بعید است کسی به سراغ خوشنویسی و خطاطی رفته باشد و با اسم استاد غلامحسین امیرخانی آشنا نباشد. این چهره‌ی ماندگار خوشنویسی، به عقیده‌ی بسیاری، بزرگ‌ترین استاد نستعلیق‌ روزگار ما است. شیوه‌ی خط او مورد اقبال اغلب اساتید خوشنویسی است و اکثر خوشنویسان صاحب‌نام معاصر به طور مستقیم یا غیر مستقیم از خط او مشق کرده‌اند. برای دانستن اهمیت دیوان حافظ اهدایی استاد امیرخانی به مقام معظم رهبری و نیز سرگذشت این نسخه‌ی نفیس، به سراغ خود استاد رفتیم که خود ایشان شناساننده‌ی این نسخه نیز بودند. استاد امیرخانی نکات مهمی را درباره‌ی کیفیت خط این نسخه، اهمیت آن، داستان کشف و نیز ماجرای تقدیم این اثر به رهبر انقلاب گفته‌اند. به‌علاوه قصه‌ی نسخه‌ی اخیر دیوان حافظ، بهانه‌ای شد برای حرف‌هایی که استاد در سینه داشت؛ رازهایی در کلمات و سخنان ایشان که از جنس ناشنیده‌های خوشنویسان و هنر خوشنویسی است.

ماندگاری در نخواستن است
هنر به طور کلی در تاریخ مظلوم واقع شده است. مظلومیت هنرمند به این دلیل ناگفته و نانوشته مانده که اصولاً بیشتر کسانی که به سمت کسب فضیلت و هنر متمایل می‌شوند، می‌دانند که تمام عمرشان را باید در این کار بگذارند. دشواری و دیریابی هنر هم چیزی نیست که از چشم طلبه‌ی هنر پوشیده باشد. بنابراین خودِ این انتخاب نشان‌دهنده‌ی جایگاه فکری و شخصیتی این جماعت است. برای این که به‌خصوص در رشته‌های هنری شرقی و به طور اخص هنرهای ملی ما ایرانی‌ها، یک مدت طولانی لازم است که مدارج عالی هنر توسط کسی واصل شود. بنابراین باید دوران طلبگی‌اش را در کمال محدودیت و تحمل مشکلات بگذارند. بنابراین خود این انتخاب راه، یک فضیلت بسیار مهمی است. یعنی او قبول کرده است 20 سال یا 30 سال یا حتی بیشتر با یک حداقلی از معیشت خودش را راضی کند. او می‌بیند در جامعه کسانی که زحمت کمتری می‌کشند، برخوردار هستند.

بعد هم در بین حجم وسیع کسانی که وارد هنر می‌شوند، یک درصد و گاهی هم کمتر، نام و عنوان و جایگاهی پیدا می‌کنند و آثارشان مورد توجه واقع می‌شود. حالا اگر قصد هنرمند این باشد که آثار ماندگار تولید کند، در همان میانه‌ی راه می‌ماند. اگر برتری‌جویی در ذهنش به وجود بیاید، یقیناً آن هنرمند به جایی نمی‌رسد، چون عشق به کمال، خیلی غیرت دارد و اگر چیزی بیاید و در آن شریک شود، آن را پس می‌زند. در حد کوشش و استعداد، یک پله‌هایی را طی می‌کند.
اما خلوص نیت لازم است برای رسیدن به آن جایگاه ماندگاری. بنابراین آن لطیفه‌ای که باعث ماندگاری می‌شود، خلوصی است که باید در اخلاق هنرمند و در ذات و پرده‌ی دوم هنر وجود داشته باشد. این‌چنین جاذبه‌ای تمام‌نشدنی است. ماندگاری در نتیجه‌ی آن نخواستن است؛ نخواستن جایگاه آنچنانی که برای خودش فرض کرده است، نخواستن ارضای خودخواهی.

امتیاز هنر خوشنویسی به همراهی‌اش با مفاهیم است
امتیاز ویژه‌ی عالم خوشنویس این است که با یک معارفی همراه و همدوش است که خودبه‌خود با هر کلمه‌ای هنرمند خوشنویس را به سمت تعادل ببرد و زیبایی را تجلی ببخشد. قدم‌به‌قدم، وجود خودش را همراه آن کمالی که طی می‌کند، آن کمال در وجودش خودش هم درونی ‌شود. یعنی متنی که می‌نویسد، در روح او هم اثر می‌گذارد. حال اگر آن‌چنان‌که در معارف اسلامی آمده، در ذات و فطرت هنرجو هم میراثی از صفات عالی انسانی و اخلاقی و استعداد ویژه، منتقل شده باشد که نورٌ عَلی ‌نورٍ.

