همت مضاعف، کار مضاعف

انتخاب شعار همت مضاعف و کار مضاعف برای امسال از سوی رهبر معظم انقلاب به عنوان استراتژیست نظام، کاملاً با درایت و در نظر گرفتن همه‌ی شرایط و اوضاع داخلی و بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران انجام پذیرفته است. به‌طور قطع ایشان نام هر سال‌ را متناسب با فضای آن سال انتخاب می‌کنند، اما اظهار نظر بنده درباره‌ی اینکه دقیقاً چه منطق و برنامه‌ای در گزینش شعار «کار مضاعف و همت مضاعف» برای سال 1389 مورد نظر رهبر معظم انقلاب بوده، تنها از نگاه یک ناظر خارج از فضای تصمیم‌گیری ایشان است.

به‌طور قطع، همت و کار مضاعف نشان می‌دهد که وضع موجود، وضعیت چشمگیر و قابل قبولی نیست. به‌ویژه در عرصه‌هایی مانند اقتصاد که برای آن برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای شده است، ولی نتایج کارها متناسب با برنامه‌ها و آرمان‌های واقعی نیست. از این رو با توجه به ضرورت شتاب‌بخشی در مسیر توسعه‌ی متناسب با برنامه‌ها به‌طور حتم همت و تلاش مضاعف را می‌طلبد.

باید توجه داشت که بحران و فضای رکود حاکم بر اقتصاد جهان و منطقه، بر اقتصاد ایران نیز بی‌أثر نبوده است. پس بدیهی است که با آهنگ و شتاب کنونی نمی‌توان برنامه‌های تعریف شده را محقق کرد و به اهدافی ‌چون افزایش رفاه، توسعه‌ی اقتصادی، توسعه‌ی سیاسی، توسعه‌ی فرهنگی، برطرف کردن بیماری‌ها و مقابله با فقر و فساد و بیکاری دست یافت. از این رو باید ضمن همت، کار و تلاش بیشتر، مسائل و اولویت‌های روز را شناسایی کرد و با در نظر گرفتن همه‌ی متغیرهای کلان و خرد در راستای دستیابی به اهداف گام برداشت.

برای شتاب‌بخشی به حرکت در مسیر توسعه و رشد کشور، باید انگیزه‌ و ایمان و باور لازم برای این حرکت را ایجاد کرد تا به دنبال آن، عزم و اراده و همت متجلی ‌شود. از زمانی که آدمی به آرمانی فکر می‌کند، سلسله‌مراتبی شکل می‌گیرد؛ نخست عزم، بعد اختیار و سپس زمینه‌ی عملیاتی شدن آن آرمان را فراهم می‌کند. از این رو همت کردن مستلزم تغییر نگرش، باور و عزمی است که در عمل خود را به شکل کار مضاعف با راندمان بالاتر نشان می‌دهد.

تشخیص و درک مناسب از شرایط اقتصادی-اجتماعی جهان و ایران ضروری است و به‌ویژه اهدافی که در چشم‌انداز 20ساله ترسیم شده است. معتقدم که رهبر معظم انقلاب با درک این شرایط، نام کار مضاعف و همت مضاعف را برای امسال انتخاب کرده‌اند. بر همین اساس می‌توان دریافت که برگزیدن این شعار نشان می‌دهد که با آهنگ و نحوه‌ی حرکت کنونی، دستیابی به اهداف میسر نیست. از این رو تلاش و همت مضاعف لازمه‌ی تحقق برنامه‌ها است که از سوی رهبر معظم انقلاب به‌خوبی تشخیص داده شده است.

با همه‌ی این تفاسیر باید در آهنگ حرکت و نحوه‌ی نگرش به مسائل تجدید نظر نمود؛ به‌ویژه در زمینه‌های مختلفی مانند تفکر، برنامه‌ریزی و نحوه‌ی تصمیم‌گیری که به عمل می‌انجامد. در واقع همه‌ی موارد مذکور باید در یک فضا با شتاب بالاتری از نظر اثرگذاری عمل شود. یعنی در فضای تصمیم‌گیری باید عقلانیت و مشاوره ضریب بالاتری بگیرد و در مرحله‌ی اجرا نیز باید انگیزه‌ی کار و بهره‌وری ارتقا یابد.

