* مهدی معتمد رضایی

«وَلَقَد أَرسَلنا مِن قَبلِکَ رُسُلًا إِلی قَومِهِم فَجاءوهُم بِالبَیِّناتِ فَانتَقَمنا مِنَ الَّذینَ أَجرَموا وَکانَ حَقًّا عَلَینا نَصرُ المُؤمِنینَ» و پیش از تو پیامبرانی را به سوی قومشان فرستادیم؛ آن‌ها با دلایل روشن به سراغ قوم خود رفتند، ولی (هنگامی که اندرزها سودی نداد) از مجرمان انتقام گرفتیم (و مؤمنان را یاری کردیم)؛ و یاری مؤمنان، همواره حقی است بر عهده‌ی ما! (سوره‌ی روم آیه‌ی ۴۷)

 
«برای این‌که ما ارزش ایمان را و نتیجه‌ی ایمان را بدانیم، لازم است از مژده‌ها و نویدهایی که خدا به مؤمنین داده است، آگاهی پیدا کنیم، ببینیم خدای متعال برای مؤمن، در مقابل ایمانش و در مقابل عمل شایسته‌اش و انجام تعهداتش، متقابلاً چه چیزی را تعهد می‌کند.»^۱ در فرهنگ قرآن، ایمان به خدا یک‌طرفه نیست. خداوند متعال در قبال ایمان آوردن بندگانش همیشه یکسری از ثواب‌ها و پاداش‌ها را در نظر گرفته است. قرآن کریم در برخی موارد این وعده‌های جزای الهی را به صورت حقی برعهده‌ی خداوند بیان می‌کند. اصطلاح «حقوق» و دو طرفه بودن آن، در روابط میان بندگان امری روشن و واضح است؛ یعنی هر یک از بندگان در قبال حقی که بر دیگران دارند، متقابلاً دیگران هم نسبت به او حقی دارند که باید رعایت نمایند و اگر حقی بخواهد یک‌طرفه باشد، شایسته‌ی خداوند و به خاطر قدرت و عدالت او است. با این حال خداوند از سر تفضل، حقوق میان خود و بندگانش را نیز دوطرفه قرار داده است، یعنی در قبال بندگی آن‌ها، جزای بهشت را قرار داده است.^۲

شرایط تحقق نصرت الهی در بیان رهبر انقلاب را بشنوید:

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بیاناتشان در تاریخ ۱۳۹۲/۱۰/۱۹، به میدان آمدن مردم قم در روز ۱۹ دی سال ۱۳۵۶ را با استناد به قرآن، یکی از مصادیق نصرت خدا به مؤمنین برشمردند؛ زیرا این حادثه جزو مؤثرترین عوامل گسترش قیام مردمی بود که منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی شد:
«حادثه‌ی ۱۹ [دیِ‌] قم، مظهر و نماد این آیه‌ی شریفه است: فَانتَقَمنا مِنَ الذینَ اَجرَموا وَ کانَ حَقًّا عَلَینا نَصرُ المُؤمِنین؛ در آیه‌ی قرآن، در سوره‌ی مبارکه‌ی روم، به تعبیر خداوند متعال نصرت مؤمنین حقی است بر عهده‌ی خداوند؛ چند جا در قرآن کریم این تعبیر به کار رفته است -[مثل‌] عَلَیهِ حَقًّا فِی التَّوراةِ وَ الاِنجیلِ وَ القُرءان، و موارد دیگری- و یکی این‌جا است که می‌فرماید این حقی است بر عهده‌ی ما یعنی بر عهده‌ی ذات اقدس پروردگار عالَم که مؤمنین را نصرت بدهیم. خب، این در چه شرایطی است؟ در چه شرایطی گفته‌اند که مؤمنین نصرت پیدا می‌کنند؟ این در آن شرایطی است که هیچ روزنه‌ی امیدی به حسب ظاهر وجود ندارد. ملاحظه کنید همین آیات را؛ آن وقتی است که دشمنِ جبهه‌ی ایمان با قدرت ظاهری و با سرپنجه‌های قوی در مقابل مؤمنین ایستاده است؛ یک مبارزه‌ی جبهه‌ایِ عظیمی به‌وجود آمده است؛ در یک چنین شرایطی می‌فرماید: وَ کانَ حَقًّا عَلَینا نَصرُ المُؤمِنین.»^۳

