«موجودی که نامش آدمی است، با تمییز خوب از بد و شایست از ناشایست آدمی شده است.¹» ضرورت اخلاق‌مداری در جوامع انسانی و به‌خصوص از نوع اسلامی آن، امری خدشه‌ناپذیر است. اما این‌که چرا رعایت این امر بدیهی یکی از موضوعات اصلی و خبرساز در فضای سیاسی ایران شده است- تا حدی که رهبر انقلاب نیز دراین‌باره موضع‌گیری کنند- جای بحث دارد.

با آغاز رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری دهم و حتی قبل از آن، فضای سیاسی و تبلیغاتی کشور به‌طور بی‌سابقه‌ای شور و حرارت گرفت. متأسفانه در این بین، بی‌اخلاقی و بی‌انصافی‌هایی نیز از سوی گروه‌ها و شخصیت‌های مختلف صورت پذیرفت؛ مسئله‌ای که رهبر انقلاب از ابتدای سال 88 و در سخنان خود در مشهد مقدس، به کاندیداها و طرفداران آن‌ها هشدار داده بودند. اما هرچه که فضای سیاسی کشور به برگزاری انتخابات نزدیک‌تر شد، این نگرانی بیشتر ظهور و بروز پیدا کرد. بی‌انصافی و سیاه‌نمایی نسبت به عملکرد دولت، دستاوردهای انقلاب اسلامی، افراد و گروه‌های مختلف سیاسی از جمله آن‌هاست.

اما حوادث و فتنه پس از انتخابات 88 به این مسئله دامن زد به‌طوری‌که رفتارها و گفتارهای غیر اخلاقی و غیر منصفانه همراه با هتاکی، هتک حرمت، افترا، نسبت‌های ناروا و... در فضای سیاسی کشور، رشد چشمگیری داشت. رهبر انقلاب نیز به غیر از تذکرات خصوصی، بارها و به مناسبت‌های مختلف، صریحاً این برخوردها را رد کردند. همچنین ایشان در آخرین رهنمودهای خود در دیدار با نمایندگان مجلس خبرگان، بار دیگر به این بی‌اخلاقی‌ها اشاره کرده و خطاب به گروه‌های مختلف، درباره ادامه این رفتارها هشدار دادند.

به دلیل اهمیت موضوع و تکرار هشدارهای حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نسبت به این مسائل، در گزارشی به بررسی  مواضع ایشان درباره رعایت موازین اخلاقی و خارج نشدن از جاده انصاف، در سال 89 می‌پردازیم:

نخستین هشدار
خرداد ماه سال جاری آیت‌الله خامنه‌ای در سالروز ارتحال امام(ره) با قرائت آیه‌ی «یا ایّها الّذین امنوا اتّقوا اللَّه و قولوا قولا سدیداً²» مسئله قول سدید را مطرح کردند: «من میخواهم عرض بکنم به جوانان عزیزمان، جوانهای انقلابی و مؤمن و عاشق امام، که حرف میزنند، مینویسند، اقدام میکنند؛ کاملاً رعایت کنید. اینجور نباشد که مخالفت با یک کسی، ما را وادار کند که نسبت به آن کس از جاده‌ی حق تعدی کنیم، تجاوز کنیم، ظلم کنیم ... درباره‌ی زیدی که شما او را قبول ندارید، دو جور میشود حرف زد: یک جور آنچنانی که درست منطبق با حق است، یک جور هم آنچنانی که در آن آمیزه‌ای از ظلم وجود دارد. این دومی بد است، باید از آن پرهیز کرد. درست همانی که حق است، صدق است و شما در دادگاه عدل الهی میتوانید راجع به آن توضیح دهید، بگوئید، نه بیشتر.»

این توصیه، صریح بود و به همه گروه‌ها و شخصیت‌های فعال در عرصه سیاسی کشور برمی‌گشت اما برخی، با مخاطب قرار دادن طرف مقابل و مخالفین خود، سعی کردند توپ را در زمین دیگری بیاندازند. در حالی‌که رعایت شؤون اخلاقی در جامعه وظیفه همگان است.
حضرت آیت‌الله جوادی آملی دراین‌باره معتقدند: «در نظام اسلامی همه ما مسئولیم و مسئولیت برای مسئول، مسبوق به صیانت و سیاست نفس است... هر مسئولی قبل از سیاست‌مداری نسبت به دیگران، باید سیاست‌مدار داخلی نفس خود باشد. در درون انسان خواسته‌های زیادی هست که اگر انسان، سیاست‌مدار نباشد و آن‌ها را تعدیل نکند، قبل از این‌که برای نجات دیگران قدم بردارد، خود در مهلکه گمراهی و ضلالت فرو می‌رود.³»

