جمهوری اسلامی ایران در طول مدت حیات خود علی‌رغم تحریم‌ها و تهدیدات نظام سلطه، پیشرفت‌های چشم‌گیری در زمینه‌ی صنایع دفاعی داشته است. این امر علاوه‌بر شکوفایی توانمندی‌های بومی، موجب بازدارندگی گسترده‌ای برای کشور شده است. برای بررسی این موضوع و به مناسبت روز صنعت دفاعی با سردار سرتیپ پاسدار احمد وحیدی، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح گفت‌وگو کردیم. دکترین دفاعی جمهوری اسلامی ایران، دیپلماسی دفاعی و پیشرفت‌های دفاعی کشور از مهم‌ترین محورهای این گفت‌وگو هستند.

صنایع دفاعی در ساختار نظامی کشور از چه جایگاه و اهمیتی برخوردار است؟
اصولاً قدرت نظامی و رویکرد به تأمین ابزار قدرت، پیش‌شرط استقلال و امنیت و توسعه‌ی هر کشوری به شمار می‌رود. داشتن تسلیحات مناسب و کافی، یک جزء حیاتی اقتدار دفاعی و یک ضرورت حتمی برای اعتبار بازدارندگی است. از این منظر صنعت دفاعی مستقل و خوداتکا مهم‌ترین شاخصه‌ی اقتدار ملی است. در واقع استقلال و خودکفایی در صنعت دفاعی ضمن ایجاد امنیت و آرامش داخلی و نیز افزایش خودباوری ملی ضمن ارتقای قدرت بازدارندگی، دشمن را از هرگونه طمع‌ورزی و هجوم و تجاوز بازمی‌دارد.

ساختار دفاعی و الگوی تسلیحاتی ایران قبل از انقلاب اسلامی بر مبنای توازن دو قدرت شرق و غرب بود. در آن هنگام ایران را به عنوان عنصر عمل‌کننده‌ی غرب و برای جلوگیری از حضور نظامی شرق یا پیش‌گیری از آن ساماندهی کرده بودند. بنابراین صنایع دفاعی بر وابستگی و مونتاژ تجهیزات مورد نیاز استوار بود. آن هنگام همه‌ی طرح‌ریزی‌های دفاعی در حوزه‌ی تولید ابزار نظامی و دفاعی ایران را طراحان و مستشاران آمریکایی تهیه می‌کردند. بر اساس آمار اعلام‌شده، تا قبل از انقلاب 40 هزار مستشار در ایران حضور داشتند و پیش‌بینی کرده بودند که تا سال 1360 این تعداد به 60 هزار نفر برسد.

با ظهور انقلاب اسلامی و قطع روابط نظامی ایران با آمریکا، پشتیبانی این تجهیزات نیز عملاً قطع شد و کشور ما در شرایط تحریم کامل قرار گرفت. با قطع ارتباط ما و غرب، صنایع دفاعی خلاق و مستقل کشور با الهام از پیام نورانی حضرت امام رحمة‌الله‌علیه مبنی بر حرکت به سمت خوداتکایی، خودکفایی در عرصه‌ی نظامی و دفاعی متولد شد و توسعه‌ی خود را آغاز کرد. اعجاز این تفکر نیز در طول 8 سال دفاع مقدس ظهور و بروز یافت.

صنعت دفاعی کشور بر اساس این تفکر، از همان ابتدا زمینه‌های افزایش خوداتکایی خود را مورد توجه قرار داد و فرآیندی را طی کرد که نتیجه‌اش این صنایع دفاعی کارآمد، مستقل و خلاق است. امروزه ما بیش از 139 صنعت دفاعی فعال داریم که بیش از 700 صنعت بخش خصوصی نیز با آنها همکاری دارد. نتیجه‌ی این فعالیت نیز تولید بیش از 1100 محصول نظامی و غیر نظامی، تولید بیش از 4 هزار قطعه در عرصه‌ی هوایی، فعالیت حدود 15 هزار نفر محقق و پرسنل در صنایع دفاعی و از همه مهم‌تر دستیابی به بیش از 270 فناوری بومی است.