قرآن کریم در چند مورد، از واژه‌ی حق -به‌عنوان حقی که بر خداوند واجب است- استفاده کرده است. ورود به بهشت و بهره‌مندی از نعمت‌ها برای دارندگان ایمان و عمل صالح، به‌عنوان وعده‌ای حق بر عهده‌ی خداوند بیان شده است.^۴ در سوره‌ی توبه خداوند در دادوستد با مؤمنان در برابر مال و جانشان، یعنی حاضرشدن در میدان جهاد، وعده‌ی حق بهشت داده است.^۵ همچنین از بازگشت همه‌ی موجودات به سوی خداوند در قیامت به‌عنوان یک وعده‌ی حق در سوره‌ی یونس و نحل یاد شده است.^۶ موارد پیش‌گفته مربوط به تحقق وعده‌های خداوند در آخرت بود، اما پاره‌ای دیگر از آیات، معنای عام‌تری دارند و شامل وعده‌ی خداوند در دنیا هم می‌شوند. وعده‌ی «نجات» و «نصرت» مؤمنین از این جمله‌اند: «حَقًّا عَلَیْنا نُنْجِ الْمُؤْمِنینَ^۷»؛ بر ما حق است که مؤمنان را رهایی بخشیم! و یا «کانَ حَقًّا عَلَیْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنین^۸»؛ یاری مؤمنان، همواره حقی است برعهده‌ی ما.

ناامیدی از غیر خدا
این آیه هنگامی نازل شد که مسلمانان در مکه بودند و قدرتی نداشتند و از پیروزی بر جبهه‌ی دشمنان ناامید بودند. در واقع این عنصر «ناامیدی از غیر خدا» خود نیز یکی از شروط نزول نصرت الهی است. تکیه بر امکانات مادی و سلاح در میدان مبارزه عنصر پیروزی نیست؛ جبهه‌ای پیروز میدان است که به قدرتی تکیه کند که فوق همه‌ی قدرت‌ها باشد. این مطلب در سوره‌ی یوسف آمده است: «رسولان از ایمان‌ آوردن قوم خود مأیوس شدند (و یا نزدیک بود مأیوس شوند) و مردم گمان کردند آن‌کس که به پیغمبرشان گفته عذابی چنین و چنان دارند دروغشان گفته؛ در این موقع بود که یاری ما انبیاء را دریافت.»^۹

سؤالی که پیش می‌آید این است که نصرت خداوند که به پیامبر و مؤمنین وعده داده چگونه است؟ خداوند به‌وسیله‌ی چه ابزارهایی نصرت می‌رساند؟ آیا درستی آن آزمایش و تجربه شده است؟ معنای نصرت الهی، یاری رساندن خداوند به مؤمنان در مقابله با دشمنان است که به پیروزی نهایی مؤمنان خواهد انجامید. «خدای متعال به شما وعده داده است که اگر دین او را و راه او را و هدف‌های الهی را یاری کنید، شما را یاری خواهد کرد.» «یاری خدا به معنی یاری تمام نیروهای موجود در این طبیعت است؛ همه به کمک شما خواهند آمد.»^۱۰ «هر کس برای خدا کار کند، خدا هم تمام امکانات و علم و قدرت خودش و سنت‌های آفرینش را در خدمت او قرار خواهد داد. ولینصرنّ اللَّه من ینصره^۱۱»^۱۲

