درباره کتاب «آنک آن یتیم نظرکرده» به نکاتی اشاره می‌کنم که مفید و کمتر شنیده شده باشد. دو دیدگاه را باید درباره این رمان مطرح کنم. یکی از منظر کار ادبیات داستانی و یکی هم ارزش‌های رسانه‌ای. چرا که این برنامه برای اولین‌بار و پیش از اینکه به شکل یک اثر مکتوب عرضه شود، از رادیو و تحت برنامه «از سرزمین نور» تولید و پخش شد. یعنی تبدیل به یک برنامه شنیداری شد. نمایشنامه رادیویی که در شبکه اول صدای جمهوری اسلامی ایران تولید و پخش گردید. پیش از این که «سرزمین نور» از رادیو پخش شود، شکل و ساختار برنامه‌های نمایشی و مخصوصاً برنامه‌های نمایشی مرتبط با تاریخ اسلام ساختاری کاملا متفاوت داشت. معمولا برنامه‌های تاریخی مرتبط با تاریخ اسلام که در قالب برنامه‌های نمایشی رادیویی تولید می‌شود، تحت تاثیر نمایش صحنه‌ای، برنامه‌های ساختاری یکنواخت و یکسویه و سطحی داشت.
مثلاً توصیف شخصیت‌ها در آنجایی که به نیکان، بزرگان و اولیاء دین پرداخته می‌شد به ویژه ساحت مبارک پیامبر اکرم(ص) با اشارات کاملاً تکراری و نمایشی و عرضه قالب اولیه دید سوم شخصی او اشاره به جایگاه و حضور پیامبر در نمایش‌های رادیویی می‌شد. معمولاً در این نمایش‌ها از زبان شخصیت‌های فرعی حالات و گفتار پیامبر اسلام نقل می‌شد.
اما در این برنامه رادیویی برای اولین بار بود که به ساحت، جایگاه و شان معنوی پیامبر اسلام محفوظ نگه داشته می‌شد و مورد احترام بود. حضور پیامبر اسلام به خاطر انتخاب زاویه دیدی که آقای سرشار داشتند کاملا ملموس، نزدیک و حسی بود. من اگر مثال بزنم فرض بفرمایید در جایی گفته می‌شود پیامبر اسلام در کوچه‌های مدینه در حال حرکت هستند و از زبان شخصیت‌های فرعی گفته می‌شود نگاه کنید پیامبر رفت. این زاویه دید و نوع نگاه، یک شکل کاملا تکراری یکنواخت و فضایی که ایجاد می‌کرد دور از ذهن مخاطب بود. اما در برنامه «از سرزمین نور» و حتی کتاب مزبور نویسنده با انتخاب زاویه دید متغیر، یک فضایی کاملا جدید رادیویی ایجاد کرد به گونه‌ای که ما هم حضور پیامبر را به شکل مستقیم، ملموس و حس‌برانگیزی در داستان داشتیم و هم به گونه‌ای در این برنامه‌ها مطرح شد و زاویه دید داستانی که به عنوان بزرگترین شخصیت هستی بعد از خداوند محفوظ نگه داشته شد. نایل شدن به این مهم به خاطر هنر و توانایی آقای محمدرضا سرشار بود.
جالب آنکه بعد از تولید برنامه «سرزمین نور» بسیاری از برنامه‌های نمایشی رادیویی و حتی تلویزیونی تحت تاثیر این زاویه دید، تولید شدند. من یادم هست برنامه‌های نمایشی متعددی را که با این شیوه تولید شد. برنامه‌های مرتبط با تاریخ اسلام هم با این شیوه تولید شد و معمولا تهیه‌کننده این برنامه‌ها گروه معارف اسلامی شب اول سیما بود. به نظر من خود این یک تحول بزرگ و نقطه عطف بود در تاریخ تولید برنامه‌های نمایشی مرتبط با صدر اسلام که اصلا آن زمان به آن توجه نشده بود.
خیلی راحت و صریح عرض کنم تا زمانی که برنامه‌ای با عنوان از سرزمین نور یعنی محتوای این کتاب در قالب یک نمایش رادیویی به مردم عرضه نشده بود برنامه‌های مذهبی و نمایشی رادیو جدی گرفته نشده بود. برای اولین بار بود که تیم کاملا حرفه‌ای در قالب نگارش، ساخت موسیقی و بازیگری یک نمایش عظیم مرتبط با ساختار اسلام را تولید کردند و روی آنتن رادیو بردند.
آثار تصویری و ادبی مرتبط با تاریخ اسلام هر اندازه مخاطب را با جزئیات آشنا کنند تاثیر بیشتری می‌گذارند و میزان باورپذیری مخاطب را نسبت به آن موضوع بالا می‌برند.و نکته مهم دیگری که درباره این اثر ارزش داشت، همین پرداختن به جزئیات بود که در مخاطب ایجاد یک شوق معنوی می‌کرد. یعنی مخاطب احساس می‌کرد که آن روزگار را می‌بیند و در آن زندگی می‌کند و آنچه که باورش هست درباره پیامبر اسلام فقط یک باور معنوی و معتبر نیست. آنچه که در این اثر اتفاق می‌افتاد وقایع کاملا ملموس، زنده، تاثیرگذار و حیات‌بخش بود.
به نظر من تلاش‌هایی که آقای سرشار کردند در این اثر پرداختن به جزئیات و توصیف آن، از ارزش بسیار بالایی برخوردار است.
همچنین انتخاب زاویه دید متغیر بود که قدرت بالایی می‌داد. نویسنده برای پرداختن به حوادث و ماجرا، اما در عین اینکه قدرت بالایی به نویسنده می‌داد کار سخت و دشواری هم بود. یعنی هماهنگی بین ابعاد و زوایای این زاویه دید و رعایت کردن منطق داستانی و فراموش نکردن آنچه که روی داده در بخشی از داستان نیاز به تبحر و توانایی ویژه در نویسنده دارد که سرشار به خاطر تجربه سالها کار و نگارش و شناختی که از حوزه ادبیات داستانی داشتند به خوبی از پس این امر برآمدند.
نکته سوم که به نظر من خیلی مهم است این بود که بعد از «آنک آن یتیم نظر کرده» در عرصه کتاب کودک و نوجوان در ارتباط با تاریخ اسلام بسیاری از نویسندگان نگارش تاریخی مرتبط با تاریخ اسلام را جدی‌تر گرفتند و سعی کردند با وسواس بیشتر، و دقت و تامل بیشتری بنویسند و جالب اینکه لزوم تاسیس و تخصیص جوایز ادبیات دینی کودک و نوجوان احساس شد.
این‌ها همه از اثرات گران‌بهای نگارش این کتاب بود. کتابی که یک سنت حسنه را ایجاد کرد.
شناسنامه‌ی کتاب:
نام کتاب: آنک آن یتیمِ نظر کرده
رمان زندگی پیامبر
نویسنده: محمدرضا سرشار
ناشر: انتشارات آستان قدس رضوی - به نشر
چاپ اول: 1380
چاپ دوم: 1385
تیراژ چاپ دوم: 1100 نسخه
مجلدات: دو جلد
بیانات دردیدار عوامل برنامه رادیویی «از سرزمین نور»
ارسال پیوند با پیامک