1389/11/19
گفت‌وگو با سرپرست سازمان اوقاف و امور خیریه
توصیه‌ها و فتاوای رهبر انقلاب درباره وقف
گفت‌وگو با نماینده‌ی ولی‌ّفقیه و سرپرست سازمان اوقاف و امور خیریه درباره‌ی توصیه‌ها و فتاوای رهبر انقلاب
ارزیابی شما از نگاه رهبر معظم انقلاب به مقوله وقف به عنوان یک سنت حسنه اسلامی چیست؟
ایشان در یکی از پیامهای‌شان به گردهمایی وقف گفتند که اکنون فرصت مغتنمی برای اجرای این حکم پیشرفته و والای اسلام است. از این فهمیده می‌شود که نگاه آقا همان نگاه پیامبر اکرم و ائمه اطهارعلیهم‌السلام است. رهبر معظم انقلاب نظرشان بر این است که این حکم اسلامی باید در جامعه رونق پیدا کند و ابعاد آن به لحاظ تاریخی، اجتماعی، اسلامی و اخلاقی و دینی تبیین شود و به جامعه اطلاع‌رسانی شود.
ثانیاً ایشان انتظار دارند که عموم جامعه به‌خصوص کسانی که از ثروت برخوردارند، نسبت به این سنت حسنه پیامبر اکرم و ائمه(ع) اقدام کنند. از سازمان اوقات و ادارات وابسته نیز انتظار دارند که مردم را ـ به‌خصوص متمکنین را ـ به این سنت حسنه تشویق کنند.
البته تشویق هم دو بعد دارد. آن چیزی را که من از نگاه ایشان فهمیدم هم تشویق زبانی و هم تشویق عملی است. تشویق زبانی همان تبلیغ است. این‌که ابعاد مختلف و احکام وقف تبلیغ و با استفاده از رسانه‌ها در جامعه مطرح و فرهنگ‌سازی شود. ولی مهم‌تر از آن تشویق عملی است که متولیان وقف، امانت‌دار خوبی باشند و اعتماد عموم مردم را جلب کنند و مردم نسبت به اداره‌ی اوقاف و مدیران وقف اعتماد کامل داشته باشند تا این امانت‌شان را با خیال راحت به مدیران و متولیان وقف بسپارند. البته این مهم حاصل نخواهد شد مگر با اِعمال صحیح، رعایت امانت‌داری و وجدان کاری همراه با التزام و رعایت مسائل و احکام دینی در مورد وقف.
رهبر معظم انقلاب در حوزه احکام وقف دارای نوآوری‌ها و فتاوای جدید هستند. اگر امکان دارد موارد شاخص آن را بیان کنید.
یکی از آن مواردی که بسیار مهم هم هست و باید به آن توجه شود، این است که عواید موقوفات در جهت صحیح هزینه شود. جهت صحیح‌اش همان است که واقف برای امور خیر نیت کرده است. درواقع فتوای امام(ره) و رهبر انقلاب این است که عمل به نیت واقف واجب است. ما امسال در اطلاع‌رسانی‌ها و جلسات‌مان و به هنگام تبیین احکام و مسائل شرعی وقف هم به همکاران و مدیران‌مان این مسئله را گوشزد کردیم و به‌طور جدی هم خواستیم که به این موضوع توجه کنند. البته در برخی موارد، نیت واقف قابلیت اجرا ندارد؛ چاره‌ای نیست و باید آن را به نزدیک‌ترین مسئله شبیه به نیت واقف تبدیل کرد.
رهبر انقلاب تأکید می‌کنند که اگر کسی نیت واقف را تغییر بدهد ـ ولو در امر خیر ـ ضامن است و در صورت خرج کردن آن باید عین مال را بازگردانده و جبران کند. این یکی از فتاوای بسیار مهم و کلیدی ایشان است که امسال به آن پرداختیم.
مورد دیگر که از فتواهای رهبر انقلاب محسوب می‌شود این است که مصالح دولت، ملت و مصالح سیاسی و اجتماعی در تغییر نیت واقف اثر ندارد.