امروزه صنعت دفاعی کشور الگویی مؤثر در تبلور شایستگی ملت ایران و اقتدار ملی به حساب می‌آید. از همین رو فرماندهی معظم کل قوا به پاس بیش از سه دهه تلاش مجاهدانه و مخلصانه‌ی کارکنان متعهد و متخصص و نخبگان و دانشمندان این عرصه در دستیابی به تجهیزات راهبردی و قطع هرگونه وابستگی نظامی، روز سی‌ویکم مرداد را به عنوان روز صنعت دفاعی نامیدند.

اساس پیشرفت‌های جدید در صنعت دفاعی که مورد تأکید رهبر معظم انقلاب نیز بوده، کدام است؟
رهبر معظم انقلاب اسلامی در ترسیم نقشه‌ی راه حصول پیشرفت‌های نوین صنعت دفاعی، بر ابتکار و حرکت از راه‌های میانبر تأکید کرده‌اند. ایشان در تدابیر ابلاغی به وزارت دفاع فرموده‌اند: «باید حرکت خود را با ابتکار همراه کنید و به دنبال راه‌های جدید و میانبر باشید تا بتوانیم به پیشرفت‌های جدید دست یابیم.» به برکت این فرمان، وزارت دفاع با تأکید بر تحقیق، طراحی و خلق فناوری‌های جدید و بهره‌گیری از استعداد‌ها و ظرفیت‌های خود توانست قله‌های رشد و توسعه را یکی پس از دیگری فتح کند.

امروزه صنایع دفاعی با جذب همکاری حدود 5 هزار نفر محقق و حدود 10 هزار نفر همکار در دیگر ارگان‌ها و شرکت‌های خصوصی، 900 پروژه را تعریف و عملیاتی کند و به حدود 200 فناوری دست یابد. همچنین 33 فناوری بدیع به دست آورده که عمدتاً مربوط به فناوری‌های پیشرفته در حوزه‌های موشکی، سلاح و مهمات، خودروهای زرهی و تاکتیکی و نیز حوزه‌های فیزیک، الکترونیک، صنایع هوایی، مخابرات و ناوبری و نرم‌افزار است. با این روند جمهوری اسلامی ایران در جایگاه شایسته‌‌ای از صنعت دفاعی قرار گرفته و امروزه از برترین‌های دفاعی منطقه و جهان به شمار می‌آید.

مصداق این پیشرفت را می‌توان در حوزه‌های هوا، فضا و الکترونیک مشاهده کرد. امروزه ایران جزو 10 کشور دارنده‌ی فناوری کامل فضایی است. تبلور این حرکت نیز در پرتاب ماهواره‌های امید و طلوع و ساخت ماهواره‌برهای سفیر و سیمرغ به ظهور رسیده است.

در حوزه‌ی موشکی نیز ایران در منطقه برترین است و نیز جزو بهترین‌های جهان است. تولید موفق موشک‌های شهاب و سجیل، ثاقب و صیاد، فاتح و زلزال، میثاق و رعد و طوفان و سفر مصداق این موفقیت است.
موشک سجیل
در حوزه‌ی زیرسطحی جزو معدود کشورهای جهان است که قابلیت طراحی و ساخت زیردریایی‌ها را به‌خصوص در کلاس متوسط دارد.

در حوزه‌ی سطحی جزو کشورهای صاحب‌نام در جهان است. شناورهای سطحی عاشورا، ذوالفقار و ذوالجناح، السابحات و یونس نیز اثباتی بر این مدعا است.
در حوزه‌ی شناورهای تندرو جزو کشورهای برتر در طراحی و ساخت شناورهای تندرو و موشک‌انداز، اژدرافکن و راکت‌انداز است.
در حوزه‌ی تجهیرات پیشرفته‌ی الکترونیک و مخابرات نیز صنایع دفاعی ایران با تولید بصیر و صافّات و مطلع‌الفجر، هدهد و سداد، عقاب و شاهین، بینا و مشکات، مرآت و سلیم، تلاش و هادی، فدک و فاتح، توانمندی بالای خود را در این عرصه به اثبات رسانده است. به برکت همین حرکت عظیم است که امروز نیروهای مسلح متناسب با تغییر ساختار و راهبرد، آمادگی کامل برای مقابله با هر نوع تهدید و در هر سطحی را باقوت و قدرت دارند.
موشک پدافندی شاهین

