تعابیری همچون «زینب تالى‌تلو مقام امامت است» و «زینب کبرى از اولیاءالله است»، هر انسانی را بر سر ذوق می‌آورد تا درباره عظمت وجود حضرت زینب کبری تأمل کند؛ امّا ابعاد شخصیتی مهم این الگوی تاریخی کدام است؟

ابعاد شخصیت حضرت زینب
ابتدا باید دانست که «زینب کبرى داراى شخصیت چند بُعدى است» و این ابعاد را به‌وضوح در سیره ایشان می‌بینیم: اوّل اینکه زینب کبری «دانا و خبیر و داراى معرفت والا و یک انسان برجسته است.» ۱۳۸۴/۳/۲۵ در ماجرای عاشورا «می‌داند این جمع براى یک جهاد بى‌فرجام می‌رود - بدون یک فرجام دنیایى و ظاهرى _ در عین حال با این‌ها حرکت می‌کند.» ۱۳۶۵/۱۰/۱۵ همچنین «می‌داند اگر برادرش حسین‌بن‌على(ع) را از میان این جمع بردارند، دیگر کسى نیست شایسته رهبرى و سرپرستى و اداره این جمع باشد ... [اما] ظرفیت نشان می‌دهد و وارد این میدان بسیار پیچیده و دشوار می‌شود.» ۱۳۶۵/۱۰/۱۵ لذا، در درجه اوّل «ارزش و اهمیت زینب کبرى به معرفت و آگاهى‌اش بود؛ به این بود که می‌فهمید دارد چه کار می‌کند.» ۱۳۶۶/۱۱/۲۷

دوم اینکه «زینب کبرى از لحاظ علمى، یک عالمه معروف به علم در جامعه اسلامى آن روز بود.» ۱۳۷۴/۷/۱۲ «زینب ، زنى نبود که از علم و معرفت بى‌بهره باشد؛ بالاترین علم‌ها و برترین و صافى‌ترین معرفت‌ها در دست او بود.» ۱۳۷۰/۸/۲۲ سوم اینکه «زینب کبرى ، نقش همسر، مادر و زن برجسته و ممتاز در خاندان پیغمبر را در مدینه به بهترین وجه ایفا کرده است.» ۱۳۷۴/۷/۱۲

چهارم، صبر زینب است. مقایسه حضرت زینب و جناب آسیه، همسر فرعون، این بُعد شخصیت حضرت را به‌خوبی نشان می‌دهد. آنجا که آسیه زیر شکنجه‌های فرعون فغان آورد و گفت: «و نجّنى من فرعون و عمله؛ من را از دست فرعون و عمل گمره‌کننده فرعون نجات بده ... امّا در مقابل همه این مصائب، زینب به پروردگار عالم عرض نکرد: «ربّ نجّنى»؛ نگفت پروردگارا! من را نجات بده. در روز عاشورا عرض کرد: پروردگارا! از ما قبول کن.» ۱۳۸۸/۱۱/۱۹

و پنجم اینکه زینب کبری (س) اهل صدق و اخلاص بود، زیرا «یکى از عوامل مولد این روحیه و این صبر در زینب کبرى ... صدق است؛ صادقانه با پیمان خداى متعال برخوردکردن، دل را صادقانه به راه خدا سپردن.» ۱۳۹۲/۸/۲۹

درخشش زینب کبری در عاشورا
اوج درخشش جوهره زینب کبری در کربلا بود. زینب کبری در تمام حوادث مربوط به عاشورا «به‌عنوان یک ولى الهى آن‌چنان درخشید که نظیر او را نمی‌شود پیدا کرد.» ۱۳۸۸/۱۱/۱۹ اگر حادثه عاشورا را به چند مرحله تقسیم کنیم، زینب کبری «در تمام مراحل، نقش یک حکیمِ شجاعِ قدرتمندِ پرجذبه قاطع را تا آخر ایفاء می‌کند؛ گویى برنامه‌اى را در ذهنش از پیش طراحى‌کرده و قدم‌به‌قدم طبق این برنامه حرکت می‌کند؛ با حوادث، غافل‌گیرانه مواجه نمی‌شود.» ۱۳۶۵/۱۰/۱۵ یعنی « موقعیت را شناخت؛ هم موقعیت قبل از رفتن امام حسین (ع) به کربلا، هم موقعیت لحظات بحرانى روز عاشورا و هم موقعیت حوادث کُشنده بعد از شهادت امام حسین را و طبق هر موقعیتى یک انتخاب کرد.» ۱۳۷۰/۸/۲۲ این مراحل را به اجمال مرور می‌کنیم:

