رهبر انقلاب اسلامی در بیانیه‌ی «گام دوم انقلاب» با مرور تجربه‌ی ۴۰ ساله‌ی انقلاب اسلامی اعلام کردند: انقلاب «وارد دوّمین مرحله‌ی خودسازی و جامعه‌پردازی و تمدّن‌سازی شده ‌است». گام دومی که باید در چارچوب «نظریه‌ی نظام انقلابی» و با «تلاش و مجاهدت جوانان ایران اسلامی» به‌سوی تحقق آرمانِ «ایجاد تمدّن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی (ارواحنافداه)» برداشته شود.
به همین مناسبت پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR طی سلسله یادداشت‌ها و گفتگوهایی در قالب پرونده‌ی «گام دوم انقلاب» به بررسی و تبیین ابعاد مختلف این بیانیه‌ می‌پردازد. در ادامه‌ی سلسله مطالب این پرونده، آقای دکتر محسن اسماعیلی از اعضای شورای نگهبان و مجلس خبرگان رهبری در حاشیه‌ی اجلاس مجلس خبرگان رهبری (چهارشنبه ۲۲ اسفندماه ۹۷) طی گفت‌وگویی به تحلیل سه زاویه مهم بیانیه‌ی گام دوم انقلاب پرداخته است که ماحصل آن، در قالب گفتار زیر تنظیم شده و متن آن در اختیار مخاطبان محترم قرار گرفته است.

بیانیه گام دوم، از اسناد فقه سیاسی
بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی بیانیه‌ی مهمی است که به نظر من می‌تواند یکی از اسناد فقه سیاسی در آینده به شمار برود و در صورتی که اهتمام لازم به آن صورت بگیرد إن‌شاءالله می‌تواند برکات بسیار زیادی را برای ما به ارمغان بیاورد. متن فقه ما برای اداره‌ی یک جامعه است، همان‌طور که امام راحل(رحمه‌الله) می‌فرمودند: «فلسفه‌ی فقه، اداره‌ی امور یک جامعه از گهواره تا گور است»، منتها اینکه در هر زمانی متناسب با گویش، ادبیات و مقتضیات خاص آن زمان خواسته‌های شارع مقدس در بخش اداره‌ی جامعه بازخوانی بشود، این یک هنری است که ما در طول تاریخ فقه‌مان، با متون رسمی ماندگار در این زمینه کمتر شاهد بودیم. خب متن‌های مهمی داشتیم؛ می‌شود از بین آنها به «تَنبیهُ الامة‌» میرزای نائینی اشاره کرد یا برخی از پیام‌های مهم امام(رحمه‌الله) به نظرم همین نقش را داشتند؛ مثل پیامی که برای روحانیون صادر کردند.
آنچه که رهبر انقلاب اسلامی به عنوان بیانیه گام دوم انقلاب در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب صادر فرمودند، به نظر من از یک جهت طراوت و تازگی جداگانه و مستقلی داشت. خب طبیعتاً هر کسی این بیانیه را به نوعی قرائت می‌کند، هر کسی متناسب با فهم و علائقِ خودش می‌تواند از آن بهره‌ بردارد. ولی من که این بیانیه را مرور می‌کردم، به نظر خودم رسید که می‌شود آنچه را که رهبر فرزانه‌ی ما در این بیانیه ماندگار کردند، از سه زاویه‌ی متفاوت دید که هر سه زاویه‌اش اتفاقاً نیاز امروز و هر روز جامعه‌ی ماست.
زاویه‌ی اولی که در این بیانیه به نظر من خودنمایی می‌کند، تبیین دوباره‌ی آرمان‌های انقلاب اسلامی است. زاویه‌ی دوم بازخوانی کارنامه‌ی انقلاب اسلامی است و زاویه‌ی سومی که از این بیانیه من برداشت می‌کنم، تعیین مسیر آینده است، تعیین نقشه‌ی راه ما در چهل ساله‌ی دوم که إن‌شاءالله به ظهور مولای ما عجل‌الله‌تعالی فرجه‌الشریف منتهی خواهد شد. درباره‌ی هر کدام از این دیدگاه‌ها یک توضیحی می‌دهم.

