این روزها سالروز اولین سفر استانی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رهبر جمهوری اسلامی ایران است؛ سفر به استان ایلام در دی‌ماه ۶۹. ایشان قبل از سفر به استان ایلام دلیل انجام این سفرها را بیان کردند: «من تصمیم دارم که به قصد تماس مستقیم و نزدیک با مردم، سلسله مسافرت‌هایی را در سرتاسر کشور شروع کنم. قصد ابتدایی من این است و دلم می‌خواهد بروم؛ چون من همیشه مسافرت می‌کردم، با مردم ارتباط نزدیک داشتم و خیلی از مسایل مردم را که نمی‌شود از راه دور و نامه و گزارش و پیغام و عیون و امثال آن مطلع شد، آدم می‌تواند در یک نگاه چیزهایی را بفهمد و مطلع بشود.»^۱ از این سال و در طول ۲۲ سال ایشان به تمامی استان‌های کشور سفر کردند. البته سابقه‌ی سفرهای استانی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به زمان ریاست جمهوری ایشان بازمی‌گردد. برای بررسی این سفرها و فضای عمومی آن‌ها با دکتر سید محمد میرمحمدی، رئیس دفتر ویژه‌ی رئیس جمهور در دوره‌ی ریاست جمهوری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای گفت‌وگو کردیم.

سفرهای رهبر معظم انقلاب به استان‌ها چه پیشینه‌ای دارد؟
به نظر اینجانب پیشینه‌ی سفرهای رهبر معظم انقلاب به استان‌ها به عنوان یک روحانی و برای مبارزه به قبل از پیروزی انقلاب برمی‌گردد و پیشینه‌ی سفرهای تبلیغی، خدماتی و مردمی ایشان که مورد رجوع مردم قرار می‌گیرند به جهت ویژگی‌های خانوادگی ایشان بوده است. اما ایشان به جهت قبول مسئولیت‌هایی همچون عضویت در شورای انقلاب، امامت جمعه‌ی تهران، نمایندگی حضرت امام رحمه‌الله در شورای عالی دفاع، نمایندگی مجلس شورای اسلامی، عضو مؤسس و شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی، مقام ریاست جمهوری و اموری مانند ساماندهی جنگ‌های نامنظم و سرکشی به جبهه‌های حق علیه باطل و تلاش برای بسیج همگانی مردم به سفرهایی در نقاط مختلف کشور می‌رفتند که بارزترین سفرهای ایشان به استان‌ها قبل از مسئولیت رهبری در زمان مسئولیت ریاست جمهوری و در بین سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۸ صورت گرفته است. البته بعد از مسئولیت رهبری نیز سفرهای ایشان به استان‌‌ها با اهداف عالیه‌ای انجام شده و ادامه یافته است. سازوکار هماهنگی این سفرها در دوران ریاست جمهوری چگونه بود؟ چه خاطراتی از آن سفرها در ذهن دارید؟
هماهنگی سفرهای استانی به این ترتیب بود که در شورای برنامه‌ریزی که در محل نهاد و دفتر ویژه‌ی رئیس‌جمهور تشکیل می‌شد، اصل سفر پیش‌بینی و پس از تأیید رئیس‌جمهور اجرایی می‌شد. یک نفر به عنوان مسئول سفر انتخاب و طی حکمی رسماً به مراجع ذی‌ربط معرفی می‌گردید. به دنبال آن گروه‌های پیشرو برای بررسی اولیه و سپس برای هماهنگی برنامه‌های اجرایی اعزام می‌شدند و جلساتی در تهران و مراکز استان‌ها تشکیل می‌شد. برای هر برنامه‌ی عمده و هر شهرستان نیز یک نفر به عنوان مسئول شهرستان و برنامه‌ی اجرایی از طرف مسئول کل سفر تعیین می‌گردید. البته گزارش کلی و همچنین ریز برنامه‌ها پس از تأیید رئیس‌جمهور نهایی می‌شد.

در طول این سفرها بسیار اتفاق می‌افتاد که بر اثر شرایط خاص محیطی نیز برنامه‌ها تعدیل یا تکمیل می‌گردید. به اعتبار مسئولیت دفتر ویژه‌ی رئیس‌جمهور خاطرات بسیاری در ذهن داشته‌ام. خاطراتی از اولین سفرهای رئیس جمهور، خاطره‌ی کشف محروم‌ترین نقاط استان در سفر به بندرعباس، خاطره‌ی حضور در جمع عشایر و حضور در نقاط صعب‌العبور «سر آقا سید» در سفر چهارمحال و بختیاری و پناه بردن مردم این منطقه به ایشان از دست سارقین سابقه‌دار که به صدور دستور پیگیری و دستگیری آن سارقان و ایجاد امنیت برای عشایر منجر شد. خاطره‌ی حضور صمیمانه با لباس بلوچی در میان مردم و یادآوری خاطرات زمان تبعید در سفر به سیستان و بلوچستان، خاطره‌ی سفرهای مشهد، خاطره‌ی حضور در بین رزمندگان لشکر سرافراز علی بن‌ابی‌طالب قم در منطقه (حوالی اندیمشک) و خاطره‌ی بازگشت از یک سفر به تهران به خاطر حال نامساعد امام رحمه‌الله.

