[ بازگشت ] | [ چـاپ ]

مربوط به :پیام به کنگره‌‌ی زمان و مکان در اجتهاد - 1374/12/24
عنوان فیش : فقه سنتی و پویا
کلیدواژه(ها) : فقه سنتی و پویا
نوع(ها) : جستار

متن فیش :
بسم‏ اللَّه‏ الرّحمن‏ الرّحیم‏

فراهم آمدن این گردهمایی تحقیقی و علمی با همه‏ی آثار و نتایجی که ان‏شاءاللَّه از آن حاصل خواهد شد یکی دیگر از برکات و حسنات ماندگار شخصیت عظیم و بی‏بدیلی است که عظیم‏ترین و شگفت‏انگیزترین پدیده‏ی تاریخ در عرصه‏ی مسائل مربوط به اسلام و مسلمین - یعنی تشکیل نظام جمهوری اسلامی - نیز یادگار بی‏نظیر اوست.

اگر سر برآوردن حکومتی بر پایه‏ی اندیشه‏ی الهی و اسلامی و با پرچم عدل اسلامی، در جهانی که از غوغای اندیشه‏ها و هدفها و شعارهای مادی انباشته است، از قوت تدبیر و اراده و توکل و حکمت آن یگانه مرد، خبر می‏دهد؛ و اگر گسترش ارزشهای اخلاقی و احیاء دوباره‏ی زهد و پرهیز و پارسایی در منش و روش مردان صاحب مقام این حکومت، آئینه‏ی شفاف خلوص و صفا و خشوع و عروج روحی آن برگزیده‏ی زمان را در برابر نسلهای امروز و فردا می‏گذارد؛ نگاه ژرف عالمانه و حکیمانه‏ی او به فقه و شریعت و تکیه بر شعار «نقش زمان و مکان در استنباط فقهی» نیز احاطه‏ی علمی و بصیرت و تیز بینی و آینده شناسی و خلاقیت و غنای فکری او را آشکار می‏سازد. و تازه این همه با هم که خود ترکیب بدیع و بی‏نظیری در سلسله‏ی درخشان شخصیات اسلامی است، بی‏شک همه‏ی ابعاد شخصیت امام راحل کبیر ما نیست.

درباره‏ی مسأله‏ی زمان و مکان و نقش و تأثیر آن در استنباط احکام اسلامی کوته سخن آن است که این سرچشمه‏ی مبارک اگر به درستی شناخته و به کار گرفته شود، پشتوانه‏یی عظیم برای بهره مندی جوامع بشری از کوثر شریعت اسلامی پدید خواهد آورد. تاکنون رائج‏ترین بهانه و دستاویز کسانی که خواسته‏اند اجتماعات بشری را از فیض هدایت و سعادت بخشی شریعت، محروم سازند این بوده است که احکام دینی را حقیقتی جامد و بی‏انعطاف پنداشته و جریان پیوسته و جوشان و تبدیل پذیر زندگی را با آن نا سازگار قلمداد کرده‏اند. این سخن اگرچه در مواردی از غرض ورزی و بی‏اعتقادی به اصل دین ناشی شده، لیکن در مواردی نیز از ناآگاهی و جهالت گویندگانش نشأت گرفته است، و ای بسا که عکس‏العمل غیر عالمانه یا غیر حکیمانه‏ی برخی از دین باوران نیز به آشفته‏پنداری و آشفته‏گویی‏ها دامن زده است.