  شعارهای انقلاب پس از چهل سال تغییر نکرده است
انقلاب اسلامی ۴۰ سال پیش وقتی که اتفاق افتاد، حرف نویی در جهان امروز مطرح کرد. این حرف نو را سه چهار سال پیش، رهبرمعظم انقلاب در سخنرانی سالانه‌شان، در مرقد حضرت امام(رحمه‌الله) به نام «نسخه‌ی جدید زندگی مدنی و سیاسی» معرفی کردند. در این بیانیه هم اگر چه از این تعبیر استفاده نشده، ولی محتوا همان است. ایشان در یک کلام توضیح دادند؛ آن حرف نویی که انقلاب اسلامی به رهبری امام عظیم الشأن ما مطرح کرد و آن‌قدر جذاب بود که توانست دل‌های آماده را به خودش جذب کند، در یک کلام ایشان فرمودند آن پیام «آمیخته کردن دین و دنیای مردم» بود. ۴۰ سال پیش تبلیغات مسموم و کارنامه‌های زشت سلاطین گذشته به مردم القا کرده بود یا می‌خواست القا کند که حوزه‌ی دینداری از حوزه‌ی سیاست‌ورزی جداست. می‌خواست یک دین حداقلی را به مردم بباوراند و تحمیل کند. امام(رحمه‌الله) در آن زمانی که همه‌ی عالم شعار «یا شرقی یا غربی» می‌دادند شعار «نه شرقی و نه غربی» داد. آن موقعی که همه‌ی مدّعیان روشنفکری پذیرفته بودند که باید «به این وابسته بود یا به آن»، امام(رحمه‌الله) فرمود «نه این و نه آن». استقلال و آزادی شعار اصلی این انقلاب بود که در سایه‌ی جمهوری اسلامی محقق می‌شد. این خب حرف نویی بود، این نسخه‌ی جدیدی برای زندگی بشر بود و آن‌قدر تازگی و طراوت و جذابیت داشت که به سرعت مورد قبول مردم قرار گرفت، به سرعت هم انقلاب پیروز شد.

گاهی من می‌‌بینم تحلیل‌گرها، مورخ‌ها و جامعه‌شناس‌ها این بحث را مطرح می‌کنند که چگونه شد که انقلاب اسلامی با این سرعت به پیروزی رسید؟ از این نکته غفلت می‌شود که این سرعت در پیروزی برای سرعت در انتقال پیام‌های انقلاب بود. پیام و خواسته‌ی انقلاب آن‌قدر شیرین و جذاب و نو بود که به سرعت مورد قبول عمومی قرار گرفت. سیل جمعیت مردم به دنبال امام راه افتادند و به سرعت انقلاب پیروز شد.

این حرف نو امروز هم نو است. منتها می‌دانیم که ادبیات در طول تاریخ تغییر می‌کند، برای همین است که ما محتاج به بازخوانی مجدد آرمان‌های انقلاب هستیم؛ در هر چند مقطعی که می‌گذرد. رهبر عزیزمان در این بیانیه این کار را انجام دادند. رهبر عزیزمان در این بیانیه متناسب با ادبیات جدید، نسل نو و اقتضائات زمانه یک بار دیگر آن آرمان‌ها را بازخوانی و تبیین کردند، این مورد نیاز ما بود.

چند نکته‌ی اصلی در آن بود، یکی اینکه ایشان فرمودند پیام اصلی ما و آرمان‌های ما تغییر نکرده. ما بر خلاف انقلاب‌های معمولی که در جهان وجود دارد، به آرمان‌هایمان، به شعارهایمان پشت نکردیم، آنها را عوض نکردیم. خیانت به آن آرمان‌ها نکردیم، همان شعاری که آن روزها می‌دادیم، امروز هم می‌دهیم. نکته‌ی ظریفی که ایشان در این زمینه اشاره کردند این است که علت طراوت و سرزنده بودن و سرزنده ماندن این شعارها این است که این آرمان‌ها و شعارها برخاسته از فطرت بشری بود؛ مثلاً آزادی‌خواهی، عدالت‌طلبی، استقلال، معنویت، مشارکت عمومی، عزت و حکمت و مصلحت اینها چیزی نست که با گذر زمان کهنه بشود یا نسلی بیاید که از این آرمان‌ها لذت نبرد. چون این خواسته‌ها مبتنی بر فطرت بشر بوده و دین اصولاً برخاسته از فطرت است و منطبق با فطرت است، این پیام‌ها سر جای خودش هست و رهبر معظم انقلاب با بازخوانی این پیام‌ها و تبیین مجدد این پیام‌ها این نکته را اشاره کردند که آرمان‌های انقلاب همان‌ها هست، اگر چه به اقتضای زمان ممکن است تبیین‌های مجددی داشته باشد. مثل یک کتابی که ویرایش مجدد و ارائه‌ی مجدد می‌شود، نه اینکه از آنچه که قبلاً‌ نوشته بودیم و خواسته بودیم، بخواهیم عبور کنیم. این نکته‌ی اول است؛ سرزنده ماندن،  پویا ماندن و همیشه بالنده بودن شعارهای انقلاب و آرمان‌های نظام مقدس جمهوری اسلامی.