سیاست و جهت‌گیری وزارت دفاع در بهره‌گیری از خلاقیت و نوآوری ساخت تجهیزات دفاعی و دستاوردهای آن را چگونه تشریح می‌کنید؟
ما معتقدیم این نگاه و روش جدید که همواره مورد تأکید فرماندهی معظم کل قوا نیز بوده، مستلزم بهره‌گیری از ظرفیت‌های خلاق و نوآوری در سطح ملی است. این امر در گرو ایجاد و توسعه‌ی مراکز تحقیقاتی توانا در خلق دانش و فناوری به عنوان محور مورد نیاز صنایع دفاعی، حرکت به سمت سازمان‌های شبکه‌ای، کمک به ایجاد و توسعه و حمایت و بهره‌برداری از ظرفیت‌های تولیدی و تحقیقاتی بخش غیر دفاعی در راستای تأمین نیازهای دفاعی و توسعه‌ی پدافند غیر عامل و استفاده از ظرفیت‌های تولیدی و تحقیقاتی خارج از بخش دفاع و ایجاد شرکت‌های پایدار در راستای توسعه‌ی توان دفاعی مؤثر است.

سیاست ما در جهت تحقق این رویکرد در سه محور مورد توجه قرار گرفته است:
1. حفظ و توسعه‌ی شایستگی‌های محوری با تأکید بر قابلیت‌های تحقیقاتی، طراحی، یکپارچه‌سازی و نخبه‌گرایی و مدیریت شبکه‌ی بزرگ توانا با قدرت کارفرمایی دانش‌بنیان
2. ایجاد کانون‌های ایده‌پردازی دفاعی برای شناسایی راه‌حل‌های خلاقانه مقابله با تهدیدات و تعریف نیازها
3. ایجاد و تقویت مراکز خلق و توسعه‌ی محصولات جدید با محوریت دفاتر طراحیکه مستلزم هسته‌های دانا برای دستیابی به سامانه‌های دفاعی است.

نتیجه‌ی این حرکت در نخستین گام، همکاری با 28 دانشگاه و بیش از 1188 شرکت دانش‌بنیان و صنعتی در 650 پروژه است که اثرات آن را می‌توان در موارد زیر مشاهده کرد: تأمین قطعات و سامانه‌های پیچیده در حوزه‌ی هواپیما همچون قطعات  Blade و Vane، ساخت رادیو HF وVHF ، قطعات و سامانه‌های پیچیده‌ی بالگرد، قطعات گردنده‌ی سامانه‌ای ارتباطی، قطعات و اتصالات الکتریکی، مخازن سوخت، قطعات و سامانه‌های پیچیده در حوزه‌ی پهباد، طراحی و تولید قطعات گلوگاهی و بسیاری قطعات و ابتکارات مؤثر در بخش صنایع دفاعی.

چه اقداماتی در زمینه‌ی ساخت تجهیزات نوین پدافند هوایی به عنوان اولویت نخست نیروهای مسلح انجام شده است؟
از مهم‌ترین عرصه‌های فعالیت صنایع دفاعی، همین حوزه‌ی پدافند هوایی بوده است. ما در این بخش پروژه‌های مؤثری را متناسب با تهدیدات طراحی و اجرا کرده‌ایم. برای نمونه به چند موردی اشاره می‌کنم که سال گذشته افتتاح شده است:

سامانه‌ی پدافند ارتفاع متوسط مرصاد (سامانه‌ی زمینی مشابه هاک): این سامانه‌ی هوایی موشکی برد متوسط می‌تواند هواپیماهای مدرن را در ارتفاع پست و متوسط منهدم کند.