ادبیات فارسی از این نظر که تمام جنبه‌های اعلای زندگی مادی و معنوی را بیان می‌کند، قوی‌ترین ادبیات جهان است. در جنبه‌ها‌ی عرفانی، حِکمی، روان‌شناختی و حتی حماسی‌اش عالی‌ترین مرتبه را دارد. گاهی شاعری با یک بیت بیش از یک کتاب را بیان کرده است که نمونه‌هایش بسیار است. ما خوشنویسان از این بابت این افتخار را داریم که «انتخاب در انتخاب در انتخاب» می‌کنیم. یعنی مثلاً حافظ و سعدی و مولوی و فردوسی و نظامی در عرصه‌ی ادبیات ما شاخص هستند. خوشنویس از این آثار گرانقدر درخشان، آن جواهرات درشت‌تر و گرانقدرتر را انتخاب می‌کند.

ادبیات فارسی به خط خوش زنده مانده است
برای جاری شدن ادبیات در ذهن مردم، هنرمند خوشنویس نقش‌آفرین است. برای این که همه‌ی مردم آن بنیه‌ی فکری یا وقت کافی برای بهره‌گیری از تمام این آثار درخشان را معمولاً ندارند، چون زندگی اجازه نمی‌دهد یا علاقه‌ی کافی وجود ندارد. قطعات انتخابی خوشنویسان که به صورت یک اثر نقشی، زیبایی‌های درونی ادبیات را به صورت بصری برجسته می‌کند، یک تأثیر مضاعفی اضافه بر آن تأثیرات ادبیات اضافه می‌کند. این کار موجب می‌شود یک توجه ویژه‌ای به این سمت برانگیخته شود و البته گاهی با یک بیت و یک قطعه، هنر انسانی که صاحب استعداد و حساسیت است، متحول می‌شود.

بنابراین نقش تربیتی هنر خوشنویسی واقعاً قابل ملاحظه است. همان‌طور که ما در تاریخ ایران و جهان می‌بینیم، امروز کتاب‌های طراز اول خوشنوسی که در موزه‌های بزرگ جهان نگهداری می‌شود، از معارف بسیار درخشان فرهنگ ما سرشار است. یا مثلاً شما می‌بینید افراد یک اثر خطاطی را مثل یک چیز مقدسی، نسل‌به‌نسل نگاه‌می‌دارند. در چند سال اخیر مردم بهتر با نمایشگاه‌های هنری رابطه برقرار می‌کنند. هنر خوشنویسی در این چند دهه‌ی اخیر بسیار پرتوفیق بوده است. تا جایی که باید به عنوان یک فصل مستقل درخشان از خوشنویسی ایران نام برد.

خط خوش ابزار دیپلماسی عمومی است
بنده در حدود 60 سال در این مسیر توفیق حضور داشتم. به اندازه‌ی بضاعتم، هم به عنوان سرپرست انجمن خوشنویسان، هم به عنوان رئیس شورای عالی و استادی حضور داشتم و سایر وقتم را به کتابت آثار و کتاب‌های مختلف پرداخته‌ام و اگر باز وقتی برایم باقی مانده بود، آن را به آموزش اختصاص داده‌ام. این نکته را هم ناگفته نگذارم که نسل‌های بعد از بنده، استادان پیشکسوت و بزرگی هستند که تربیت‌شده‌ی انجمن خوشنویسان دهه‌ی 30 تا 40 هستند و نسل‌های بعدی این تاریخ، یعنی 1350، این‌ها را اگر در سه چهار نسل مورد توجه قرار دهیم، به‌مراتب بالاتر از استادن خودشان قدرت دارند که آثار درخشان به وجود آورند.

اگر در زمینه‌های مختلف هنری بخواهیم یک کارنامه‌ای را ارائه دهیم، خوشنویسی احتمالاً جزء چند رشته‌ی هنری است که عالی‌ترین کارنامه را دارد. حالا ببینید ما چه مزیتی در کشورمان داریم؟ کشورهای بزرگ دنیا از لحاظ فرهنگی و تاریخی احتمالاً یکی دو نفر انسان‌های برجسته دارند که قله‌های بلندی هستند. ما به عنوان خادمان فرهنگ این سرزمین همیشه صحبت کرده‌ایم و پیشنهاد کرده‌ایم و گاهی با مسئولان کشور درمیان گذاشته‌ایم که نسبت به این هنرمندان و آثارشان توجه‌ لازم نبوده است. یعنی ما آن جایی که می‌خواهیم رشد فرهنگی و علمی داشته باشیم برای اینکه مصونیت پیدا کنیم از حملاتی که همواره کشور ما را هدف گرفته است و در دوره‌ای که رسانه‌ها جهانی و سراسری شده است، مزیت اصلی ما فرهنگ و هنر است. این فرهنگ و هنر به عنوان یک مزیت جهانی مثل نفت و گاز در همان حد جایگاه داشته باشد. برای این که هم بتواند معرفی‌کننده‌ی شایسته‌ای باشد برای ملت ما و فرهنگ و اعتبار ما و هم بتواند جایگاه محترمانه‌تری فراهم کند. به خاطر تبلیغات یکطرفه گاهی ما را به عنوان یک ملت عقب‌افتاده معرفی می‌کنند. وقتی هنر ما در آن قد و قامت دنیاپسند امروز و به‌گستردگی فرصت مسافرت داشته باشد به دنیا، به طور کلی افکار عمومی عوض می‌شود.