روایت کارنامه‌ای غرورآفرین...
بعد دوم این بیانیه که به نظر من باید پررنگ بشود، بازخوانی کارنامه‌ی چهل ساله‌‌ی انقلاب است. خیلی افتخارآفرین است و غرورانگیز است، این جملاتی که در این بیانیه در این زمینه انسان می‌خواند. در حالی که همه‌ی رسانه‌های بیگانه، همه‌ی دشمنان خارجی و متأسفانه بعضی از غافلان داخلی، بعضی از قلم‌های غافل داخلی تلاش می‌کنند تا کارنامه‌ی انقلاب را زیر سؤال ببرند، یأس و ناامیدی ایجاد کنند، رهبر معظم انقلاب بسیار محکم، عاقلانه و قاطعانه از این کارنامه دفاع کردند و همین طور هم هست.

رهبر انقلاب اشاره‌ای کردند به دستاوردهای بی‌نظیری که ما در داخل و خارج به دست آوردیم. دستاوردهای مادی، دستاوردهای معنوی و چیزهایی که بشر در طول تاریخ به دنبالش بوده است. آنچه که امروز در جمهوری اسلامی ایران می‌بینیم قابل مقایسه با آنچه که چهل سال پیش در این کشور بوده، نیست. اینها غیر از تبلور پیام‌ها و آرمانهای مقدس این انقلاب در اقصی نقاط عالم است.
بزرگترین دشمنان ما همین امروز هم در داخل کشورهای خودشان پیام این انقلاب را می‌شنوند. می‌بینند که جوان‌هایشان، عقلا و نخبگانشان در برابر این آرمان‌های معقول و منطقی سر تسلیم فرود می‌آورند و از همین می‌ترسند. همان چیزی که امام(رحمه‌الله) اسمش را فرمود «صدور انقلاب». صدور انقلاب اتفاق افتاده، صدور انقلاب، بسط همین آرمان‌هایی است که رهبر عزیزمان در این بیانیه به آنها اشاره کردند. البته همان‌طور که آن بزرگوار فرمودند این به معنای مهر تأیید زدن بر هر چه که اتفاق افتاده نیست. چقدر زیباست این تعبیر که ایشان فرمودند جمهوری اسلامی ضمن اینکه به شدت پایبند بر اصول گذشته‌ی خودش است اما در عین حال انعطاف‌پذیری، نقدپذیری هم از خصوصیات ماست. ما حاضریم و این کار را کردیم و همیشه پیشگام بودیم در اینکه کارنامه‌مان را دوباره بخوانیم، نقاط ضعفمان را برطرف کنیم و نقاط قوت خودمان را قوی‌تر بکنیم. از خصوصیات این بیانیه است که ایشان بر آمادگی جمهوری اسلامی و نظام اسلامی بر تصحیح خطاهای احتمالی گذشته هم تأکید کردند. هیچ‌کس نمی‌تواند ادعا کند که کارنامه‌ای بدون اشتباه داشته و در بهترین وجه ممکن بوده است. همیشه ما می‌خواستیم به بهترین وجه ممکن عمل کرده باشیم؛ گاهی نشده یا گاهی هم اشتباه کردیم.



فیلم | گفتگو با آقای دکتر محسن اسماعیلی
رهبر انقلاب فرمودند که ما این آمادگی را داشتیم و داریم که کارنامه‌مان را بازخوانی کنیم و اگر نقطه‌ی خطایی هم هست، اصلاح کنیم. این نکته مخصوصاً در زدودن روحیه‌ی یأس و ناامیدی که دشمنان به دنبال آن هستند، به نظرم نقطه‌ی کلیدی است و باید بر آن تأکید کرد. دو چیز در کنار همدیگر هستند: اول، پافشاری بر اصول به طور جدی، عدم عقب‌نشینی از اصول. دوم، به موازات آن بازخوانی کارنامه و عملکردمان که حالا اگر در یک جایی در اجرا نقطه‌ی ضعفی هم  داشتیم، آمادگی برای اصلاحش داریم.