خاطرات زیادی از این دست در ذهن دارم. نکته‌ای که باید به آن اشاره کنم این است که به علت شرایط سیاسی حاکم بر کشور و رفتار جناح‌ها و خطوط مختلف سیاسی، بعضاً سفرهای رئیس‌جمهوری نیز با محدودیت‌هایی روبه‌رو می‌شد و علی‌رغم اشتیاق فراوان اقشار مختلف مردم به انجام شدن این سفرها، بعضاً این سفرها نیز مورد بی‌مهری‌های اجرایی برخی مسئولین و حتی برخی استانداران قرار می‌گرفت. از آن‌جایی که جنبه‌ی اجرایی این سفرها برجسته بود، علاوه بر مسئولین کشوری و لشکری، رئیس دفتر مناطق محروم و معاون اجرایی نخست‌وزیر هم جزو همراهان رئیس‌جمهور بودند که برخی پیگیری‌ها را به عهده داشتند.

یکی از ابعاد این سفرها، بسیج نیروهای مردمی برای لبیک گفتن به فرمان امام خمینی رحمه‌الله و اعزام به جبهه‌های نور علیه ظلمت بود که نتیجه‌ی آن جمعیت‌های خیره‌کننده‌ای بود که راهی جبهه‌ها می‌شدند و لرزه بر اندام دشمن می‌انداختند. یکی از بزرگ‌ترین استقبال‌هایی که از آیت‌الله خامنه‌ای در دوران ریاست جمهوری صورت گرفت مربوط به سفر ایشان به استان اصفهان بود.

اینجانب در این سفر شخصاً مسئول سفر بودم و بارها مجبور شدم برای انجام هماهنگی‌ها قبل از انجام سفر به طور مکرر بین تهران و اصفهان رفت‌وآمد نمایم. با توجه به شرایط جنگ و دفاع مقدس، رئیس‌جمهور علی‌رغم درخواست‌های مختلف مسئولان برای استقرار، یکی از پادگان‌های سپاه متعلق به لشکر اصفهان را برای اقامت خود انتخاب کردند و بحمدالله به همه‌ی برنامه‌های مورد نظر نیز به‌طور متعادل پرداخته شد. دیدار ایشان با روحانیت معظم در محل مورد نظر به خوبی انجام شد. همچنین دیدار با امام جمعه‌ی محترم در منزل ایشان و جلسه‌ی شورای اداری در محل استانداری و دیدارهای جوانان، دانشجویان، دانشگاهیان و سایر اقشار نیز در محل‌های مناسب خود انجام شد.

سفرهای استانی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در زمان رهبری ایشان بر اساس چه نیاز و ضرورتی آغاز شد؟ رهبر انقلاب از انجام این سفرها چه اهدافی را دنبال می‌کردند؟
به نظر اینجانب سفرهای رهبر معظم انقلاب در درجه‌ی اول در پاسخ به بیعت پرشور مردم با رهبری و نوعی انجام دیدار بازدید ایشان با مردم خونگرم و وفادار و پاسخ‌گویی به انتظارات مردم دوردست کشور برای دیدار نزدیک با رهبرشان بود. البته برکات سفر علاوه بر ایجاد روحیه‌ی نشاط و امید در هر استان و بازخوانی افتخارات گذشته و حال آن، مسائل دیگری همچون انجام امور عمرانی و فرهنگی و زیربنایی و حل مشکلات مردمی بوده است. عنایت ویژه و توجه رهبری به مسائل و مشکلات واقعی مردم هر استان و جمع‌بندی سفر در جلسه‌ای با حضور ایشان و اعضای هیأت دولت و مسئولان ذی‌ربط و رهنمودهای ایشان که جهت کلی حرکت مردم، مسئولان و دولت‌مردان را ترسیم می‌کند از دیگر برکات این سفرها است. به‌طور کلی حفظ وحدت و انسجام ملی، دمیدن روح نشاط، امید و اعتماد، توجه‌دادن مسئولان به حل مشکلات اساسی مناطق محروم و مردم استان، دیدار رو در رو با مردم و جوانان و تبیین نکات کلیدی و استراتژیک نظام در سطح ملی و بین‌المللی (نظیر آن‌چه در سفرهای نوروزی به مشهد مقدس صورت می‌گیرد) می‌تواند از اهداف عالی رهبر معظم انقلاب برای سفر به استان‌های کشور باشد.