وعده‌های تجربه‌شده
آیات نصرت الهی جزو بیشترین استنادهای قرآنی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سخنانشان در دوران رهبری بوده است. به صحنه آوردن قرآن در زندگی، و تجربه‌ی عینی وعده‌های خداوند از مهم‌ترین تجربه‌های انقلاب است. «این‌ها آیات الهی است. ما همه‌ی این‌ها را قبول داشتیم؛ اما قبول داشتن، یک مسأله است؛ لمس کردن، یک مسأله‌ی دیگر است. ما حالا این آیات را لمس می‌کنیم... تا این‌جا هرچه وعده‌ی الهی بود، درست بود و عمل شد. هرچه تحلیل بر اساس آیات محکمات قرآن بود، درست از آب درآمد و محقق شد. تا این‌جا ما به‌وضوح و عیان دیدیم که یک ملت مؤمن و با خدا، وقتی همه‌ی دنیا هم در مقابل او قرار بگیرند، اگر بایستد و صبر کند، شکست نخواهد خورد؛ این را تجربه کردیم.»^۱۳

نصرت الهی بر اساس آیات قرآنی همچنان‌که درباره‌ی امت‌های گذشته جاری و ساری بوده است، امروز هم درباره‌ی هر ملتی که در راه خدا حرکت نمایند به وقوع خواهد پیوست. پیروزی انقلاب اسلامی، هشت سال جنگ تحمیلی و ایستادگی انقلاب در مقابل فشارهای دشمنان تا به امروز همگی از نمونه‌های کلان نصرت خداوند به ملت ایران بوده است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار خود با مردم قم، با استناد به آیه‌ی ۴۷ سوره‌ی روم، نصرت خداوند را امری قطعی می‌دانند و با تبیین موقعیت ضعف مسلمانان صدر اسلام که این آیه درباره‌ی آن‌ها نازل شده است، عنصر مشترکی که در همه‌ی زمان‌ها موضع قدرت به مسلمانان می‌بخشد را بیان می‌کنند. «عامل پیروزی این است که یک جماعتی -در یک مقیاس بزرگ، یک ملتی- ایمان درستی داشته باشد، و این ایمان راسخ باشد، و این ایمان با بصیرت همراه باشد، و این ایمان و بصیرت با عمل و اقدام همراه باشد؛ این‌ها وقتی روی هم گذاشته شد، نصرت قطعی است.»^۱۴
 
پی‌نوشت‌ها:
۱. طرح اندیشه‌ی کلی اسلامی در قرآن، سلسله جلسات استاد سید علی حسینی خامنه‌ای، مشهد مقدس، مسجد امام حسن مجتبی، ص ۱۳۸
۲. نهج‌البلاغه خطبه‌ی ۲۱۶ (نسخه‌ی صبحی صالح)
۳. بیانات در دیدار مردم قم ۱۳۹۲/۱۰/۱۹
۴. سوره‌ی نساء آیه‌ی ۱۲۲ و سوره‌ی لقمان آیه‌ی ۹
۵. سوره‌ی توبه آیه‌ی ۱۱۱
۶. سوره‌ی یونس آیه‌ی ۴ و سوره‌ی نحل آیه‌ی ۳۸
۷. سوره‌ی یونس آیه‌ی ۱۰۳
۸. سوره‌ی روم آیه‌ی ۴۷
۹. علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه‌ی موسوی همدانی، ج‌۱۱، ص: ۳۸۰ ذیل آیه‌ی ۱۱۰ سوره‌ی یوسف: حَتَّی إِذَا اسْتَیْأَسَ الرُّسُلُ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ کُذِبُوا جاءَهُمْ نَصْرُنا... .
۱۰. بیانات در مراسم فارغ‌التحصیلی دانش‌آموختگان ارتش، ۱۳۸۹/۸/۱۹
۱۱. سوره‌ی حج آیه‌ی ۴۰
۱۲. بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در همایش آسیب‌‌شناسی انقلاب‌، ۱۳۷۷/۱۲/۱۵
۱۳. بیانات در جمع کثیری از آزادگان، ۱۳۶۹/۶/۲۶
۱۴. بیانات در دیدار مردم قم ۱۳۹۲/۱۰/۱۹