رهبر معظم انقلاب در دیدار فعالان و برگزیدگان بخش‌های اقتصادی‌ در تعریف جهاد اقتصادی گفتند «حرکت مستمرِ همه‌جانبه‌ی هدفدارِ ملت ایران با نیت خنثی‌کردن و عقیم کردن تلاش خصم‌آلود و غرض‌آلود دشمن.» یادداشت زیر که از سوی مخاطبین سایت نوشته شده است، موضوع جهاد اقتصادی و اهداف و الزامات آن را مورد بررسی قرار می‌دهد.

اقتصاد و جهاد
اقتصاد مقوله‌ای عام و فراگیر است که در تمامی شئون و روابط اجتماعی وجود دارد و در کنار دیگر مؤلفه‌های اجتماعی و انسانی و طبیعی، تأثیر فراوانی بر وضع کنونی و آتی جامعه بر جای می‌گذارد. همان‌طور که صاحب‌نظران اقتصادی متفق‌القولند که برای نیل به توسعه و پیشرفت مطلوب در هر اجتماعی و نیز حفظ و تداوم آن مسیر بالنده، علاوه‌بر فراهم بودن شرایط، فعالیت اقتصادی باید به صورتی تلاش‌گرانه و مستمر و پویا و دائمی انجام گیرد که می‌توان از آن به «تلاش اقتصادی» تعبیر کرد.

اما بحثی که فضای ایران را در سال جاری تحت‌تأثیر قرار داده عبارت است از آموزه‌ای جدید به نام «جهاد اقتصادی». وقتی دو واژه‌ی «جهاد» و «اقتصاد» کنار یکدیگر قرار گرفته و نسبتی درونی با هم پیدا می‌کنند، دچار تحول معنایی شده و یک گفتمان را به وجود می‌آورند.

برای شروع بحث به تعریفی مختصر درباره‌ی این مفهوم می‌پردازیم. به‌طور کلی «اقتصاد» به کلیه‌ی تلاش‌ها و اقداماتی اشاره دارد که در نهایت به ثروت‌آفرینی مادی منجر شده و عرصه‌های تولید، خدمات، ارزش‌افزایی، کارآفرینی و حتی ارزش‌زایی علمی و فرهنگی را نیز در برمی‌گیرد. اما بحث در مورد جهاد می‌تواند اندکی گسترده-تر باشد. زیرا در فقه و آموزه‌های اسلامی به طور گسترده‌ای به این فریضه‌ی الهی که از فروع دین مبین اسلام نیز می‌باشد پرداخته شده است. جهاد در طول تاریخ اسلام از همان دوران صدر اسلام و در طی قرون متمادی تا زمان معاصر بر روند تحولات درونی و روابط بیرونی امت اسلامی تأثیر تعیین‌کننده‌ای داشته است و همچنین مجادلات قلمی و فکری چالش‌برانگیزی پیرامون آن وجود دارد.

جهاد در لغت از «جهد» به معنی غایت مشقت یا سخت‌کوشی مشتق شده است و در اصطلاح فقها چنین تعریف می‌شود: گذشتن از مال و جان در راه بالا بردن کلمه‌ی اسلام و برپا داشتن شعائر ایمان. طبق تعریف مجاهد نیز به کسی گفته می‌شود که با طیب خاطر در فراخنای دشواری‌ها گام گذاشته و هر آن‌چه از قدرت و توانایی به کف دارد برای رسیدن به هدف خود به‌کاربسته و در سنگلاخ پیکارها، سرفرازی را جستجو کند.

با تعریف گسترده‌ای که از جهاد به‌عمل آمد می‌توان دید که این فریضه صرفاً محدود به جبهه‌های فیزیکی نبرد با دشمن نمی‌شود بلکه در هر عرصه‌ای که نیاز به سخت‌کوشی و در راه یک هدف الهی و باشد می‌توان به جهاد مبادرت ورزید. عرصه‌ی اقتصادی نیز یکی از حوزه‌هایی است که هم‌اینک بیش از هر زمان دیگری نیازمند روحیه و تلاش و عمل جهادی شده است. منشأ این نیاز به زمینه‌ها و علل درونی و بیرونی برمی‌گردد. در عرصه‌ی درونی کشور و با گذشت بیش از سه دهه از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و پیموده شدن مسیری پرفراز و نشیب، همزمان با شروع طرح‌های کلان اقتصادی در کشور و از سوی دیگر نیاز تاریخی این سرزمین اسلامی به پیشرفت و آبادانی هرچه بیشتر، ضرورت نوعی تلاش و همت در عرصه‌ی اقتصادی و به بیان بهتر جهاد اقتصادی به‌شدت احساس می‌شود. کاربست صحیح و دقیق و اصولی این آموزه می‌تواند فرصتی تاریخی برای پیشرفت پایدار این سرزمین به عنوان الگویی برای امت اسلامی و تمامی ملت‌های آزادی‌خواه فراهم سازد.

