گفت‌وگو با سیدعلی سرابی قائم مقام شورای عالی قرآن

محمدحسین وزارتی

 چکیده گفت‌وگو را این‌جا ببینید

- تشکیل شورای عالی قرآن بر اساس چه نیازها و ضرورت‌هایی صورت گرفت؟

با پیروزی انقلاب اسلامی گرایش و انگیزه‌ی مردم، در ارتباط با قرآن- چه فراگیری و چه بهره­مندی از مفاهیم و تلاوت­های زیبا- در جامعه روز‌به‌روز بیشتر شد. مخصوصاً در پایان جنگ تحمیلی و با توجه به این که جوانان ما از جبهه­ها برگشتند و داخل جامعه آمدند، طبعاً این نیاز بیشتر خودش را نشان می­داد و مطالبات هم به همان تناسب افزایش پیدا می­کرد. رشد برنامه­های قرآنی در سطوح مختلف جامعه کاملاً مشهود بود. مخصوصاً در صدا و سیما رشد برنامه­های قرآنی کاملاً چشم­گیر بود. رشد و فراگیری برنامه‌های قرآنی نظیر پخش تلاوت­های زیبای قرآن و نغمه­های دینی و آیینی کاملاً محسوس بود. در کنار این توسعه‌ی برنامه­های قرآنی در صدا و سیما طبیعتاً اشکالاتی هم به چشم می­خورد و لازم بود در صدا و سیمای جمهوری اسلامی که درواقع مهم­ترین ابزار رسانه­ای و تبلیغاتی نظام جمهوری اسلامی است، با یک نگاه هوشمندانه برنامه­های قرآنی رشد کنند و هدایت شوند. گاهی می­دیدیم که تلاوت­هایی از صدا و سیما پخش می­شد که در حد قابل قبول و استاندارد نبود؛ چه از لحاظ فنی و زیبایی و چه از لحاظ تناسب مفاهیم و معارف با مناسبت‌های زمانی. یا با افزایش این برنامه‌ها طبعاً نیاز مبرمی به تعداد بیشتری از قاریانی پیدا می­شد که بخواهند در صدا و سیما تلاوت کنند و باید یک مرجعی صلاحیت فنی این قاریان را بررسی و تأیید می­کرد و با آموزش موجب رشد و ارتقاء قاریان می‌شد تا آماده‌ی تلاوت‌های مناسب در رسانه‌ی ملی باشند.  

با توجه به ضرورت هدایت هوشمندانه‌ی برنامه­های قرآنی که بتواند در واقع زمینه­ساز رشد فرهنگ قرآنی در جامعه باشد، مقام معظم رهبری شورایی را منسوب کردند متشکل از تعدادی از مدیران سازمان صدا و سیما و تعدادی از اساتید قرآن و نماینده­ای از دفتر معظم‌له که در ارتباط با برنامه­های قرآنی برنامه‌ریزی و سیاست­گذاری ­کنند و از رشد و توسعه‌ی برنامه­های قرآنی در صدا و سیما حمایت کنند.

- حوزه‌ی کار شما بیشتر در زمینه‌ی نظارت بر تلاوت‌هاست؟

در ارتباط با صدا و سیما عمده بحثی که وجود دارد تلاوت است؛ البته ادعیه، اذان و دیگر نغمه‌های الهی و برنامه­های قرآنی هم در حوزه سیاست­گذاری شورای عالی قرآن واقع می‌شوند، ولی مخصوصاً از همان زمان­هایی که عرض کردم که شورا تأسیس شد و طبق همان ضرورت‌هایی که عنوان شد، بیشتر تلاوت­های قرآن مورد توجه قرار گرفته بود.