قبل از حرکت به کربلا: موقعیت‌شناسی
«قبل از حرکت به کربلا، بزرگانى مثل ابن‌‌عباس و ابن‌‌جعفر و چهره‌‌هاى نامدار صدر اسلام که ادعاى فقاهت و شهامت و ریاست و آقازادگى داشتند، گیج شدند، نفهمیدند چه‌کار باید بکنند. زینب کبری گیج نشد، فهمید که باید این راه را برود که امام خود را تنها نگذارد.» ۱۳۷۰/۸/۲۲ چون «رهبر آن حرکت از او خواست و او هم بی‌قید و شرط، اطاعت کرد ... همه چیز را برای انجام این تکلیف بزرگ و فداکارانه ... رها کرد.» ۱۳۷۴/۷/۱۲

هنگامه طوفان کربلا: آرامش مادرانه
در این مرحله نیز زینب کبری «امام زمان خود -یعنی امام سجاد(ع)- را مانند یک مادر مهربان آرامش و تسلا می‌بخشد ... با کودکان برادر و بچه‌های پدر از دست‌داده آن حادثه عظیم، در میان آن طوفان شدید، مثل سد مستحکمی برای آن‌ها امنیت و آرامش و تسلا ایجاد می‌کند.» ۱۳۸۴/۳/۲۵ این رفتار حضرت «نشان داد که زن در حاشیه تاریخ نیست؛ زن در متن حوادث مهم تاریخی قرار دارد.» ۱۳۸۹/۲/۱

دوران اسارت: جهادِ تبیین
«صبر فوق‌العاده خاندان پیغمبر به پیشوایی زینب کبری و امام سجاد (ع) بود که توانست حادثه کربلا را ماندگار کند و به‌معنای واقعی کلمه این تبیین مکمل آن فداکاری بود.» ۱۴۰۰/۷/۵ اگر زینب کبری و امام سجاد (ع) «مجاهدت نکرده بودند، نگفته بودند، تبیین نکرده بودند، حقایق را افشا نکرده بودند ... واقعه عاشورا تا امروز جوشان و زنده و مشتعل باقى نمی‌ماند.» ۱۳۶۸/۶/۲۹ لذا، باید گفت «تلاش حضرت زینب فقط این نیست که از امام بیماری در کربلا حراست و پرستاری کرده است. حضرت زینب از روح کلی اسلام و جامعه آن روز مسلمین پرستاری کرد؛ پرستاری بزرگ او آن‌جاست.» ۱۳۸۰/۵/۳

بعد از اسارت: پایه‌گذاری کنگره اربعین
آمدن زینب کبری به زیارت کربلا در اربعین، آغاز یک کنگره جهانی شد: «شاید این سیاستِ ولایی هم که زینب کبری اصرار کرد که برویم به کربلا -در مراجعت از شام- به‌خاطر همین بود که این اجتماع کوچک اما پرمعنا، در آنجا حاصل شود.» ۱۳۸۷/۱۱/۲۸ این زیارت و «این حرکت به‌معناى این است که نباید اجازه داد که انگیزه‌هاى خباثت‌آلودى که قصد دارند مقاطع عزیز و اثرگذار و مهم را از یادها ببرند، موفق بشوند.» ۱۳۹۳/۱۰/۱۷ و اربعین جهانی امروز «همان پیام عاشوراست که از حلقوم اباعبدالله و حلقوم زینب کبری در نهایت غربت و تنهایی صادر شد و امروز فضای عالم را فراگرفته است.» ۱۳۹۸/۶/۲۷

زینب؛ الگوی زنان مسلمان
بر این اساس، باید گفت که «شخصیت زینب کبرى منحصر در بُعد غم‌گسارى و پرستارىِ آن بزرگوار نیست. زینب کبرى یک نمونه کامل از زن مسلمان است.» ۱۳۸۴/۳/۲۵ حتی «اگر فرض می‌کردیم که حادثه کربلا اصلاً نبود ... باز زینب کبرى ، یک شخصیت برجسته، یک انسان بزرگ و یک زن قابل تبعیت و پیروى محسوب می‌شد.» ۱۳۷۴/۷/۱۲ لذا، «زینب کبرى براى زنان ما در طول تاریخ یک الگوست؛ عقل و متانت، قدرت و شجاعت، شور و احساس عاطفى، صراحت زبان، متانت دل، استوارى روح؛ درعین‌حال، مادرانه، خواهرانه، با همه انسان‌ها برخوردکردن، در محیط خانه شمع محبت را روشن نگه داشتن، همسر و فرزندان را بر سر سفره محبت و عاطفه خود دورهم جمع‌کردن؛ این‌ها خصوصیات زن مسلمان است.» ۱۳۸۴/۳/۲۵ «زینب نشان داد که می‌توان حجب و عفاف زنانه را تبدیل کرد به عزت مجاهدانه، به یک جهاد بزرگ.» ۱۳۸۹/۲/۱خلاصه اینکه «زن مسلمان، از هر طرف که ملاحظه کند، زینب کبرى را شاخص می‌بیند.» ۱۳۷۴/۷/۱۲