آزمایش نهایی موشک 2000 کیلومتر سوخت جامد سجیل2 که یک موشک دومرحله‌ای است و از دو موتور سوخت جامد مرکب تشکیل شده است. سیستم ناوبری این موشک نسبت به موشک سجیل جدیدتر بوده و از سنسورهای بسیار پیچیده و دقیقی برخوردار است.

خط تولید توپ ضدهوایی 35 میلی‌متری که از جدیدترین دستاوردهای متخصصان وزارت دفاع است و از بهترین انواع موجود در نیروهای مسلح جهان به شمار می‌رود.
مهمات ضد هوایی توپ 100 میلی‌متری که گام تکمیلی و مهمی در عملیاتی کردن توپ‌های پدافند هوایی 100 میلی‌متری بوده است.

خط تولید میثاق1 و میثاق2 که عبارت بوده از دستیابی به دانش فنی طراحی و ساخت موشک دوش‌پرتاب پدافند هوایی میثاق 2 با قابلیت مقابله با جمینگ.
دوش‌پرتاب
خط تولید موشک ضد بالگرد لیزری قائم که موشکی نیمه‌سنگین و هدایت‌شونده است و این توانایی را دارد که اهداف هوایی با سرعت کم و ارتفاع پایین و به‌خصوص بالگردهای تهاجمی مجهز به سطوح مقاوم شبه زره را منهدم کند. این موشک همچنین قادر است با عمق نفوذ بالا، خودروهای زرهی، تانک و نفربر را منهدم سازد.

خط تولید سامانه‌ی پدافندی کم‌ارتفاع که با داشتن رادار جست‌وجوی سه‌بعدی و ردیاب الکترواپتیکی و نواخت 4000 تیر در دقیقه، برای پدافند تهدیدات ارتفاع کم به کار می‌رود.
آزمایش موشک قیام و نسل سوم موشک فاتح 110 که کاملاً موفقیت‌آمیز بوده است.
موشک قیام
هم‌اکنون توانمندی موشکی جمهوری اسلامی ایران با توجه به جهش سال‌های اخیر و دکترین صنعت دفاعی دراین حوزه در چه وضعیتی قرار دارد؟
مبنای دکترین دفاعی جمهوری اسلامی ایران عبارت است از «تولید ابزار قدرت» برای «بازدارندگی فعال» و نیز «دفاع مبتکرانه و مؤثر». توان موشکی ایران بخشی از راهبرد و دکترین دفاعی صنعت دفاعی است. لذا صنایع دفاع بر اساس این دکترین، ضمن بومی‌سازی دانش و فناوری موشکی، هم‌اکنون با تولید بیش از 50 محصول موشکی مهم از قبیل موشک‌های شهاب، عاشورا، تندر، فاتح، توفان، یازهرا سلام‌الله‌علیها و صیاد، توان بازدارندگی نیروهای مسلح را متناسب با تهدیدات ارتقا بخشیده است. این امر را می‌توان در چگونگی موضع‌گیری دشمنان ما و به‌ویژه سران رژیم صهیونیستی مورد توجه قرار داد که به قدرتمندی موشکی ایران و عدم امکان آغاز هرگونه عملیات علیه ایران اسلامی اذعان می‌کنند.

علاوه بر آن، تعمیر و بازسازی بیش از 30 محصول موشکی، برگزاری دوره‌های آموزشی مختلف و ساخت شبیه‌ساز‌های موشک‌ها، گام‌های مؤثر دیگری بوده که توانسته است بخش مهم و اعظم نیازهای نیروهای مسلح را تأمین کند.

رویکرد وزارت دفاع به دیپلماسی دفاعی چیست؟
فعال‌سازی دیپلماسی دفاعی گامی مؤثر در تولید و زایش بیش از پیش قدرت ملی است. گستره‌ی این برنامه در وزارت دفاع از کشورهای همسایه تا شرق دور و از جنوب تا شمال آفریقا و آنسوی اقیانوس اطلس یعنی آمریکای لاتین را شامل می‌شود؛ البته با اولویت‌بندی و افزایش حداکثری مناسبات دفاعی با کشورهای همسایه، کشورهای مسلمان و کشورهای مستقل و آزاد دارای فناوری پیشرفته.