- بنابراین شورای عالی قرآن مختص صدا و سیما است؟

بله؛ در واقع با رویکرد هدایت و حمایت برنامه­های صدا و سیما تشکیل شده است. البته در طول زمان و پس از تأسیس شورا در حدود سال 1371 به تناسب زمان و نیازهای قرآنی جامعه، مسائل و نیازهای مختلفی مطرح بود که به همین دلیل مأموریت­ها و وظایف دیگری هم توسط رهبر انقلاب یا برخی نهادها و سازمان­ها و وزارت­خانه­های دیگر نیز به این شورا محول شد. .شورا هم در حد توان خویش سعی کرد پاسخ­گوی این نیازها و مطالبات جامعه و مقام معظم رهبری باشد.

- یکی از مسایلی که رهبری در چشم‌انداز سیاست‌های قرآنی بیان کردند، تلاش در جهت فراگیر شدن این مهم در جامعه است. شما به عنوان نهادی که سیاست‌گذار برنامه‌های قرآنی در صدا و سیما هستید –که گستره‌ی تأثیر‌گذاری آن در سراسر کشور است- برای رسیدن به این چشم‌انداز چه تلاش‌هایی را انجام داده‌اید؟

بله؛ حالا این چشم­اندازی که فرمودید، در خاطرم نیست و الآن حضور ذهن ندارم، ولی عبارتی را از ایشان در اختتامیه‌ی مسابقات بین­المللی قرآن کریم شنیدم که خطاب به قاریان و حافظان کشورهای اسلامی بود که فرمودند: اگر مردم و ملت­ها قرآنی شوند، رفتار حاکمان خودشان را به قرآن عرضه خواهند کرد و با قرآن خواهند سنجید؛ آنجایی که مطابق است، حمایت می­کنند و آنجایی که مطابق نیست، مقابله می­کنند. این تقریباً نزدیک است با همان عملی که شما فرمودید. یعنی عمل به قرآن و فهم قرآن، تطابق عمل و رفتار -چه رفتار خود انسان و چه دیگران با قرآن-  و میزان قراردادن قرآن در جامعه. البته در فراگیر شدن دستورات و عوامل قرآن بایستی نهادهای مختلفی با هم هماهنگ باشند و بر اساس یک سیاست و همان­ طور که اشاره شد، چشم­‌اندازی حرکت کنند. دست به دست هم دهند و هر کدام در یک مقطع و یک جایگاه به وظایف خود عمل کنند تا این که رفتار قرآنی در جامعه فراگیر شود و رفتارهای قرآنی نهادینه شود.

به نظر می‌رسد که جایگاه شورای عالی قرآن در زمینه‌ی رسیدن به این چشم‌انداز ایجاد انس و گرایش عمومی به قرآن از طریق صدا و سیما است. ما هم در واقع این هدف را مورد توجه قرار می­‌دهیم و مراقبت می­‌کنیم تا به بهترین وجه این هدف برآورده شود.  تلاوت قرآن و برنامه‌های قرآنی باعث ایجاد انس و رشد انگیزه‌ی مردم برای گرایش به قرآن می‌­شود. این موضوع هم برگرفته از فرمایشات خود رهبر انقلاب است که تلاوت قرآن را مانند دروازه‌ی بسیار زیبای یک باغ و یا کاشی یک معماری زیبا تشبیه فرمودند.

بنابراین ایجاد انگیزش عمومی برای گرایش به قرآن وظیفه‌ی مهم رسانه است و شورای عالی قرآن هم در همین راستا سیاست­گذاری می­کند. اگرچه این هدف شاید ابتدای آن هدف عالی قرار می­گیرد که رهبری فرمودند، ولی به هر حال شورای عالی قرآن سعی می­کند که این بخش وظیفه‌ی خودش را درست انجام دهد. البته بخش­های دیگری نیز در تبیین و فرهنگ­سازی و نهادینه کردن رفتارهای قرآنی در بین اقشار مختلف مردم نقش دارند. علاوه‌ بر صدا و سیما، وزارت­خانه‌های آموزشی و فرهنگی ما -وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم و تحقیقات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی- شورای عالی انقلاب فرهنگی و سازمان تبلیغات اسلامی که در واقع نهادهای فرهنگی نظام هستند، باید دست به دست هم دهند و براساس یک سیاست­گذاری کلان و کلی، هرکدام در جایگاه خودشان وظایفشان را انجام دهند تا إن‌شاءالله این مسیر پیموده شود. آنچه که بنده اطلاع دارم، بخشی از چشم­انداز بیست ساله‌ی نظام هم تبیین کننده‌ی همین سیاست­های کلان است و بعد هم در سندهای راه‌بردی که بر اساس چشم­انداز بیست ساله تدوین شده است، دیده شده و شورای عالی انقلاب فرهنگی هم دست‌اندرکار طراحی و مهندسی مدلی است که صفر تا صد این اهداف را بپیماید.

