رهبر انقلاب در دیدار فرماندهان نیروی هوایی و پدافند ارتش (۹۹/۱۱/۱۹) درباره سیاست جمهوری اسلامی در مورد برجام فرمودند: «آن طرفی که حق دارد برای ادامه‌ی کار برجام شرط معیّن کند ایران است. علّت هم این است که ایران از اوّل به تمام تعهّدات برجامی خودش عمل کرد، جمهوری اسلامی به تمامی تعهّدات برجامی عمل کرد؛ آنها نقض کردند. ما حق داریم برای ادامه‌ی برجام شرط بگذاریم و این شرط را هم گذاشتیم و گفتیم و هیچ ‌کس هم از آن عدول نخواهد کرد؛ و آن این است که اگر میخواهند ایران به تعهّدات برجامی -که چند تعهّد آن را لغو کرده- برگردد، باید آمریکا تحریمها را کلّاً لغو بکند؛ آن هم نه به زبان و روی کاغذ که بگوید لغو کردیم؛ نه، بایستی در عمل تحریمها را لغو کنند و ما راستی‌آزمایی کنیم و احساس کنیم که درست تحریمها لغو شده، آن وقت ما هم به این تعهّدات برجامی برمیگردیم؛ این سیاست قطعی جمهوری اسلامی است و مورد اتّفاق مسئولان کشور هم هست و از این سیاست بر نخواهیم گشت.» پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR ذیل پرونده «حرف قطعی» موضع جمهوری اسلامی در زمینه‌ی تحریم‌ها و برجام را در گفت‌وگو با آقای محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس جمهور بررسی می‌کند.

رهبر انقلاب در بیانات اخیرشان سیاست قطعی جمهوری اسلامی در مسئله‌ی تحریم‌ها و برجام را تبیین کردند. پیش از این هم تصریح کردند که مسئله‌ی‌ ما بازگشت آمریکایی‌ها به برجام نیست، بلکه رفع تحریم‌هاست. ارزیابی شما از این اعلام موضع قطعی نظام چیست؟
آنچه که رهبر انقلاب در ارتباط با شرایط امروز ما نسبت به برجام فرمودند، اصولی است که ایشان همواره در گذشته هم روی آن تأکید داشتند. بنای قطعی دولت به‌ویژه رئیس‌جمهور در ارتباط با موضوعات کلیدی و مهم کشور بر این بوده است که حتماً اصول کار و تصمیم‌گیری براساس رهنمودهای رهبر انقلاب باشد. همین کار را ایشان اصرار و تلاش داشتند که در رابطه‌ی با برجام اجرا کنند. طبیعی است که سیاستگذاری و خطوط کلی مهم است و کسانی که در سطوح دیگر می‌خواهند در عمل این سیاست را اجرا کنند، ممکن است با محدویت‌هایی مواجه شوند. البته تلاش‌ آن‌ها هم اجرایی‌شدن سیاست مورد نظر نظام هست، ولی ممکن است در عمل نتوانند به همه‌ی علاقه‌مندی‌هایشان برسند.

فرمایشات اخیر ایشان هم شفاف و هم دقیق بود و تاکید داشتند که در کشور یک‌صدایی وجود دارد. به نظر می‌رسد با این موضع هم در داخل، هم در خارج، هم برای آمریکا‌یی‌ها هیچ بهانه‌ای باقی نمی‌گذارد که بخواهند از اختلافات داخلی برای رسیدن به اهدافشان استفاده کنند.

بعد از خروج آمریکا از برجام، علاوه بر تحریم‌های هسته‌ای، موارد بسیار زیادی تحریم با عناوین غیرهسته‌ای به ما تحمیل شد. رهبر انقلاب هم فرمودند اگر آمریکایی‌ها بدون رفع تحریم‌ها بخواهند به برجام برگردند، حتی به‌جای سود ممکن است برای ما ضرر هم داشته باشد. از نظر فنی این موضوع چگونه قابل تحلیل است؟
برجام به‌خودی‌خود، ارزشی ندارد. برجام موقعی ارزش پیدا می‌کند که ما منافع نظام را در آن ببینیم. اگر آمریکا به برجام برگردد و تعهداتش را انجام ندهد، این امکان را پیدا می‌کند که در قطعنامه‌ی ۲۲۳۱ تأثیرگذار باشد. دقیقاً همان کاری که آقای ترامپ می‌خواست انجام بدهد. حتی در نیویورک جلسه‌‌‌ای با ریاست خودش در شورای امنیت سازمان ملل تشکیل داد تا بتواند از نفوذ ریاست و فشار بر دیگران علیه ما استفاده کند؛ چون از برجام خارج شده بودند. اگر آمریکایی‌ها می‌توانستند از سازوکار قطعنامه‌ی ۲۲۳۱ استفاده کنند، قطعاً به ضرر ما می‌شد.

