل‌ویک سال، این نخستین سفر ژاپنی‌ها در سطح عالی به ایران است؟
ایران و ژاپن دو کشور مهم در دو سوی آسیا هستند که از روابطی طولانی و مبتنی بر دوستی و همکاری بدون هرگونه سوء پیشینه برخوردارند. تأثیر متقابل فرهنگ و هنر دو کشور و حضور محققان، اسلام‌پژوهان و ایران‌شناسان ژاپنی از جمله پروفسور ایزوتسو (فیلسوف و اسلام‌شناس معروف) یا پروفسور کورودا (استاد و مترجم کتاب اقتصاد ما اثر شهید محمدباقر صدر به ژاپنی) و صدها محقق و پژوهشگر دیگر در ایران، شناخت خوبی در دو ملت نسبت به یک‌دیگر تولید کرده است.

ژاپن پس از بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی و شکست از ‌آمریکا و استقرار پایگاه‌ها و نیروهای ‌آمریکایی، طبق قانون اساسی جدیدش، خود را از داشتن ارتش محروم ساخت. ازین پس ژاپن تنها مجاز به حرکت در مسیر توسعه‌ی اقتصادی بود و به لحاظ تصمیم‌سازی‌های سیاسی و بین‌المللی عملاً تحت قیمومیت ‌آمریکا قرار گرفت. در ادامه اما سخت‌کوشی و مدیریت بومی ژاپنی‌ها از ویرانه‌های جنگ جهانی دوم اقتصادی کارآمد ساخت که بازارهای جهانی را فتح کرد.

سفر ولیعهد و نخست‌وزیر ژاپن به ایران در دهه‌ی ۱۹۷۰ میلادی با هدف رقابت کالاهای ژاپنی با محصولات عمدتاً اروپایی و ‌‌آمریکایی در بازار ایران انجام گرفت. نیاز ژاپن به نفت،  ایران را به سومین تأمین‌کننده‌ی نفت این کشور و آن‌ها را به اولین مشتری نفت ما تبدیل کرد.

پس از انقلاب اسلامی در ایران  روابط ژاپن با جمهوری اسلامی تابعی از متغیر دیدگاه‌های ‌آمریکا نسبت به ایران شد و این همان نکته‌ی کلیدی است که رهبری تحت عنوان «گلایه» به نخست‌وزیر ژاپن فرمودند. البته ژاپنی‌ها به دلایل راهبردی علاقه‌مند به حفظ و توسعه‌ی روابط با ایران هستند، اما متأسفانه باید آن را از ‌آمریکا التماس کنند! علیرغم رفت‌وآمدهای بین دو کشور در سطوح وزرا، هیئت‌های پارلمانی و رؤسای مجالس دو کشور، عدم سفر نخست‌وزیر ژاپن به تهران را به رغم چند بار برنامه‌ریزی، در همین چارچوب می‌توان ریشه‌یابی و ارزیابی کرد.
 
رهبر انقلاب تأکید کردند که جمهوری اسلامی به ژاپن خوشبین است، اما انتقاداتی هم به این کشور دارد. اصلی‌ترین انتقادات جمهوری اسلامی به ژاپن در چه مسائلی است؟
امروزه کشورهای عمده‌ای در آسیا همانند ژاپن از سه فاکتور فناوری، سرمایه و نیروی ماهر برخوردارند. ژاپنی‌ها تداوم خرید نفت از ایران را تضمینی برای تأمین ٨٠ درصد ؜نفت مورد نیاز خود از خلیج فارس می‌دانند و اشاره‌ی آقای آبه در ملاقات با رهبری به مذاکره با ‌آمریکا برای حفظ روابط اقتصادی‌شان با ایران بر اساس این نگرش است. بنابراین روابط دوجانبه‌ی ایران و ژاپن فرصتی دوسویه برای طرفین است.

اما الزام عملیاتی شدن این فرصت‌ها، تعلق اراده‌ی سیاسی رهبران دو کشور به‌دور از تأثیر مخرّب کشورهای ثالث است و این همان نکته‌ی کلیدی است که رهبری به نخست‌وزیر ژاپن گفتند: «ژاپن کشور مهمی در آسیا است و اگر به گسترش روابط با ایران تمایل دارد، باید اراده‌ی قاطع خود را نشان دهد؛ همان گونه که برخی کشورهای مهم این اراده را نشان دادند.» لذا چنان‌چه در پاسخ سؤال قبلی شما هم گفتم، مسأله‌ی سیطره‌ی کامل آمریکا بر روابط این کشور با دیگران، می‌تواند مورد اصلی انتقاد رهبر انقلاب به ایشان باشد.
 