- برنامه­سازی قرآنی صدا و سیما نیز در زیر مجموعه‌ی نظارت شما قرار می­گیرد؟ چون در این چند سال اخیر به خصوص فعالیت‌های قرآنی صدا و سیما با شیوه­های هنری و جذاب بهتری نسبت به سابق ارائه می‌شود. اما هنوز به نظر می‌رسد که در زمینه‌ی مخاطب‌شناسی و برنامه­سازی برای سنین مختلف -طبق نیازها و شرایط خاص هر گروه- و به‌خصوص جذب جوان‌ها هنوز به سیاست مناسبی نرسیده است. نظر شما راجع به این مطلب چیست؟

البته ما در این مورد که آیا وضعیت ایده­آل هست یا نه، نیازمند یک مطالعات یا مقایسه­های کاملاً علمی هستیم که دستمان در این زمینه خالی است. البته ما دیرزمانی نیست که به صورت هوشمندانه برنامه­سازی قرآنی می­کنیم که بتوانیم با قبلش مقایسه کنیم. البته این واقعیتی است که ما با آن هدفی که در اذهان رهبران فرهنگیمان و مخصوصاً رهبر معظم انقلاب است، قطعاً فاصله‌ی قابل توجهی داریم، اما این که الان در چه موقعیتی هستیم و پیش‌رفتمان چقدر بوده است، با توجه به آن‌چه که وجود دارد و به وقوع پیوسته، خوش‌بین هستم، اما این واقعیت را هم می­پذیرم که بضاعت ما در رابطه‌ی با برنامه­سازی قرآنی و در اختیار داشتن امکانات به‌روز فنی و کارشناسان زبده و توانمند -هم از لحاظ تجربه هم از لحاظ علمی-  و بودجه و اطلاعات برنامه­سازی در صدا و سیما کم است. این دیگر برمی­گردد به خود صدا و سیما و اهتمامی که به این مسائل دارد. البته دوستان در صدا و سیما تلاش­هایی کردند؛ ایجاد دو شبکه‌ی قرآنی در رادیو و تلویزیون به صورت بیست و چهار ساعته زحمت قابل توجهی است. اما واقعیت این است که با توجه به اهمیت و محوری بودن نقش قرآن در فرهنگ جامعه، نیاز و کشش جامعه خیلی بیش از این است. گرچه بعضی­ها معتقدند که اختصاص شبکه­هایی مختص قرآن باعث فاصله گرفتن دیگر شبکه‌ها با برنامه­های قرآنی شده و این نقدی است که وجود دارد، اما درمجموع من شخصاً رشد برنامه‌های قرآنی را در صدا و سیما در مقایسه با سال­های قبل خیلی قابل توجه می­بینم، اما نسبت به نیاز جامعه و آنچه بایستی باشد، باز هم باید قبول کنیم که فاصله‌ی زیادی داریم.

