سخنان اساتید دانشگاهها در دیدار رهبر انقلاب
تعارضات برنامههای کلان، منابع آب را تحت تأثیر قرار میدهد
در بیست و سومین روز از ماه مبارک رمضان ۱۳۹۸ جمعی از استادان و اعضای هیئتهای علمی دانشگاهها با رهبر انقلاب اسلامی دیدار کردند و ۱۰ نفر از آنان به ارائه دیدگاههای خود درباره موضوعات مختلف وضعیت کشور پرداختند. یکی از این اشخاص، آقای دکتر سعید مرید، دکترای مدیریت منابع آب، استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس بود که طی سخنانی به طرح «نکاتی درباره جایگاه منابع آبی در برنامههای توسعه» پرداخت. پایگاه اطلاعرسانی KHAMENEI.IR متن و فیلم این سخنان را به شرح زیر منتشر میکند.
آب در این مرز و بوم سابقهای به وسعت کل تاریخ آن را دارد. با این حال طی دهههای اخیر فاصلهی روزافزون بین تقاضا و منابع آب تجدید پذیر باعث شده تا بیش از پیش این مهم در مورد توجه کشور قرار گیرد. در پاسخ به این چالش از مهمترین اسناد بالادستی که متعاقباً سرمایه گذاری سنگین ایرانی برای آن به عمل آمده است، قوانین برنامههای توسعهی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پنج سالهی کشور میباشد. به خصوص بعد از برنامهی چهارم ایجاد تعادل بین تغذیه و برداشت سفرههای آبهای زیر زمینی در دشتهای با طراز منفی جزو اهداف مشترک آنها تعریف شده است.
اما قراردادن منحنی فروکش منابع آبهای زیر زمینی در کنار این برنامهها نشان میدهد هیچ یک از آنها نتوانستهاند به اندازهی کافی به اهداف خود در این خصوص نائل شوند و بیلان منفی این منابع کاملاً مستقل از دیدگاههای سیاستی و سیاسی دولتها و مجالس شورای اسلامی و همچنین درآمدهای بسیار متنوع نفتی و غیرنفتی روند منفی خود را حفظ کند.
طی این مدت نیز گزارشهای مثبتی از تولیدات بخش کشاورزی ارائه میشود که از طرفی برای همهی ما خوشحال کننده هستند ولی با توجه به عدم اعراض پایداری در منابع آب هرگونه توفیقی در تولید بخش کشاورزی خود نیز پایدار خواهد بود.
با این مقدمه مواردی را در خصوص برنامههای توسعه ابراز میدارم. یکی از نقاط ضعف که مشکلات فوق را سبب شده تهیهی مجزای بخشهای برنامهها و نبود ساختاری سیستماتیک و نظاممند برای بررسی نحوهی برهم کنش مواد آنها است. به عنوان نمونه برنامهی ششم صراحتاً به بحران آب اشاره میداد و اما به طور همزمان افزایش ضریب خودکفایی، ۹۵ درصد محصول زراعی، جبران بیلان منفی آبهای زیرزمینی، تخصیص حقابهی تالابها و کنترل ریزگردها را در دستور کار قرار میدهد. ولی مشخص نیست از قبل چه اقداماتی در این برنامه ظرفیت آب دهی برای چنین بارگذاریهایی به وجود آمده است. در حوزهی آب حصول به چنین ساختار نظام مندی با مدیریت یکپارچهی منابع آب و ایجاد زیرساختهای نظری و فنی برای قابل، برای آن قابل تحقق است. چارچوبی که مطلقاً هیچ یک از دستگاههای اجرایی به تنهایی نمیتوانند آن را پوشش دهند و کاملاً بین بخشی و فرابخشی است.
۲- شیوهی ارزیابی اثربخشی اقدامات در برنامههای توسعه از دیگر نقاط آسیب پذیر آنهاست که نهایتاً عدم تحقق اهداف عالی آنها را سبب شده است. بهعنوان مثال علیرغم سرمایهگذاری سنگین کشور برای توسعهی سامانههای آبیاری تحت فشار هیچ مرجع معتبری نقش آنها را در کاهش مصرف آب گزارش نکرده است. مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی نیز در دی ماه ۹۷ نامهی بسیار دقیقی را در این خصوص به ریاست محترم دفتر رهبری و وزرای محترم نیرو و کشاورزی ارسال نموده است. ولی نهایتاً در قانون بودجهی ۹۸ مبلغ ۱۵۰ میلیون یورو از صندوق توسعهی ملی برای آن به تصویب میرسد که گویای برخی دشواریها در اثرگذاری پژوهش بر تصمیمسازیهای کلان میباشد.
۳- اصلاح الگوی مصرف مبحثی است که ملزومات فنی و اجتماعی خود را میطلبد. مسلماً الگوی فعلی مصرف آب بیش از توان اکولوژی کشور میباشد. این تغییر میبایست در برنامههای توسعه جای خود را باز نمایند.
۴- با توجه به اقدامات پرهزینهی سخت افزاری و توسعهی سازهها، سازهای در بخش آب و توجه کمتر به اهمیت اقدامات نرم و مدیریتی مانند تدوین و استقرار نظام بهره برداری خود مشکل دیگری است. به طوری که بهره برداری از این سرمایهگذاریها را با مشکل مواجه میسازد. مواردی که هم اکنون در طرحهای آماده شدهی مرزی شاهد هستیم. موضوع دیگر پدیدهی تغییر اقلیم است.
موضوعی بس پیچیده، با عدم قطعیتهای مضاعف که آیندهی جهان و به خصوص منطقهی جغرافیایی کشور ما را میتواند با چالشهای جدیدی مواجه نماید. نمونهی آن ابر سیل سال ۱۳۹۸ پاکستان بود. این سیل بیش از آن که نویدی برای این کشور و منطقه برای ورود به دورههای تَر باشد پیامی بود در جهت ضرورت آمادگی برای مخاطرات اقلیمی و نوسانات شدیدتر آب و هوایی. در پاسخ نیز پس از فراز و نشیبهای بسیار وزارت تغییر اقلیم در این کشور تأسیس شد.
کنترل مصرف، بس ضروری و در عین حال چند بعدی است. همانگونه که در تصویب قوانین در مجلس شورای اسلامی همواره خطوط قرمزی مانند قانون اساسی وجود دارد، عاجزانه درخواست دارد در راستای امنیت پایدار ملی ساز و کار طراحی کرده که قوانین مؤثر بر حوزهی آب کشور متضمن جلوگیری از افزایش مصرف و جبران بیلان آبی کشور باشد.
نهایتاً امید است موارد فوق به اندازهی اندکی هم که شده در تدوین سیاستهای کلی ابلاغی برنامهی هفتم در دستور کار مجمع تشخیص مصلحت قرار گیرد. و بستر لازم را برای تدوین این برنامه متناسب با توان اکولوژی کشور آماده نماید. و حتی باز تولید آن را سبب شود. بدیهی است که بحمدالله دانشگاهها و داشتههای علمی، علمی کشور ظرفیت بسیار مناسبی را برای پشتیبانی از آن دارا هستند. انشاءالله به برکت صلوات بر محمد و آل محمد.