آمریکا باید اوّل به تعهداتش عمل کند. البته اروپایی‌ها هم‌ باید به تعهداتشان عمل کنند. آن‌ها در دوران ترامپ می‌گفتند ما می‌خواهیم به تعهداتمان عمل کنیم، ولی فشار دولت آمریکا نمی‌گذارد.

موضوع دیگر اینکه آن‌ها تعهدات برجامی دارند و تمام مواردی که در برجام نوشته شده است، باید رعایت شود. تعهدات دیگری هم هست. ما همه‌ی تحریم‌هایی که در چهار سال گذشته توسط ترامپ علیه‌مان اعمال شده را هم غیرقانونی می‌دانیم و معتقدیم بایدن باید به ۲۰ ژانویه‌ی ۲۰۱۷ برگردد. از نظر ما تمام تحریم‌هایی که به‌دلایل مختلف در این چهار سال اعمال شده، به‌هیچ‌وجه، پایه و اساس ندارد. ممکن است آن‌ها بگویند ما این تحریم‌ها را تحت عنوان تروریسم، حقوق بشر یا عناوین دیگری اعمال کردیم، ولی ما می‌دانیم که آن‌ها به بهانه‌ی هسته‌ای، این کارها را کردند.

در ارتباط با راستی‌آزمایی هم ما باید به‌نوعی از برگشتنشان اطمینان پیدا کنیم؛ یعنی برگشتن‌ آن‌ها به برجام موقعی از نظر ما قابل قبول است که به تعهداتشان برگردند. یعنی آنچه که آن‌ها اعلام و ابلاغ می‌کنند، اگر در عمل انجام نشود، ما هم در عمل کاری انجام نمی‌دهیم. ما الآن ابزاری داریم که از این ابزارها برای اطمینان پیداکردن می‌توانیم استفاده ‌کنیم. مثلاً اگر تحریم بانکی ما را بردارند، بانک مرکزی ما بتواند بگوید که پول جا‌به‌جا شده است. اگر تحریم نفتی ما برداشته شود، کشورهایی که با وزارت نفت ما قرارداد بسته‌اند، دیگر تحت فشار آمریکا نباشند و بتوانند نفت بخرند.

به‌جز بحث رفع تحریم‌ها و بازگشت آمریکا به برجام، خسارات‌ وارده در این چند سال نیز مطرح است. با خروج آمریکا از برجام، خسارات‌ و عدم‌النفع‌های مهمی به ما وارد شد. البته این موضوع اوّل ما نیست و بحث اصلی رفع تحریم است، ولی در میان‌مدت باید در دستور کار قرار بگیرد. برنامه‌ی دولت در این زمینه چیست و چه رویکردی برای مطالبه‌ی خسارات‌ وارده در دستور کار دارید؟
مسئله‌ی خسارت موضوع مهمی است. خسارت ایران به‌دلیل مسائل اقتصادی و فشار گرانی روی مردم ملموس بود. آقای رئیس‌جمهور هم در سخنرانی بیست‌ودو بهمن اشاره کردند که همه‌ی مردم کشورهای دنیا و مردم آمریکا از ترامپ عصبانی بودند، ولی جرأت ابرازش را نمی‌کردند که به مردم ایران بدهکارند. ما ایستادیم و همه‌ی اقداماتی که لازم بود را انجام دادیم و نتیجه‌اش حذف او شد؛ امّا همان‌طور که رهبر انقلاب فرمودند، ما باید در مرحله‌ی بعد این طلبکاری را داشته باشیم و حفظ کنیم. برای این کار هم باید سازوکاری داشته باشیم، چراکه فقط ما خسارت ندیدیم. بسیاری از کشورهایی که می‌خواهند با ما همکاری اقتصادی داشته باشند، به‌دلیل فشارهای آمریکا خسارت دیدند.