جنگ اقتصادی دشمن
عامل دیگر که بر اهمیت جهاد اقتصادی می‌افزاید هجمه‌ی اقتصادی سنگین و همه‌جانبه‌ای است که از سوی دشمنان قسم‌خورده‌ی این مردم و نظام اسلامی بر آن‌ها تحمیل شده و هر روز نیز شدت بیشتری به خود می‌گیرد. تحریم‌های اقتصادی که به بهانه‌های مختلف بر این کشور وضع شده است به نوعی جنگ اقتصادی را علیه ایران اسلامی آغاز کرده و نبرد نابرابری را به ایرانیان تحمیل کرده است.

بنابراین جهاد اقتصادی یک ضرورت وجودی محسوب می‌شود زیرا انفعال، بی‌عملی یا گام‌های سست و اقدامات معمولی در برابر هجمه‌های بی‌امان دشمنان ملت به ارکان اقتصادی این کشور موجب تحقق نقشه‌های مستکبرین جهانی شده و در نهایت به شکست در نبرد اقتصادی منجر می‌شود. این شکست به تضعیف پایه‌های اقتدار و عظمت ایران اسلامی انجامیده و می‌تواند مانع دستیابی مردم ایران به جایگاه رفیع جهانی که لایق آن هستند گردد.

(گزارش تصویری: دیدار فعالان و برگزیدگان بخش‌های اقتصادی با رهبر انقلاب)

اما مفهوم جهاد اقتصادی تفاوت‌های بنیادینی با دیگر انواع اقدامات اقتصادی دارد. واژه‌ی جهاد در آموزه‌ی جهاد اقتصادی قداست‌بخش است و فعالیت اقتصادی را از هرگونه سودجویی، مال‌اندوزی، ثروت‌طلبی و فردگرایی سودمحورانه مبرا می‌سازد. زیرا هدف مجاهد فقط رضایت خداست و به همین‌دلیل هم جهاد اقتصادی به عنوان یک عبادت و وسیله‌ای برای دستیابی به اهداف بسیار والا انجام می‌گیرد.

ازجمله اهداف نزدیک جهاد اقتصادی، رشد و پیشرفت صنایع و تولیدات و خدمات، افزایش سطح کیفی و کمی محصولات داخلی به‌دست متخصصان بومی و قطع وابستگی به مصنوعات و فناوری بیگانه است. در صورت تحقق این اهداف بخش اعظمی از معضل بیکاری جوانان مرتفع شده و به دنبال آن با رونق اقتصادی در کشور اقشار جامعه از رفاه نسبی برخوردار گشته و در پی آن بسیاری از معضلات دیگر همانند نابسامانی‌های اجتماعی، خانوادگی، جرایم، اعتیاد، افزایش سن ازدواج و مشکلات مرتبط با آن و بسیاری دیگر از مشکلات موجود جامعه حل و فصل خواهد شد.

افزایش توان اقتصادی کشور و افزایش خودکفایی صنعتی و تکنولوژیک در کنار دیگر مؤلفه‌های قدرت نظام جمهوری اسلامی ایران ازجمله ابزارهای قدرت نرم و فرهنگی خواهد توانست این کشور را به عنوان أم‌القرای جهان اسلام به آن جایگاه مستحکم و تأثیرگذار جهانی که همواره شایسته‌ی آن بوده است برساند.