در مجموع ایشان به حفظ حقوق ارکان وقف که عبارت است از موقوفه، واقف، موقوف‌علیه و آن هدفی که واقف نیت می‌کند ـ براساس مبانی فقهی و دینی ـ بسیار دقت و توجه دارند و این بستر بسیار مناسبی برای حفظ اعتماد خیرین و کسانی که علاقمندهستند که مال و ثروت‌شان را برای امر وقف سرمایه‌گذاری کنند، محسوب می‌شود که رئیس نظام اسلامی نسبت به حفظ حقوق وقف، واقف و موقوف‌علیه تا این حد اهمیت و حساسیت قائل هستند.
باید با موقوفه‌خواری و کسانی که به این سرمایه دست‌اندازی می‌کنند مبارزه کرد. مردم باید ببینند که دستگاه‌های نظام اسلامی در قوای مختلف این سرمایه را نگهداری می‌کنند و مدافع حق و حقوق وقف هستند.
نکته مهمی که در میان صحبت‌هایتان به آن اشاره کردید اشاعه فرهنگ وقف است که یکی از محورهای تاکید رهبر معظم انقلاب هم محسوب می‌شود. ساز و کار اصلی اشاعه این مقوله چیست و چه نهادی در این میان وظیفه اصلی را بر عهده دارد؟
این مأموریت یا مسئولیت متوجه چند حوزه و نهاد است: یکی از نهادهای مهمی که می‌تواند به این مقوله کمک کنند، حوزه‌های علمیه، علما و دانشمندان هستند. چراکه وقف، یک امر دینی است و باید عالمان دین که در این امر تخصص دارند و باید مبانی قرآن و روایات، احکام وقف را استنباط می‌کنند و در اختیار مردم قرار می‌دهند به این مسئله اهتمام بورزند.
دانشگاه‌ها و مراکز علمی و آموزشی و پژوهشی اعم از وزارت آموزش و پروش و وزارت علوم، مؤسسات فرهنگی و آموزشی در کل کشور نیز نقش تعیین‌کننده‌ای در اشاعه فرهنگ وقف دارند.
عرصه رسانه اعم از صدا و سیما، مطبوعات، سایت‌ها، خبرگزاری‌ها و در مجموع فضای مجازی که امروزه کاربرد بالایی دارد. اگر رسانه‌ها با توجه به ضریب نفوذشان در حوزه فرهنگ وقف فعال گردند، بسیار کارگشاست.
ائمه جمعه و ائمه جماعات مساجد که تریبون در اختیار دارند و خودشان مسئولیت اجتماعی، سیاسی و مذهبی نیز دارند و مورد اعتماد مردم هستند هم یک دستگاه وسیع اطلاع‌رسانی و یک اهرم کارآمد برای اشاعه فرهنگ وقف به حساب می‌آیند. این چند مجموعه وظیفه دارند نسبت به تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف کمک کنند.
سازمان اوقاف به عنوان متولی مستقیم در این زمینه کارهایی را شروع کرده است اما به‌تنهایی از عهده سازمان اوقاف برنمی‌آید که این کار را انجام دهد. به‌علاوه این‌که این سرمایه، سرمایه‌ای است که به همه اقشار جامعه خدمات می‌دهد و به همین دلیل انتظار است همه اقشار جامعه که از خدمات وقف بهره‌مند می‌شوند متقابلاً بهره‌ای هم برسانند و در حوزه فرهنگ‌سازی وقف اقدامات مؤثری انجام دهند. متأسفانه این مسئله اتفاق نیفتاده است و ما با نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم.
البته علاوه‌بر این تبلیغات ویژه فرهنگ وقف، اصلاح مدیریت هم یک امر ضروری است. در ابعاد مختلف، اعم از امانت‌داری و تدین و شایستگی مدیران وقف نسبت به حفظ این امانت الهی و تلاش و کوشش فراوان آن‌ها خود یکی از راه‌های تبلیغ وقف است که مردم بدانند افرادی که در حوزه وقف دخیل هستند، افراد مؤمن و پاکی هستند.
نکته‌ی مؤثر دیگر در تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف، نقش مدیران اجرایی کشور است؛ آن‌هایی که با سرمایه وقف سروکار دارند مانند استان‌داران، فرمان‌داران، شهرداران، بخش‌داران، وزرا و همچنین نمایندگان مجلس، دستگاه قضایی، ادارات مربوط به اوقافات، دستگاه ثبت. ضمن این‌که نیروهای اطلاعاتی و امنیتی باید با موقوفه‌خواری و کسانی که به این سرمایه دست‌اندازی می‌کنند - و متأسفانه در طول سالیان گذشته به این کار غیر شرعی عادت کرده‌اند- مبارزه کنند. مردم باید ببینند که دستگاه‌های نظام اسلامی در قوای مختلف این سرمایه را نگهداری می‌کنند و مدافع حق و حقوق وقف هستند.
