شاید بشود گفت که اکثر فرایض عبادی اسلام - حتی نماز - یک جنبه‌ی اجتماعی هم دارد؛ ولی جنبه‌ی اجتماعی حج، یک عالم غریبی است، محشری است، چیز ماندگاری است؛ اما این دفعه نه در حافظه‌ی یک فرد، بلکه در حافظه‌ی یک امت و یک ملت. واقعا اگر از یک موسم حج، به لحاظ جنبه‌ی اجتماعی، درست استفاده شود، یک مراسم حج در یک سال کافی است که دنیای اسلام را متحول کند. اگر رابطه‌ها درست باشد؛ دلها به هم وصل شود، جویبار بابرکت مفاهیم و فرهنگها و معلومات از سوی ملتهای گوناگون، به سمت دلهای دیگر سرازیر گردد، مسلمانان در آن‌جا همدیگر را بیابند، مجموعه را ببینند، معنای طواف و سعی و وقوف و مبیت را درک کنند، مفاهیم اجتماعی اینها را بفهمند، حقیقتا یک حج می‌تواند کار یک امت را اصلاح کند. این‌قدر بابرکت است.1376/12/13
لینک ثابت