- فکر می‌کنید در مأموریتی که رهبری به این شورا محول کرده‌اند، موفق بوده‌اید؟ بازخورد مثبتی از گزارش­های شورا به ایشان به شما رسیده است؟

بله؛ به‌حمدلله آقا هر ساله با جامعه‌ی قرآنی دیدارهایی دارند و توصیه­هایی را به بخش­های مختلف جامعه‌ی قرآنی می­فرمایند. توصیه­هایی هم بالتبع به شورای عالی قرآن می­فرمایند. ما هر ساله توفیق داریم که گزارش فعالیت­های شورا را تقدیم معظم‌له کنیم که ایشان هم به تناسب، رهنمودها و مأموریت­هایی را محول می‌کنند. ما هم در جهت مأموریت‌ها با بضاعتی که داریم، تلاشمان را انجام می­دهیم. البته بنای ما توسعه‌ی سازمانی نیست. همان گونه که اسم این مجموعه هم مشخص می­کند، این مجموعه در واقع شورا و ستاد سیاست­گذاری است و نه این که به صورت موازی تولیداتی داشته باشد. این مجموعه یک مجموعه‌ی سیاست­گذار و ناظر است و سعی می­کند با همین ابزار نظارت، سیاست­های خودش را اعمال ­کند.

آن مقداری که بنده- حدود دو سال- در جریان هستم، از سابق تلاش­های بسیار زیادی شده است. اگر کسانی سبک و سیاق زمان برنامه­های قرآنی و سطح این برنامه­ها  در سال­های قبل از تأسیس شورای عالی قرآن را به یاد داشته باشند، می‌توانند با وضعیت فعلی مقایسه کنند که در این صورت حتماً گواهی خواهند داد که برنامه­های قرآنی خیلی ارتقاء پیدا کرده است. البته ما مدعی نیستیم که در واقع بیست و چهار ساعته شدن و تأسیس شبکه‌ی قرآن سیما محصول تلاش­های این شورا است، اما مطمئناً تلاش­های این شورا هم بی­تأثیر در این رشد چشم­گیر و بالا رفتن کیفیت‌ این برنامه­ها نبوده است.

- خاطره‌ای از رهبر انقلاب در خصوص شورا به یاد دارید؟

البته بنده دیر زمانی نیست که در خدمت دوستان به عنوان قائم‌مقام شورا هستم. به همین دلیل خیلی مسبوق به دیدارها و توصیه­های رهبر انقلاب به شورای عالی قرآن نیستم. البته دوستان نقل می­کنند که رهبر انقلاب بیش از ده سال قبل بازدیدی از مجتمع امام خمینی داشتند که شورای عالی قرآن هم در آنجا مستقر است. اگرچه که برای بازدید از مجمتع امام خمینی و واحدهای مستقر در آنجا آمده بودند که عمدتاً از سازمان فرهنگ و ارتباطات بودند، در عین حال وقتی که چشمشان به تابلوی شورای عالی قرآن افتاد، بلافاصله وارد شورای عالی قرآن شدند و زمان مدیدی را در شورای و واحدهای مختلف آن سپری کردند. تلاوت­هایی را استماع کردند و رهنمودهایی را فرمودند که الان سرلوحه‌ی کار دوستان شورا است.

- اگر در پایان توصیه و صحبتی دارید، بفرمایید.

بله؛ ضمن تشکر از شما به کلیه‌ی علاقمندان به قرآن مخصوصاً اساتید و قاریان و حافظان قرآن کریم و کلیه‌ی عزیزانی که در این حوزه فعالیت می­کنند و هم‌چنین در حوزه‌ی تواشیح و هم‌خوانی و مدیحه‌سرایی عربی عرض می­کنم که در دوره‌ی جدید فعالیت­های شورای عالی قرآنی، خیلی علاقه‌مند به جذب و همکاری و مشارکت کلیه‌ی عزیزان جامعه‌ی قرآنی در شورا هستیم تا از نظرات همه و به‌خصوص اساتید پیش‌کسوت در زمینه‌ی رشد و ارتقاء برنامه‌های قرآنی استفاده کنیم و دست نیازمان را به سوی این بزرگواران و عزیزان جهت هم‌کاری و توصیه و پیشنهاد و انتقاد دراز می­کنیم. امیدواریم که إن‌شاءالله شورای عالی قرآن که بر‌آمده و متعلق به خود جامعه‌ی قرآنی است، از حمایت و هدایت پیش‌کسوتان و اساتید و صاحب‌نظران جامعه بهره­مند شود.