در دیدارهایی که به صورت خصوصی با رهبر معظم انقلاب داشته‌اید، ایشان چه نکات و مسائلی را نسبت به مسئله وقف و سازمان اوقاف مطرح کردند؟
اولین نکته‌ای که ایشان ـ در اولین دیدار رسمی سرپرست سازمان اوقاف- به آن اشاره کردند این بود که سازمان اوقاف باید یک مجموعه پاکیزه، پرنشاط و فعال باشد.
نکته‌ی دوم که آقا گفتند این بود که طبیعت وقف طمع‌ورزی است، چون با پول و مسائل مادی سروکار دارد. بعد فرمودند قبل از انقلاب و متأسفانه بعد از انقلاب کسانی در این مجموعه آمدند و کیسه‌ای برای خودشان دوختند و به فکر جیب خود بودند. ایشان توصیه کردند که شما ریشه‌ی این طمع به وقف را از بین ببرید که البته این کار آسانی نیست.
نکته‌ی سوم مورد اشاره رهبری این بود که مردم می‌بینند که شما درست عمل می‌کنید یا نه؟ در واقع همان امانت‌داری و درست عمل کردن دوباره از سوی اشان گوشزد شد.
نکته‌ی دیگری که آقا اشاره کردند، اصلاح متولیان وقف بود. گفتند که متولیان خیلی مهم هستند و باید نظارت ویژه‌ای بر روی آن‌ها داشت.
نکته‌ی دیگر مصرف صحیح وقف است؛ یعنی همان نیت واقف که پیش‌تر به آن اشاره شد.
در مجموع دیدگاه رهبر معظم انقلاب آن است که ما هم اعتماد مردم را جلب کنیم و هم حکم خدا را مراعات کنیم. چون همان حکم خدا را که در وقف اجرا کنیم عامل جلب اعتماد مردم هم می‌شود. اگر این را زیر پا گذاشتیم، عامل بی‌اعتمادی مردم می‌شود.
ارزیابی شما از نگاه رهبر معظم انقلاب به مقوله وقف به عنوان یک سنت حسنه اسلامی چیست؟ ایشان در یکی از پیامهای‌شان به گردهمایی وقف گفتند که اکنون فرصت مغتنمی برای اجرای این حکم پیشرفته و والای اسلام است. از این فهمیده می‌شود که نگاه آقا همان نگاه پیامبر اکرم و ائمه اطهارعلیهم‌السلام است. رهبر معظم انقلاب نظرشان بر این است که این حکم اسلامی باید در جامعه رونق پیدا کند و ابعاد آن به لحاظ تاریخی، اجتماعی، اسلامی و اخلاقی و دینی تبیین شود و به جامعه اطلاع‌رسانی شود.ثانیاً ایشان انتظار دارند که عموم جامعه به‌خصوص کسانی که از ثروت برخوردارند، نسبت به این سنت حسنه پیامبر اکرم و ائمه(ع) اقدام کنند. از سازمان اوقات و ادارات وابسته نیز انتظار دارند که مردم را ـ به‌خصوص متمکنین را ـ به این سنت حسنه تشویق کنند.
البته تشویق هم دو بعد دارد. آن چیزی را که من از نگاه ایشان فهمیدم هم تشویق زبانی و هم تشویق عملی است. تشویق زبانی همان تبلیغ است. این‌که ابعاد مختلف و احکام وقف تبلیغ و با استفاده از رسانه‌ها در جامعه مطرح و فرهنگ‌سازی شود. ولی مهم‌تر از آن تشویق عملی است که متولیان وقف، امانت‌دار خوبی باشند و اعتماد عموم مردم را جلب کنند و مردم نسبت به اداره‌ی اوقاف و مدیران وقف اعتماد کامل داشته باشند تا این امانت‌شان را با خیال راحت به مدیران و متولیان وقف بسپارند. البته این مهم حاصل نخواهد شد مگر با اِعمال صحیح، رعایت امانت‌داری و وجدان کاری همراه با التزام و رعایت مسائل و احکام دینی در مورد وقف.