این دو پیشرفت موازی یعنی افزایش توان اقتصادی در داخل و قدرت‌یابی بیشتر در عرصه‌ی جهانی آموزه‌ی جهاد اقتصادی را به اهداف عالی‌تر و اصلی خود نزدیک می‌سازد. چرا که با توجه به وجود عنصر الهی جهاد در این آموزه که به دنبال انجام مأموریت معنوی و الهی خود است، هدف اصلی این است که ارزش‌های برین و عالی الهی و انسانی در زمین گسترانده شود؛ ارزش‌هایی که هم در فریضه‌ی جهاد وجود دارد و هم در مقوله‌ی اقتصاد اسلامی. جهاد فریضه‌ای است که با هدف الهی و در راستای گسستن زنجیرهای اسارت از تن و روح آدمی صورت می‌پذیرد و هنگامی که این فریضه در کنار مقوله‌ی اقتصاد قرار بگیرد علاوه بر گسستن زنجیرهای استثمار از دستان اقشار مستضعف، آنان را به سوی زندگی شرافت‌مندانه و انسانی رهنمون می‌شود و در این‌جاست که مبحث عدالت اجتماعی و عدالت اقتصادی به عنوان آموزه‌های بنیادین اسلام مورد توجه قرار می‌گیرد.

مسیر عدالت اجتماعی از جهاد اقتصادی می‌گذرد
مفهوم اسلامی عدالت اجتماعی بر معاملات مسلمانان در محیط بازار حاکم است. مسلمانان باید با یکدیگر منصفانه معامله کنند. احکام قرآنی به ایشان توصیه می‌کند که دستمزدهای عادلانه بپردازند، قیمت‌های منصفانه‌‌ای تعیین کنند، در معامله با یکدیگر امین باشند و تعهدات خود را به‌طور کامل اجرا کنند. اقتصاد اسلامی معاملات ناعادلانه و استثمارگرایانه را در بین افراد مردود می‌شمارد. نهادهای اقتصادی و فعالیت‌‌های تجاری که به دنبال ایجاد قدرتی برای تعیین قیمت‌های بالا و افزایش سود هستند از نظر اسلام قانونی نیستند. متعاقباً اعمالی چون احتکار یا تبانی بین شرکت‌‌های بازرگانی برای شکل‌دادن انحصاراتی که آنان را قادر به افزایش قیمت‌‌های بازار می‌کند در اقتصاد اسلامی جایز نیست. از این‌رو در پرتو موفقیت در جهاد اقتصادی، عدالت اجتماعی و اقتصادی نیز به طرق مختلف سایه‌ی عطوفت‌آمیز خود را بر سر امت اسلامی می‌گستراند و این امر تنها یکی از بزرگ‌ترین برکات جهاد اقتصادی به شمار آید.

مسئله‌ی بسیار مهمی که در این میان باید حتماَ مورد توجه قرار بگیرد ماهیت این نوع تلاش است. تلاش اقتصادی خستگی‌ناپذیر، همه‌جانبه و از سوی تمامی اقشار در هر سن و مرتبه و جایگاهی که قرار دارند. نیازهای داخلی کشور و تهدیدات مختلف به‌ویژه خصومت‌های اقتصادی دشمنان، جهاد اقتصادی را در وهله‌ی اول به یک جهاد تدافعی تبدیل ساخته است.

پیشروی در جهاد اقتصادی باید تا حدی باشد که کشور و نظام اسلامی را به درجه‌ای از عظمت و پیشرفت و قدرت و استحکام اقتصادی برساند که برای همیشه دشمنان را از هرگونه یورش دیگری به این سرزمین پاک و هر نوع تلاش مذبوحانه‌ای برای فلج کردن زیرساخت‌های اقتصادی آن ناامید گرداند.

این اتفاق نخواهد افتاد مگر در صورتی که همگان به عنوان اعضای این ملت بزرگ و تاریخ‌ساز، تلاش و جهاد اقتصادی را تکلیف عینی خود بپنداریم و در این رهگذر منتظر هیچ‌کس دیگری نباشیم و با روحیه‌ای جهادی و بسیجی‌وار و با نیت قرب به خداوند متعال تمام توان خود را برای پیشرفت و رونق و استحکام اقتصادی در عرصه‌های مختلف به کار بندیم. تحقق این وضعیت به معنای حاکم شدن روحیه و فرهنگ تلاشِ فی‌سبیل‌الله در بین تمامی زنان و مردان و پیران و جوانان این مرز و بوم است. این فرهنگ ضامن پیروزی و عظمت ملت ایران در این عرصه‌ی حساس و تاریخ‌ساز خواهد بود.