گلایه‌ی دائمی ما مربوط به اخلاق است
رسالت شاعران و عرفای ما در چه شرایطی است؟ آخرین سخنی که از جانب وحی به پیامبر ما نازل می‌شود، اخلاق است. حالا مردم و کشور ما در کجای اخلاق هستند؟ این آن گِله‌ی دائمی ما است نسبت به برنامه‌ی کلان کشور. نقش اخلاق در توصیه‌های شفاهی به نتیجه نمی‌رسد. مردم از رفتار عملی مسئولان تأثیر می‌گیرند. بنابراین الان اگر ما دلسوز خودمان باشیم، اگر غیرت علمی و ملی داشته باشیم، نسبت به این موضوع باید بیشتر از همیشه حساس باشیم. این‌جا است که شیشه‌ی عمر ما قرار دارد. هنر می‌تواند اخلاق را و معنویت را در جامعه زنده کند، اما متأسفانه ما بودجه‌ی امیدبخشی نداریم که بتوانیم برنامه‌ریزی کنیم. یک مبلغ مختصری از وزارت فرهنگ و ارشاد داریم که اصلاً کافی نیست. کاش آن یک درصد بودجه‌ای که مورد تقاضای ما برای خرید آثار هنری از طرف بنگاه‌های دولتی و وزارتخانه‌ها است، به عنوان یک تکلیف قانونی الزام‌آور مورد تصویب مجلس شورای اسلامی قرار بگیرد. وزارتخانه‌ها با خرید آثار هنری هزینه نمی‌کنند، بلکه سرمایه‌گذاری می‌کنند. آثار درخشان و تراز اول باید در این موقعیت مورد انتخاب قرار داد.

و اما نسخه‌ای که اهدا شد
این نسخه را یکی از متخصصان خوشنویسی در بازار خریده بود. اصل نسخه خیلی زیبا بود. او به من گفت سیصد هزار تومان آن را خریده و به من یک‌و‌نیم میلیون تومان فروخت. این پول در آن سال‌ها (اوایل دهه‌ی هفتاد) پول زیادی بود و من برای خرید آن مجبور شدم وام بگیرم. امضای پایان کتاب که به نام درویش است، جعلی است! و در نسخه‌ی اصلی کاملاً دیده می‌شود که نام «محمدحسین شیرازی» در امضاء‌ هست. این هم از نقاط بسیار مهم آسیب‌پذیر ما است. ما در کشورمان متأسفانه به دومی‌ها اعتنا نداریم؛ فقط اولی‌ها! مگر آن کسی که دوم می‌شود، کم کسی بوده؟ فقط حافظ، سعدی، مولوی!؟ خب پشت سر این‌ها هم کسانی بوده‌اندو جایگاه والایی هم دارند. چون به نام درویش قیمت بالاتری پیدا می‌کرده، امضای او را ساخته‌اند.



برای اهدای این نسخه دو مسئله وجود داشت. یکی این که اندازه‌ی هر صفحه‌ای از این کتاب با صفحه‌ی دیگر فرق می‌کند. به جهت عدم توازن صفحات، به جای یک فیلم و زینک، چیزی در حدود پانصد فیلم و زینک لازم بود که تأمین هزینه‌اش برای شخص بنده ممکن نبود. از سویی به‌شدت علاقه داشتم این نسخه چاپ شود و در دست علاقه‌مندان قرار گیرد. به نظرم آمد که این نسخه را به مقام معظم رهبری اهدا کنم تا زمینه‌ی چاپش به دستور ایشان فراهم شود. البته درخواست کرده بودم که این نسخه زیر نظر خودم چاپ شود، ولی ناشری که کتاب را تصویربرداری و چاپ کرد، این کار را انجام نداد! به همین علت متأسفانه برخی لطائف و ظرائف نسخه در چاپ از بین رفت و دیده نشد. قسمت این طور بود که این کتاب در آستان قدس محفوظ بماند.