بایدن در سخنرانی‌ای‌ که در وزارت خارجه‌شان داشت اشاره‌ای به بحث برجام نکرد؛ ظاهراً عجله‌ای برای این موضوع ندارند. از طرف دیگر بعضی از مؤثرین اطراف بایدن صحبت از بحث موشکی و حضور منطقه‌ای جمهوری اسلامی دارند و به مسئله‌ی بازگشت آمریکا به برجام پیوند می‌زنند. موضع جمهوری اسلامی را در این زمینه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
موضع ما این است که برجام به هیچ چیزی پیوند نمی‌خورد. ما دو نکته‌ی روشن در این‌باره داریم؛ اولاً ما برای مدت طولانی با مجموعه‌ای در ارتباط با مسئله‌ هسته‌ای مذاکره کردیم و به یک نتیجه‌ای رسیدیم. ما به یک توافقی رسیدیم و دوباره راجع به توافق‌مان مذاکره نمی‌کنیم؛ یعنی توافق همین است که قبلاً انجام‌شده.

ثانیاً برجام به هیچ چیز وابسته نیست؛ یعنی ارتباطی به بحث موشکی ندارد. ضمن اینکه موضع دولت در بحث موشکی همواره این بوده است که بخشی از قدرت ایران و بخشی از توانایی‌های ماست و تحت هیچ شرایطی قابل مذاکره نیست. این موضع روشن ماست. آن‌ها حرف‌های دیگری هم راجع به منطقه می‌زنند. ما خودمان راجع به منطقه داریم مذاکره می‌کنیم و بیشتر از آن‌ها ثبات، صلح و همکاری بین کشورها در منطقه را می‌خواهیم؛ امّا آنچه که مربوط به قدرت و مسائل داخلی کشورمان است را معامله نمی‌کنیم و حاضر نیستیم راجع به این موضوعات صحبت کنند.

یکی از کلیدواژه‌های پرتکرار رهبر انقلاب در این چند سال، «تجربه‌ی برجام» است و ایشان در مورد آن خیلی صحبت کردند. اگر ما بخواهیم با نگاه درس و عبرت تاریخی به برجام نگاه کنیم، در نظام حکمرانی‌مان چطور می‌توانیم از این تجربه استفاده کنیم؟
هر تجربه‌ای هم به ما، هم به کسانی که عمل کردند و هم به آیندگان درس می‌دهد. اوّلین درس برجام هم این است که این خودباوری را باید به ما بدهد که ایران یک تراز قدرت است که می‌تواند با قدرت‌های بین‌المللی بنشیند و مذاکره کند، بایستد و اهداف خودش را محقق کند. ما همیشه اعتقاد داشتیم که غنی‌سازی حق ماست، ولی وقتی آن‌ها هم می‌گویند غنی‌سازی حق ایران است، نشان می‌دهد که ما توانستیم جریان را به‌گونه‌ای هدایت کنیم که نتیجه‌اش قطعنامه‌ی ۲۲۳۱ بشود و این‌قدر هم محکم باشد که آمریکا به‌عنوان عضو دائم شورای امنیت با همه‌ی قدرت و نفوذش نتواند کاری کند.

از نظر نقاط ضعف چطور؟
وقتی در پیمانی موارد مورد نظر را به دست نیاورید، نقطه‌ضعف می‌شود و ممکن است طرف مقابل راه‌هایی را مثل مکانیزم ماشه باز کند.

همان موقع هم بحث‌های مختلفی بود که اگر کسی برجام را نقض کرد، چه کار کنیم. پیشنهادات مختلفی بود. یک پیشنهادی هم که همان موقع مطرح بود، تشکیل یک گروه سه‌جانبه متشکل از یک نفر از ما، یک نفر از آن‌ها و یک نفر هم بی‌طرف باشد. البته آن موقع این نگرانی‌ هم بود که با توجه به قدرت بیشتر آن‌ها ممکن است نفر بی‌طرف را بتوانند تحت فشار بگذارند.

فارغ از مناقشات جناحی و گفت‌وگوهای سیاسی داخلی که نسبت به برجام وجود دارد، به نظر شما نمی‌شد با طمأنینه‌ی بیشتری در انعقاد برجام عمل می‌کردیم؟ به نظر شما شتاب‌زدگی در انعقاد برجام به ما ضربه نزد؟
در این دولت از سال ۹۲، خیلی زمان برد تا به نتیجه رسید. البته مذاکره‌ی سخت و پیچیده‌ای‌ بود و ابعاد فنی و سیاسی‌ زیادی داشت، ولی فقط ما نبودیم که از توافق درس آموختیم، بلکه آن‌ها هم آموختند.