رهبر معظم انقلاب در حوزه احکام وقف دارای نوآوری‌ها و فتاوای جدید هستند. اگر امکان دارد موارد شاخص آن را بیان کنید. یکی از آن مواردی که بسیار مهم هم هست و باید به آن توجه شود، این است که عواید موقوفات در جهت صحیح هزینه شود. جهت صحیح‌اش همان است که واقف برای امور خیر نیت کرده است. درواقع فتوای امام(ره) و رهبر انقلاب این است که عمل به نیت واقف واجب است. ما امسال در اطلاع‌رسانی‌ها و جلسات‌مان و به هنگام تبیین احکام و مسائل شرعی وقف هم به همکاران و مدیران‌مان این مسئله را گوشزد کردیم و به‌طور جدی هم خواستیم که به این موضوع توجه کنند. البته در برخی موارد، نیت واقف قابلیت اجرا ندارد؛ چاره‌ای نیست و باید آن را به نزدیک‌ترین مسئله شبیه به نیت واقف تبدیل کرد.رهبر انقلاب تأکید می‌کنند که اگر کسی نیت واقف را تغییر بدهد ـ ولو در امر خیر ـ ضامن است و در صورت خرج کردن آن باید عین مال را بازگردانده و جبران کند. این یکی از فتاوای بسیار مهم و کلیدی ایشان است که امسال به آن پرداختیم.
مورد دیگر که از فتواهای رهبر انقلاب محسوب می‌شود این است که مصالح دولت، ملت و مصالح سیاسی و اجتماعی در تغییر نیت واقف اثر ندارد.
در مجموع ایشان به حفظ حقوق ارکان وقف که عبارت است از موقوفه، واقف، موقوف‌علیه و آن هدفی که واقف نیت می‌کند ـ براساس مبانی فقهی و دینی ـ بسیار دقت و توجه دارند و این بستر بسیار مناسبی برای حفظ اعتماد خیرین و کسانی که علاقمندهستند که مال و ثروت‌شان را برای امر وقف سرمایه‌گذاری کنند، محسوب می‌شود که رئیس نظام اسلامی نسبت به حفظ حقوق وقف، واقف و موقوف‌علیه تا این حد اهمیت و حساسیت قائل هستند.
باید با موقوفه‌خواری و کسانی که به این سرمایه دست‌اندازی می‌کنند مبارزه کرد. مردم باید ببینند که دستگاه‌های نظام اسلامی در قوای مختلف این سرمایه را نگهداری می‌کنند و مدافع حق و حقوق وقف هستند. نکته مهمی که در میان صحبت‌هایتان به آن اشاره کردید اشاعه فرهنگ وقف است که یکی از محورهای تاکید رهبر معظم انقلاب هم محسوب می‌شود. ساز و کار اصلی اشاعه این مقوله چیست و چه نهادی در این میان وظیفه اصلی را بر عهده دارد؟ این مأموریت یا مسئولیت متوجه چند حوزه و نهاد است: یکی از نهادهای مهمی که می‌تواند به این مقوله کمک کنند، حوزه‌های علمیه، علما و دانشمندان هستند. چراکه وقف، یک امر دینی است و باید عالمان دین که در این امر تخصص دارند و باید مبانی قرآن و روایات، احکام وقف را استنباط می‌کنند و در اختیار مردم قرار می‌دهند به این مسئله اهتمام بورزند.دانشگاه‌ها و مراکز علمی و آموزشی و پژوهشی اعم از وزارت آموزش و پروش و وزارت علوم، مؤسسات فرهنگی و آموزشی در کل کشور نیز نقش تعیین‌کننده‌ای در اشاعه فرهنگ وقف دارند.
عرصه رسانه اعم از صدا و سیما، مطبوعات، سایت‌ها، خبرگزاری‌ها و در مجموع فضای مجازی که امروزه کاربرد بالایی دارد. اگر رسانه‌ها با توجه به ضریب نفوذشان در حوزه فرهنگ وقف فعال گردند، بسیار کارگشاست.