انقلاب تمام شدنی نیست!
بُعد سوم بیانیه، ترسیم راه آینده است، باور ما که در این بیانیه هم به آن اشاره شده، این است که جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی، مقدمه‌ای برای حکومت موعود است إن‌شاءالله. همه‌ی تلاش ما برای آن روز است. بنابراین اشتباه است که ما خیال کنیم الآن در مرحله‌ی پس از انقلابیم، ما پس از انقلاب نداریم؛ تا امام زمان سلام‌الله‌علیه ظهور کنند، ما دائم در حال انقلاب اسلامی هستیم. انقلاب اسلامی یک موجود زمان‌دارِ تمام شدنی نیست. این آرمان‌ها تمام شدنی نیست. تا روزی که ظلم و ستم در این جهان هست، تا روزی که فقر و تبعیض و فساد در گوشه‌ای از جهان هست، انقلاب اسلامی و آرمان‌های آن زنده و پا برجا هستند. ما پس از انقلاب نداریم، ما هنوز در انقلابیم. دادن این روحیه‌ی انقلابی، دمیدن این امید و نشاط از خصوصیات این بیانیه است که باید به آن توجه بشود.

نباید غفلت کنیم از اینکه «ما می‌توانیم»
البته برای اینکه ما بتوانیم آینده را خیلی بهتر از گذشته بسازیم و زودتر به مقصد برسیم، رهبر انقلاب بر روی دو امر تأکید دارند که به نظرم نباید نادیده گرفته بشود. یکی روحیه‌ی خودباوری است، ایشان تکرار کردند «ما می‌توانیم». انسان متأسف است که این جمله را بگوید که باز هم در گوشه و کنار گاهی از مسئولین انسان روحیه‌ی «ما نمی‌توانیم» را استشمام می‌کند. بوی ضعف نشانه‌ی دوری از آرمان‌های انقلاب است. کسی که به انقلاب و آرمان‌های آن ایمان داشته باشد، هیچ‌گاه نمی‌تواند بگوید «ما نمی‌توانیم».
ما پشتیبانی مانند خدا داریم، قدرتی مانند ایمان و اراده‌ی خداداد داریم، هیچ چیز برای رسیدن به آرمان‌ها کم نداریم، فقط لازم است که به خودمان اعتماد کنیم، فقط لازم است که باور کنیم «ما می‌توانیم» و روی پای خودمان بایستیم، کما اینکه تا حالا ایستادیم. بزرگ‌ترین دشمنی‌ها با ما صورت گرفته، تحریم‌های ظالمانه که چهل سال است به شکل‌های مختلف این مردم و این کشور را هدف قرار داده؛ هیچ کدام چندان مؤثر نبودند، چون روحیه‌ی «ما می‌توانیم» همیشه در این ملت زنده بوده است. من می‌خواهم از همه فروتنانه خواهش کنم، هیچ‌گاه مأیوس نشوند، به خودشان و به دیگران بباورانند که «ما می‌توانیم»، خداوند این قدرت را به ما داده است. دشمنان باور کردند ما می‌توانیم، چرا خودمان تردید کنیم؟ این یک نکته است.

تحول‌خواهی از از خصوصیات دوره جوانی است
نکته‌ی آخر هم تأکیدِ چند باره‌ی رهبر انقلاب بر جوانهاست؛ به عنوان سرمایه‌ی این انقلاب. در ابتدا و انتهای این بیانیه تکرار شده که مخاطب اصلی من جوانها هستند، «جوان‌های عزیزم» تعبیر ایشان است. البته این بیانیه اختصاص به جوان‌ها ندارد ولی مخاطب اصلی‌اش جوان‌ها هستند، همه باید از این استفاده کنند. رهبر معظم انقلاب باور به جوانان این کشور دارد، باور به نیروی جوان دارد، جوانهایی که در چهل ساله‌ی دوم، وارد صحنه‌ی عمل می‌شوند، حتی الان ممکن است نباشند، ولی مخاطب رهبری هستند.
ما باید به جوان‌ها اعتماد کنیم، باید کار را به جوان‌ها بدهیم و اصولاً  تحول‌خواهی، استقامت، مبارزه‌ی با دشمن و نشاط از خصوصیات دوران جوانی است. اینجوری نیست که پیرها  این روحیه را نداشته باشند، ولی خداوند این نعمت را در جوان‌ها بیش از دیگران قرار داده است. برای همین است که رهبر انقلاب بر احیای روحیه‌ی «ما می‌توانیم» و «دادن کار به دست جوان‌ها» تأکید زیادی دارند.
از خدا درخواست می‌کنم که توفیق خواندن مکرر این بیانیه، باور به مفاهیم آن و عمل به آن را به همه‌ی ما و به همه‌ی مسئولین کشور ما عنایت بفرماید.