متاسفانه سخنان رهبری در حرم امام(ره) نیز به دلیل تنش‌های سیاسی به‌وجود آمده‌ی پیش از آغاز سخنرانی معظم‌له، کم‌تر مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت؛ چراکه باز هم برخی گروه‌ها و اشخاص، سعی کردند تا با ایراد اتهام به یکدیگر، مسائل و حواشی مراسم سالگرد ارتحال بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران را به دیگری نسبت دهند.

محمدحسین صفارهرندی درباره استفاده ابزاری از سخنان رهبری می‌گوید: «بدترین نوع رفتار این است که بنا باشد کسانی کلام فرد را به نفع خودشان مصادره و از آن چماق درست کنند و قسمت‌هایی از سخنان ایشان را برای کوبیدن به فرق سر دیگران به کار برند ... بسیار مضحک به نظر می‌رسد که آدم به طبیب مراجعه کند و برای بهبود خود دارو بگیرد و به جای مصرفش، آن را به دور از چشم دیگران و یا در منظر دیگران به درون چاه بریزد و یا همچنان بر مواضع اشتباه قبلی خود که آلوده به بیماری است، بیش‌تر اصرار بورزد.⁴»

هشدار دوم
کمتر از سه هفته از توصیه رهبر انقلاب در نماز جمعه 14خرداد گذشته بود که اهانت به برخی مسئولین نظام توسط تعدادی از معترضین به تصویب قانونی درباره دانشگاه آزاد، به حواشی مراسم سالگرد حضرت امام(ره) اضافه و خبرساز شد. فردای آن روز و در دیدار با اعضای بسیجی هیئت علمی دانشگاه‌ها، رهبر انقلاب دومین هشدار علنی را اعلام کردند: «من بارها گفته‌ام: ظلم نکنیم. این هم یکی از آن اساسی‌ترین کارهاست. ظلم چیز بدی و چیز خطرناکی است. ظلم فقط این نیست که آدم توی خیابان به یکی کشیده بزند. گاهی یک کلمه‌ی نابجا علیه یک کسی که مستحقش نیست، یک نوشته‌ی نابجا، یک حرکت نابجا، ظلم محسوب میشود. این طهارت دل را و طهارت عمل را خیلی بایستی ملاحظه کرد ... زیادتر نگوئید از آنچه که هست، از آنچه که باید و شاید. منصف باشیم؛ عادل باشیم. اینها آن وظائف ماست. اینجور نیست که ما چون مجاهدیم، چون مبارزیم، چون انقلابی هستیم، بنابراین هر کسی که از ما یک ذره- به خیال ما و با تشخیص ما- کمتر است، حق داریم که درباره‌اش هر چی که میتوانیم بگوئیم.⁵»

درباره‌ی رواج بداخلاقی سیاسی و اهانت به مسئولان نظام، سیدمرتضی نبوی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام معتقد است: «نمی‌توان به بهانه‌ی انقلابی‌گری از بیان یا گفتمانی استفاده کرد که سنخیتی با فرهنگ اسلامی ندارد. در طول تاریخ غالب مشکلات جامعه از افراط و تفریط پدید آمده است. گاهی تفریط انسان را به محافظه‌کاری، سکوت بی‌جا و سرباز زدن از وظایف وا می‌دارد و گاهی هم افراط، انقلابی‌ها را از مدار اخلاق، عدالت و تقوا خارج می‌سازد.⁶»
حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی از مراجع تقلید نیز به‌تازگی در آغاز درس خارج فقه خود عنوان کردند: «اختلاف‌های سیاسی سبب نمی‌شود که قلم و زبان روی حساب و کتاب نباشد. قلم و زبان‌ها باید روی حساب و کتاب باشد. ما باید مراقب باشیم که نگویند در نظام اسلامی این مسائل رخ می‌دهد، افراد نیز باید مراقب باشند.⁷»