ائمه جمعه و ائمه جماعات مساجد که تریبون در اختیار دارند و خودشان مسئولیت اجتماعی، سیاسی و مذهبی نیز دارند و مورد اعتماد مردم هستند هم یک دستگاه وسیع اطلاع‌رسانی و یک اهرم کارآمد برای اشاعه فرهنگ وقف به حساب می‌آیند. این چند مجموعه وظیفه دارند نسبت به تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف کمک کنند.
سازمان اوقاف به عنوان متولی مستقیم در این زمینه کارهایی را شروع کرده است اما به‌تنهایی از عهده سازمان اوقاف برنمی‌آید که این کار را انجام دهد. به‌علاوه این‌که این سرمایه، سرمایه‌ای است که به همه اقشار جامعه خدمات می‌دهد و به همین دلیل انتظار است همه اقشار جامعه که از خدمات وقف بهره‌مند می‌شوند متقابلاً بهره‌ای هم برسانند و در حوزه فرهنگ‌سازی وقف اقدامات مؤثری انجام دهند. متأسفانه این مسئله اتفاق نیفتاده است و ما با نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم.
البته علاوه‌بر این تبلیغات ویژه فرهنگ وقف، اصلاح مدیریت هم یک امر ضروری است. در ابعاد مختلف، اعم از امانت‌داری و تدین و شایستگی مدیران وقف نسبت به حفظ این امانت الهی و تلاش و کوشش فراوان آن‌ها خود یکی از راه‌های تبلیغ وقف است که مردم بدانند افرادی که در حوزه وقف دخیل هستند، افراد مؤمن و پاکی هستند.
نکته‌ی مؤثر دیگر در تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف، نقش مدیران اجرایی کشور است؛ آن‌هایی که با سرمایه وقف سروکار دارند مانند استان‌داران، فرمان‌داران، شهرداران، بخش‌داران، وزرا و همچنین نمایندگان مجلس، دستگاه قضایی، ادارات مربوط به اوقافات، دستگاه ثبت. ضمن این‌که نیروهای اطلاعاتی و امنیتی باید با موقوفه‌خواری و کسانی که به این سرمایه دست‌اندازی می‌کنند - و متأسفانه در طول سالیان گذشته به این کار غیر شرعی عادت کرده‌اند- مبارزه کنند. مردم باید ببینند که دستگاه‌های نظام اسلامی در قوای مختلف این سرمایه را نگهداری می‌کنند و مدافع حق و حقوق وقف هستند.
در دیدارهایی که به صورت خصوصی با رهبر معظم انقلاب داشته‌اید، ایشان چه نکات و مسائلی را نسبت به مسئله وقف و سازمان اوقاف مطرح کردند؟ اولین نکته‌ای که ایشان ـ در اولین دیدار رسمی سرپرست سازمان اوقاف- به آن اشاره کردند این بود که سازمان اوقاف باید یک مجموعه پاکیزه، پرنشاط و فعال باشد.نکته‌ی دوم که آقا گفتند این بود که طبیعت وقف طمع‌ورزی است، چون با پول و مسائل مادی سروکار دارد. بعد فرمودند قبل از انقلاب و متأسفانه بعد از انقلاب کسانی در این مجموعه آمدند و کیسه‌ای برای خودشان دوختند و به فکر جیب خود بودند. ایشان توصیه کردند که شما ریشه‌ی این طمع به وقف را از بین ببرید که البته این کار آسانی نیست.
نکته‌ی سوم مورد اشاره رهبری این بود که مردم می‌بینند که شما درست عمل می‌کنید یا نه؟ در واقع همان امانت‌داری و درست عمل کردن دوباره از سوی اشان گوشزد شد.
نکته‌ی دیگری که آقا اشاره کردند، اصلاح متولیان وقف بود. گفتند که متولیان خیلی مهم هستند و باید نظارت ویژه‌ای بر روی آن‌ها داشت.
نکته‌ی دیگر مصرف صحیح وقف است؛ یعنی همان نیت واقف که پیش‌تر به آن اشاره شد.
در مجموع دیدگاه رهبر معظم انقلاب آن است که ما هم اعتماد مردم را جلب کنیم و هم حکم خدا را مراعات کنیم. چون همان حکم خدا را که در وقف اجرا کنیم عامل جلب اعتماد مردم هم می‌شود. اگر این را زیر پا گذاشتیم، عامل بی‌اعتمادی مردم می‌شود.