رهبر انقلاب اسلامی پیش از سفر، چگونه درباره‌ی مسائل استان کسب اطلاع می‌کردند؟
منابع اطلاعاتی رهبر انقلاب به‌طور کلی و به لحاظ حوزه‌های مختلف ارتباطی متنوع است. در امور سفرهای استانی نیز علاوه بر گزارش‌های رسمی مسئولان کشوری و استانی، گزارش‌های رسمی بخش‌های تخصصی دفتر و گزارش‌های دفتر فرماندهی کل قوا برای برنامه‌های نظامی و گزارش‌های مردمی و گروه‌های پیش‌سفر نیز پس از جمع‌بندی و تنظیم به استحضار ایشان می‌رسد. همچنین بعضاً قبل از هر برنامه نیز ایشان در ملاقات حضوری با مسئولان ذی‌ربط آن حوزه، اطلاعات لازم را کسب می‌کنند. همچنین نظر نمایندگان استان در مجلس هم به ایشان تقدیم می‌گردد. به تمام این مراحل قبل از انجام یک دیدار باید مطالعات شخصی رهبر انقلاب در مورد برنامه‌های خاص و مطالعه‌ی گزارش‌ها و یادداشت‌برداری برای ایراد سخنرانی را افزود. آیا این سفرها در امتداد سفرهای دوران ریاست جمهوری بود یا ماهیت و روال دیگری داشت؟
اگر بخواهیم مقایسه‌ای بین سفرهای دوران ریاست جمهوری ایشان با سفرهای دوران رهبری داشته باشیم باید گفت طبیعتاً برخی برنامه‌هایی که به روحیات شخصی، مردمی و روحانی و ظرافت‌های علمی و هنری ایشان مربوط می‌شود با برخی برنامه‌های زمان ریاست جمهوری از تشابه‌هایی برخوردار است. سفرهای استانی دوران رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از جهاتی مشابهت‌هایی با سفرهای دوران ریاست جمهوری ایشان داشته و از جهاتی هم متفاوت است. اما اساساً ماهیت سفرهای ایشان در زمان رهبری با سفرهای زمان ریاست جمهوری متفاوت بوده و راهبردی بودن آن در عین توجه به مسائل اساسی و مشکلات ملموس مردم در کوتاه‌مدت و بسیج عادلانه‌ی منابع برای پیشرفت و نشاط ملی از ویژگی‌های متمایز سفرهای این دوران است.

برنامه‌ریزی برای این سفرها چگونه صورت می‌گرفت و آیا ایشان در رابطه با برنامه‌ها و دیدارها نظر خاصی داشتند؟
برنامه‌ریزی سفرها تا آن‌جا که اینجانب مطلع هستم بدین‌گونه است که پیشنهاد انجام سفر در شورای برنامه‌ریزی دفتر تصویب شده و جمع‌بندی مسئول سفر و ریاست دفتر ایشان به استحضار رهبر معظم انقلاب می‌رسد و پس از تأیید، سفر برنامه‌ریزی شده و از نظر اجرایی، هماهنگی‌ها و تأمین و تجهیز منابع برنامه‌های آن صورت گرفته و سپس اقدامات لازم انجام می‌گیرد.

در طول سفر، مسئول سفر و همه‌ی مسئولان و بخش‌های دفتر با هماهنگی مسئول سفر و ریاست دفتر درگیر کار می‌شوند. به‌نظر اینجانب یکی از پرکارترین و حساس‌ترین و سنگین‌ترین هماهنگی‌ها در سفرهای رهبر معظم انقلاب صورت می‌گیرد. البته ایشان رهنمودهای عامی در مورد کل سفر مانند سادگی و جلوگیری از تشریفات و تأکید بر حل مشکلات کلیدی و رهنمودهای خاصی هم مانند نکاتی درباره‌ی برگزاری دیدارهای ایشان با مردم، علما، نظامیان، جوانان، دانشجویان، فرهیختگان، ایثارگران و خانواده‌های شهدا داشته و دارند که مورد توجه قرار می‌گیرد. خصوصاً ایشان در مورد دیدارهای سرزده به خانواده‌های شهدا و حضور در گلزار شهدا تأکید دارند.

چه خاطرات برجسته‌ای از سفرهای استانی رهبر انقلاب در ذهن شما ماندگار شده است؟
خاطرات زیادی از سفرهای استانی رهبر انقلاب در ذهن دارم. چه خاطراتی که به زمان مسئولیت معاونت نظارت و حسابرسی بنده در دفتر مربوط می‌شود و چه خاطراتی که از این سفرها در زمان مسئولیت نمایندگی مجلس و غیر آن داشته‌ام. اما اگر از خاطره‌ی حضور ایشان در مناطق زلزله‌زده‌ی رودبار و بم و حضور در جمع نخبگان و بازدیدهای ایشان از توانمندی‌های استان‌ها بگذریم، خاطره‌ی آرام کردن مردم مشتاق در یکی از سفرها برایم جالب بود. زمانی که صدای امر به سکوت مسئولان بیشتر از صدای مردم بود و هیچ‌کس نتوانست مردم را آرام نماید، خود ایشان پیشقدم شدند و فرمودند ابتدا آنان که مردم را امر به سکوت می‌کنند خودشان سکوت کنند و بنشینند و سپس به مردم با صلواتی آرامش بخشیدند.

پی‌نوشت:
۱. بیانات در دیدار با وزیر و مسؤولان وزارت فرهنگ و آموزش عالی و چند تن از رؤسای دانشگاههای کشور، ۶۹/۱۰/۴