در مورد ارتباط میان نام سال گذشته (اصلاح الگوی مصرف) و نام امسال (همت مضاعف و کار مضاعف) هم شاید از بعد اقتصادی و اجتماعی تناسب نزدیکی دیده شود. برای توضیح این ارتباط باید ابعاد مختلف اصلاح الگوی مصرف را بررسی کرد. در اصلاح الگوی مصرف، صرفه‌جویی همه‌ی انواع مصرف و از جمله مصرف منابع ملی و منابع کلان اقتصادی را شامل می‌شود. همچنین این الگو رفتار کلان اقتصادی دولت‌ها و اجتماع و متعاقباً رفتار خرد را هم در بر می‌گیرد که همان خانواده است. مصرف و مجموعه‌ی موارد یاد شده مستلزم به کارگیری منابع پولی، ارزی و ... است که باید در یک فرآیند زایش تولید شوند. یعنی باید منابع مولدی باشند و سپس این منابع در الگوی مناسب و مورد نظر مصرف شوند.

در همین راستا برای دستیابی به وضعیتی مطلوب در اصلاح الگوی مصرف، با این فرض که ما را به یک جایگاه مناسب از نظر نحوه‌ی مصرف منابع، امکانات و فرصت‌های موجود و متأثر از آموزه‌های دینی و آرمان‌های ما برساند، به‌طور قطع تلاش بیشتر و تغییر نگرش و افزایش انگیزه و همت می‌تواند شتاب‌دهنده و اثربخش باشد.
در بیانات رهبر معظم انقلاب در سال گذشته اشاره شده بود که اصلاح الگوی مصرف یک اقدام دفعتی و فی‌البداهه و ضربتی نیست، بلکه مستلزم برنامه‌ریزی است که بسیاری از تغییرها در اصلاح الگوی مصرف زمان‌بر خواهد بود. از این رو یک روش برای کوتاه کردن زمان در این مسیر، این است که شتاب تلاش و کار افزایش یابد و پیش از آن هم باید همت را افزایش داد. از این زوایه می‌توان یک ارتباط مستقیم میان دو عنوان در دو سال متفاوت پیدا کرد. با توجه به این مقوله است که باید شعار همت و کار مضاعف در تمامی عرصه‌ها محقق گردد.

زمانی گفته می‌شد که برای پیشرفت و توسعه که واژه‌ای پیچیده و چند بُعدی است، توسعه‌ی سیاسی مقدم است بر توسعه در دیگر عرصه‌ها، اما با گذشت زمان مشخص شد که این گفته صحیح نیست. از این رو در کنار یکدیگر دیدن حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ... بسیار ضروری است و باید به تلاش و همت بیشتر در تمام عرصه‌ها توجه نمود. برای پیشرفت، ترقی و تحقق آرمان‌های ارزشی، به‌طور قطع باید نگرش‌ها و بینش‌ها را تغییر داد و فضا را فضای کار و کوشش و تلاش کرد. هنوز هم تا استفاده از همه‌ی ظرفیت‌های جمهوری اسلامی فاصله‌ی معناداری وجود دارد که بخشی زیادی از آن به نوع دیدگاه‌ها و نگرش‌ها برمی‌گردد؛ چه در سطح کلان و دولتمردان و چه در سطح اجرایی و میانی تا آحاد مردم.

البته بخشی از فاصله‌ی موجود میان شرایط کنونی تا وضعیت آرمانی نیز به نحوه‌ی عملکرد زمامداران و دولت‌های مختلف پس از پیروزی انقلاب اسلامی برمی‌گردد. همچنین بسیاری از رفتارها به کارکردهای نظام تصمیم‌گیری و اجرایی کشور بازمی‌گردد. تأکید رهبر معظم انقلاب درباره‌ی همت و کار مضاعف، به‌ویژه در چنین مقوله‌هایی باید متجلی شود.
در کارنامه‌ی سالانه‌ی 10 تا 15 سال گذشته، روزهای تعطیل شده‌ی متعدد و مکرری مشاهده می‌شود که این مسئله با شعار همت و کار مضاعف و تلاش باصلابت در سال جاری تناقض دارد. این موضوع را باید تصحیح نمود و باید از اعلام تعطیلی‌های مختلف و بی‌جهت و اضافه کردن آنها در سال جاری جلوگیری به عمل آورد. هر چند که این درک صحیح هم پیدا شده که تعطیلات را قانونمند کنند و حتی در تعطیلات رسمی بازنگری نمایند. در مجموع و به‌طور قطع یک حرکت عمومی و تلاش مضاعف جمعی در تمامی ابعاد ضروری است؛ از رأس اجرایی که می‌تواند الگوپذیری را در جامعه ایجاد کند، تا دیگر سطوح مختلف.