ما معتقدیم که دیپلماسی نقش مهمی در فرصت‌سازی برای روابط خارجی ایفا می‌کند. پیوند فعالیت‌های دفاعی و نظامی با فعالیت‌های دیپلماتیک می‌تواند یک ابزار به‌هم‌پیوسته و عظیم قدرت ملی را به نمایش بگذارد. بر همین اساس یکی از محورها و رویکردهای اصلی وزارت دفاع مبتنی بر تقویت و توسعه‌ی شکلی و ماهوی دیپلماسی دفاعی است. لذا اجرای بهنگام این برنامه گامی مؤثر در تولید و افزایش اقتدار ملی به شمار می‌رود.

ما معتقدیم که توسعه‌ی تعاملات و همکاری دفاعی به عنوان یک ابزار مهم قدرت ملی، منجر به تحقق صلح، امنیت و شکوفایی اقتصادی نه‌تنها برای ایران، که برای کل منطقه و جهان است. ضمن این‌که اطمینان داریم این همکاری در سطح منطقه باید برای ایجاد امنیت، ثبات پایدار و اعتماد متقابل شکل بگیرد. لذا چون ایجاد امنیت و ثبات پایدار همه‌جانبه تنها از طریق مشارکت کشورهای منطقه امکان‌پذیر است، پس تحقق آن قطعاً در کاهش نیروهای بیگانه و تسریع خروج آن‌ها از منطقه مؤثر است.
بدیهی است به منظور حصول این اهداف و اجرای این سیاست‌های پیش‌بینی شده در حوزه‌ی دیپلماسی دفاعی، تمرکز تلاش وزارت دفاع بر ایجاد ارتباط مفید و مؤثر با وزارت امور خارجه و دیگر نهادهای مرتبط استوار است.

افق صنایع دفاعی را چگونه می‌بینید و آینده‌ی آن را چطور تشریح می‌کنید؟
چشم‌انداز آینده‌ی فعالیت وزارت دفاع بر اساس تحولات محیط‌‌های داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی شکل می‌گیرد. در این جهت تمرکز وزارت دفاع بر «هوشمندی دفاعی» است. بر این اساس و در افق 10ساله، صنعت دفاعی بر مبنای راهبردهای ولایی، خلاق، دانش‌بنیان و شبکه‌محور استوار است. البته علاوه‌ بر ظرفیت‌های درونی بخش دفاعی، از توانمندی حداکثری علمی و فنی و دانش شبکه‌ی همکاران صنعتی، تحقیقاتی و پژوهشی داخل و خارج کشور نیز حداکثر بهره‌برداری را در این مورد خواهیم نمود.

برخی ویژگی‌های مهم صنعت دفاعی کشور در افق آینده را نیز می‌توان این‌گونه برشمرد:
انعطاف‌پذیری و چابکی حداکثری در طراحی و تولید تسلیحات، آرایه‌ها، سامانه‌ها و فناوری‌های مورد نیاز نیروهای مسلح در سریع‌ترین زمان و با کمترین هزینه
جهش در قدرت خلق محصولات و سامانه‌های جدید دفاعی مبتنی بر فناوری‌های بومی با تقویت دفاتر طراحی و مراکز توسعه‌ی فناوری
بهره‌گیری مناسب و پایدار از همه‌ی توانمندی‌ها و ظرفیت‌های نخبگی و خبرگی کشور در راستای افزایش قدرت دفاعی کشور
پدافند غیر عامل و دفاع همه‌جانبه و ایجادشرکت‌های پایدار و مطمئن و در شرایط برد-برد در راستای توسعه‌ی دفاعی مؤثر
تمرکز منابع و سرمایه‌های درونی صنایع دفاعی بر توسعه و تأمین فناوری‌های حساس راهبردی
ایفای نقش فعال در توسعه و بالندگی فنی و علمی کشور با توسعه‌ی فناوری‌های بدیع و بومی
توجه مضاعف به نقش و اهمیت فناوری‌های نرم و حوزه‌ی سایبر
تغییر نقش ستادهای بالادستی از کارخانه‌داری به کارفرمایی دانش‌بنیان