حقیقتی که امام راحل (رضوان‏اللَّه‏علیه) مطرح می‏کند آن است که کوثر شریعت و فقه، در جریانی دائمی و ابدی، از سرچشمه‏ی وحی، به سوی عرصه‏های گوناگون حیات جاری است. منشاء و ماده‏ی حکم الهی، نه خرد و اندیشه‏ی محدود بشر و نه مصلحت‏اندیشی‏های کوته‏بینانه‏ی اوست که در شرائط گوناگون زندگی قالب گیری و منجمد شده است؛ علم و حکمت محیط و لایتناهای الهی است که همه‏ی زمانها و مکانها را در زیر بال همای خود می‏گیرد و بر همه‏ی سرزمینها و کشتزارهای حیات می‏بارد و همه جا و هر زمان را سیراب می‏کند. زمان و مکان و اوضاع و احوال گوناگون زندگی بشر و تازه‏های جهان، به فقیه دین شناس و زمان شناس کمک می‏کند که خود و اهل زمان خود را از آن کوثر یعنی سرچشمه‏ی لایزال و فزاینده، سیراب سازد و محرومیت از آن را برای بشر که همواره و همه جا نیازمند دین و شریعت الهی است، بر نتابد.

در فهم و تطبیق این اصل کلی، روشن بینی و در عین حال، انضباط فکری تمام باید به کار گرفته شود. هر گونه افراط و تفریط در این کار حساس و خطیر، زیانهای جبران ناپذیر به بار خواهد آورد. در این کار، لطمه‏ی بی‏بند و باری علمی، به همان اندازه سنگین است که جمود فکری و کوته بینی.

شناختن نقش هر زمان و هر مکان، همواره باید با پایبندی به اصول فقاهت که «روشی» علمی و تخصصی است، همراه باشد. و این است معنای سخن امام راحل رحمةاللَّه علیه که فقه پوینده و منطبق بر نیازهای همیشه و همه جا را همان فقه سنتی دانسته و بر این پای فشرده‏اند.

از این‏جا می‏توان دانست که تنها فقهای کارآزموده و اهل فن، صلاحیت آن را دارند که تأثیر زمان و مکان را در احکام شریعت بشناسند و بر طبق آن فتوا دهند. این امر خطیر از دسترس ناخبرگان و غیر متبحران اقیانوس فقاهت، بسی دور است.

اکنون جمع شما فرزانگان و دانشمندان دین شناس و خبرگان فقاهت دارای نقشی اساسی است. نخست باید مراد صحیح از «نقش زمان و مکان در اجتهاد» شناخته و توهم ناسازگاری این اصل با اصل «پایداری و ابدیت شریعت» به شیوه‏یی عالمانه و دقیق، دفع شود. و سپس مرزبندی این اصل مهم، و تعریف جامع و مانع، و شیوه‏های استفاده از آن تبیین گردد. در این کار بزرگ، شرح صدر و تحمل علمی همراه با دقت و مراقبت از اصول مسلم و مقطوع، در کنار یکدیگر لازم است. بی‏شک حضور علماء و فقهاء و اساتید برجسته و نامدار حوزه‏ی علمیه‏ی قم در این گردهمایی و نیز شخصیت علمی مدیر محقق و عالی‏قدر و ارزشمند و دست‏اندرکاران فاضل و فن‏شناس و دلسوز آن، امیدهای فراوانی به ثمرات این مجمع علمی در دل بر می‏انگیزد.

وظیفه‏ی تخلف ناپذیر خود می‏دانم که از فرزند خلف و شایسته و بزرگوار امام راحل مرحوم حجةالاسلام آقای حاج سید احمد خمینی (طیب‏اللَّه‏رمسه‏وقدس‏اللَّه‏نفسه) که با دانش و خرد و هوشمندی و دلسوزی خود این سر رشته‏ی مبارک را گشود و فکر تشکیل این مجمع را پدید آورد، با قدردانی و تجلیل شایسته یاد کنم و برای روح مطهر او از پروردگار طلب فضل و رحمت نمایم و با اطمینان، بخش عظیمی از اجر و ثواب اخروی و یاد نیک دنیوی این کار بزرگ را متعلق به وی بدانم. والسّلام علیه و علی والده العظیم و علی جمیع العلماء العاملین و الفقهاءالراشدین و علیکم جمیعاً و رحمةاللَّه و برکاته.

سیّد علی خامنه‏ای - بیست‏وچهارم شوال
24/12/1374