پیش از بررسی اینکه در سال کار مضاعف و همت مضاعف، کدام عرصه‌ها باید در اولویت قرار بگیرند، باید بررسی نمود که آیا برای تلاش بیشتر در یک حوزه و اولویت دادن به آن، میان بخش‌های مختلف نظام اجماع و انسجام وجود دارد یا نه؟
در زمینه‌ی طرح مسائل کلی، حتی در سیره‌ی نبوی و علوی، اگر فرمایش‌های رسول اکرم (ص) که روشن‌کننده‌ی بسیاری از مسائل بود، آگاهی و باور عمومی را در پی نداشت و عزم و اراده را در نظام تصمیم‌گیری ایجاد نمی‌کرد، انجام بسیاری از امور با کندی روبه‌رو می‌شد. اکنون مسائل بسیاری در جامعه‌ی ما هست و به دلیل اینکه یک اجماع نهایی در باره‌ی آنها وجود ندارد، آنچنان که باید پیش نمی‌رود. مثلاً با توجه به نبود اجماع نهایی در میان نظام‌های تصمیم‌گیری، سیاست‌گذاری و اجرایی کشور که در تقسیم‌بندی سیاسی از آنها به عنوان قوای سه‌گانه یاد می‌شود، مقابله با فقر و فساد که رهبر معظم انقلاب نیز بر آن تأکید دارند، به‌طور مطلوب انجام نشده و پیش نرفته است. بر همین اساس، یکی از ایرادها در این زمینه به نحوه‌ی تعامل سه قوا با یکدیگر مربوط می‌شود. یعنی برای عمل و فعالیت ویژه در یک عرصه، باید یک باور و اجماع مشترک ایجاد نمود و سپس آن را عملیاتی کرد.

از این رو یکی از آفت‌ها این است که بر روی تنویر افکار عمومی، تبدیل شعارها به یک باور در رفتار، چه در سطح کلان و چه در سطح عمومی‌تر و آحاد مردم، کوتاهی‌های جدی مشاهده می‌شود. گاهی اوقات نیز مشاهده می‌شود که بستر و زمینه‌سازی مناسب برای تحقق آن شعار فراهم نمی‌شود که به تبع آن، اثربخشی مطلوبی هم حاصل نخواهد شد.

در صدر موضوع‌های مربوط به رشد و توسعه‌ی کشور، اصلاح الگوی مصرف مطرح می‌شود. اصلاح الگوی مصرف قلمروهای مختلفی دارد؛ از مصرف منابع ارزی و پولی گرفته تا استفاده از نیازهای ضروری. همه‌ی آحاد را هم در بر می‌گیرد. متأسفانه مشاهده شده است که هنوز زمینه‌سازی، بسترسازی و تعریف صحیحی از این نوع مسائل ارائه نشده و در نتیجه اثربخشی و عملیاتی شدن آن را با چالش روبه‌رو می‌کند. بر این اساس نخستین راهکار اساسی برای حرکت در مسیر تحقق شعار امسال، شناسایی و برطرف کردن آفت‌ها و کمبودها است. به دنبال آن نیز پیوسته دیدن شعارهای سال‌ها با یکدیگر است. پس امسال ضمن همت و تلاش مضاعف در همه‌ی عرصه‌ها و حوزه‌های مختلف کشور، لازم است که این تلاش‌ها برای ایجاد و اصلاح الگوی مناسب برای مصرف را نیز به کار گرفت که شعار سال گذشته است و البته برای تحقق آن به زمان بیشتری نیاز است.