آخرین هشدار
«من به بزرگان هم نصیحتی بکنم... مواضع درست گرفتن، حرف درست زدن، تحت تأثیر خبرهای دروغ قرار نگرفتن، این هم وظیفه است. هزاران نفر در نظام اسلامی دارند محض رضای خدا زحمت میکشند و تلاش میکنند و شب و روز خودشان را میکُشند، برای اینکه طبق حرکت اسلامی یک کاری انجام بگیرد، نظام اداره شود، وظائفِ بسیار سنگین انجام بگیرد؛ اما انسان یک خبر دروغی را بشنود، بنا کند همه‌ی اینها را زیر سؤال بردن- مسئولین دولتی را، دیگران را، دیگران را- این هم مصلحت نیست، این هم خلاف است.» این نکته‌ای بود که رهبر انقلاب بعد از هشدار خود به جوانان آن در دیدار با اعضای خبرگان رهبری بیان کردند.
آیت‌الله ممدوحی، عضو خبرگان رهبری در همین زمینه می‌گوید: «نباید نسبت به شنیدن خبری که در دروغ یا صحت آن شک وجود دارد، اعلام موضع کرد. عصبانیت در شنیدن برخی‌ از خبرها، فضای تهمت را در جامعه گسترش خواهد داد.⁸»

اما رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با اعضای خبرگان رهبری، در سخنانی صریح به همه به‌ویژه جوانان افزودند: «پیام من به همه کسانی که حرف می‌زنند و یا در مطبوعات، وبلاگ‌ها و محیط های دیگر می‌نویسند این است که مخالفت کردن، رد کردن و محکوم کردن یک فکر سیاسی و دینی یک چیز است و ابتلای به رفتار غیر اخلاقی و دشنام و هتک حرمت چیز دیگر. من این مسائل غیر اخلاقی را قاطعانه و بطور کامل رد می‌کنم و نباید انجام شود.»

آخرین و مهمترین نکته مربوط به موقعیت کنونی جمهوری اسلامی است. آیت‌الله خامنه‌ای ضمن بیان ضرورت حفظ آرامش در جامعه، تأکید کردند که نباید کاری کنیم که الگوی جمهوری اسلامی تضعیف شود. آیت‌الله امامی کاشانی در همین زمینه معتقد است: [از اینجا بشنوید:]

«جامعه‌ای می‌تواند الگو باشد که از نظر اخلاق هم جلو باشد، خلقش خلق انسانی باشد. پیغمبر اکرم(ص) رمز موفقیتش همین بود. البته قرآن، خود میدان دیگری دارد از نظر اعجاز و وحی. ولی اخلاق پیغمبر اکرم(ص) واقعاً نقش بسیار عجیبی داشت در دعوت جامعه بشری به اسلام. ما هم که می‌خواهیم الگو باشیم برای جهان اسلام، انقلاب ما الگو باشد، باید دراین راستا حرکت کنیم.⁹»
آیت‌الله آملی لاریجانی نیز دراین‌باره می‌گوید: «آلوده کردن فضای سیاسی به ناهنجاری‌هایی مثل فحاشی و توهین و افتراء به نفع هیچ کسی نیست؛ چرا که کشور و نظام ما اسلامی است، بنابراین باید با عمل خودمان برای کل دنیا الگوسازی کنیم. اگر بنا باشد عده‌ای در صحنه سیاسی کشور بخواهند رقیب خودشان را با این روش از میدان به‌درکنند، بدترین روش است.¹⁰»
واکنش‌ها و اظهارنظرها پیرامون سخنان رهبر انقلاب در دیدار با اعضای مجلس خبرگان، نشان‌دهنده این است که ترمیم فضای اخلاقی کشور در حوزه سیاست، بیش از پیش به یک مطالبه عمومی تبدیل شده است.

پی‌نوشت:
1. دکتر رضا داوری اردکانی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 26
2. سوره احزاب، آیه 70
3. آیت‌الله جوادی آملی، کتاب «مبادی اخلاق در قرآن»
4. گفت‌وگو با محمدحسین صفارهرندی، سایت برهان
5. این سخنان در تاریخ 2/4/1389 بیان شد.
6. گفت‌وگو با سید مرتضی نبوی، سایت برهان
7. به نقل از سایت خبرآنلاین
8. گفت‌وگو با آیت‌الله ممدوحی، خبرگزاری فارس
9. خطبه‌های نماز جمعه تهران 20/12/89
10. به نقل از روزنامه تهران امروز، مورخه 23/12/89