شناختی هم که من از تیم مذاکره‌کننده مشخصاً آقایان دکتر ظریف، دکتر تخت‌روانچی، دکتر عراقچی و دکتر صالحی دارم، آن‌ها را آدم‌های مسلمان، متدین، دلسوز و ملی می‌دانم و مرید و علاقه‌مند به رهبر انقلاب هستند. این افراد کسانی نیستند که خدای‌ناکرده با تعجیل کاری انجام بدهند و رهنمودها یا سیاست‌های ایشان اعمال نشود. ممکن است که در عمل فکر می‌کردند کاری که دارند می‌کنند عین همان چیزی است که به آن‌ها منتقل شده. اراده‌ای که دولت و شخص آقای رئیس‌جمهور داشت، همواره تلاششان این بود که این‌ها انجام شود.

توصیه و تذکر مهمی که رهبر انقلاب در بیانات اخیرشان به مسئولین و مردم داشتند، «اتحاد ملی» بود. ترجمان اتحاد ملی در سیاست خارجی چگونه است؟ نگاه‌ شما به مسئله‌ی اتحاد ملی از زاویه‌ی دیپلماسی و پرهیز از مواضع ناهمگون در سیاست خارجی کشورمان چگونه است؟
همواره هم امام راحل(ره)‌، هم رهبر انقلاب روی وحدت کلمه و انسجام تأکید داشته و دارند. حکمرانی خوب به وحدت کلمه نیاز دارد. اختلاف‌نظر همه‌جا هست؛ حتی در یک خانواده هم بین چند برادر و خواهر راجع به مسئله‌ای اختلاف‌نظر هست، ولی مهم حفظ شاکله‌ی خانواده و صمیمیت و محبّت بینشان است. اختلاف‌نظر وجود دارد، ولی خانواده را فدای این اختلاف‌نظر نمی‌کنند.

اگر حکومت را به‌عنوان یک خانواده‌ ببینیم، همه‌ی ما به‌عنوان اجزای این خانواده برای اینکه بتوانیم بهتر به مردم‌ خدمت کنیم، هیچ مسئله‌ای نداریم که در اتاق‌های دربسته نظراتمان را در میان بگذاریم. اگر بین قوا اختلافی وجود دارد، فصل‌الخطاب رهبر  انقلاب است. بنابراین، در کشوری که بن‌بست ندارد و می‌تواند مهم‌ترین موضوعاتش را با تفسیر قانون اساسی یا رهنمودهای رهبر انقلاب حل کند، قاعدتاً نباید دوصدایی وجود داشته باشد به‌گونه‌ای که مردم احساس کنند که در حاکمیت شکافی هست.

ممکن است در داخل ما یک‌سری چیزها را بپذیریم. بالاخره در انتخابات کسی که می‌خواهد انتخاب شود، این حقّ را دارد که در زمان رقابت‌های انتخاباتی بگوید که بعضی از کارهای دولت قبلی را قبول دارد یا ندارد؛ ولی آدرس غلط‌دادن، دوصدایی و موضع‌گیری‌های این‌چنینی در رابطه با سیاست خارجی را سمّ می‌دانم. ما دشمن داریم و با هرکشوری که مذاکره می‌کنیم، حتی اگر همسایه‌ی ما باشد، بالاخره رقیب ماست. ما باید به‌گونه‌ای با آن‌ها مذاکره کنیم که بتوانیم با پشتوانه‌ی حمایت نظام‌مان یک مذاکره‌ی قوی داشته باشیم که روی حرف‌ها و مواضعمان حساب ‌کنند.

وقتی رهبر انقلاب جلسه‌ی خاص با سران سه قوه و مسئولین نظام گذاشتند و در سخنرانی علنی‌ ۱۹ دی نکاتی را فرمودند، به این دلیل بود که سیاست نظام همین است و باید خودمان را با این سیاست تنظیم کنیم.

براساس تجربه‌ی خود در سال‌های حضور در دولت اگر از نکات و توصیه‌های رهبر انقلاب در حوزه‌ی مذاکرات هسته‌ای و دیپلماسی بحثی به نظرتان می‌رسد بفرمایید.
در دورانی که در وزارت خارجه بودم، چه در دوران ریاست‌جمهوری و چه رهبری، نکات و دستورات ایشان در رابطه با سیاست خارجی، خیلی دقیق، تعیین‌کننده و مهم بود. در ارتباط با برجام هم ایشان همواره در دوران مذاکرات، شکل‌گیری برجام و دوران چهارساله‌ی ترامپ، تیزبینی و ظرافت‌هایی نسبت به چگونگی موضع‌گیری داشتند که دشمن و مشخصاً دولت ترامپ از ایران آدرس غلط نگیرد و فشار یا جنگ اقتصادی روی ما اثر نگذارد.