رد قاطعانه درخواست مبادله‌ی پیام با ترامپ، چه پیامی برای آمریکا و هم‌پیمانانش دارد؟
به اعتقاد من، بیانات و مواضع رهبر انقلاب از نظر صراحت، قاطعیت و سرعت در پاسخ‌گویی برای هیئت ژاپنی غافلگیرکننده بود. نخست‌وزیر ژاپن با ابلاغ پیام رئیس‌جمهور ‌آمریکا به رهبری به جای رئیس‌جمهور ایران، که احتمالا به دستور ترامپ انجام گرفت، به دنبال دست برتر در مذاکرات بود، اما پاسخ بی‌درنگ رهبرانقلاب مبنی بر این که «هیچ پاسخی به او نخواهم داد» آن‌ها را بر سر جای خود نشاند.

ویژگی دیگر بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تفکیک ظریف و هوشمندانه‌ بین پیام‌دهنده (ترامپ) و پیام‌آورنده (آبه) بود: «در حسن نیت و جدی بودن شما تردیدی نداریم، اما در خصوص آن‌چه از رئیس‌جمهور ‌آمریکا نقل کردید، من شخص ترامپ را شایسته‌ی مبادله‌ی هیچ پیامی نمی‌دانم و هیچ پاسخی به او ندارم و نخواهم داد.» از دیدگاه بنده، اولین مخاطب سخنان رهبری، ژاپن و به‌ویژه دولت و نخست‌وزیر این کشور است. آقای آبه که با یک تأخیر چهل‌ساله به ایران آمده، نیاز داشت که مواضع بحق، منطقی و صریح جمهوری اسلامی را در فضایی دوستانه و از زبان عالی‌ترین مقام کشورمان بشنود.

مخاطب بعدی این بیانات، دولت‌مردان ‌آمریکا و شخص ترامپ هستند. ترامپ به پایان راه خود در حوزه‌ی سیاست خارجی ‌آمریکا نزدیک است و رهبر انقلاب حرفی را بر زبان آوردند که بسیاری از رهبران جهان برای زدن به ترامپ در سه سال گذشته در دل داشته‌اند؛ آن هم بسیار صریح، قاطع، مستدل و با ذکر مصادیق غیر قابل انکار.

اما آخرین مخاطب این فرمایش‌های، هم‌پیمانان منطقه‌ای ‌آمریکا هستند. این‌ها باید بدانند که مشکل ‌آمریکا در منطقه جدی است و دیگر مدت‌هاست دوران بحران‌زایی و بزن و در رو و صدور صورت‌حساب برای طرف‌های مختلف به سر آمده است.
 
یکی از پیغام‌های ترامپ که از زبان نخست وزیر ژاپن مطرح شد، درخواست آمریکا برای مذاکره مجدد در زمینه مسأله‌ی هسته‌ای بود. جمهوری اسلامی هنوز با بحث عدم صداقت آمریکا در برجام دست و پنجه نرم میکند و کشورهای اروپایی نیز عملاً با اینکه از برجام رسما خارج نشده‌اند، ولی همان راه را ادامه میدهند. رهبر انقلاب نیز از واکنش شورای امنیت ملی در دادن مهلت ۶۰ روزه را تایید کردند و بر جدیت جمهوری اسلامی صحه گذاشتند. با توجه به اقدامات و فضاسازی‌های اخیر آمریکا، به نظر شما به عنوان یکی از وزرای سابق امور خارجه، رفتار جمهوری اسلامی باید به چه صورت ادامه پیدا کند؟
پذیرش سند برجام که شروط رهبری در پذیرفتن آن اعمال نشد، حاصل رویکرد مبتنی بر خوشبینی و سهل‌انگاری دولت یازدهم نسبت به ‌آمریکا و ذوق‌زدگی از سیاست نرمش قهرمانانه و اجرای ناکامل آن بود. دو سال برای مذاکرات برجام و چهار سال انتظار برای اجرایی‌شدن آن، فرصت‌های بسیاری را ازکشور ما گرفت. البته اثبات عملی پای‌بندی ایران به تعهدات و نیز گزارش‌های متعدد راستی‌آزمایی‌های آژانس بین‌المللی اتمی سازمان ملل را می‌‌توان به عنوان دستاورد آن برشمرد.

تصمیم اخیر ایران در تعلیق برخی محدودیت‌های برجامی، به نظرم ضروری ولی دیرهنگام بود. ‌آمریکا سال گذشته تکلیف خود را در قبال برجام مشخص کرد و اروپا نیز علیرغم ادعای مهم‌بودن برجام از منظر امنیتی برایشان، تاکنون بهای آن را بر اساس تعهدات خود نپرداخته است. معتقدم که اروپایی‌ها در مهلت دو ماهه نیز هیچ اقدامی صورت نخواهند داد و لذا ما باید خودمان را برای برداشتن گام‌های بعدی آماده کنیم. به اعتقاد من این ماراتن سیاسی باید تا حیاتی‌ترین نقاط ادامه یابد.