رهبر انقلاب اسلامی در ارتباط تصویری با جلسه هیئت دولت در تاریخ (۹۹/۶/۲) بار دیگر اهمیت فضای مجازی و نقش شبکه ملی اطلاعات برای مدیریت این فضا را گوشزد کرده و فرمودند: «بنده روی مسئله‌ی شبکه‌ی ملّی اطّلاعات این‌ همه تأکید میکنم. این شورای عالی فضای مجازی و مرکز ملّی فضای مجازی که تشکیل داده‌ایم و بنده اصرار داشتم و دارم که این [شورا] تشکیل بشود و رؤسای محترم در آن شرکت کنند و تصمیم‌گیری کنند و اجرا کنند، به خاطر اهمّیّت این مسئله است؛ نمیشود این مسئله را رها کرد. و من میبینم که آن اهتمام لازم به خرج داده نمیشود.» پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR برای بررسی بیشتر این مسئله و فوائد راه‌اندازی این پروژه ملی، گفتاری از آقای رضا تقی‌پور، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی منتشر می‌کند.

شبکه‌ی ملی اطلاعات به‌عنوان زیرساخت ارتباطی و اطلاعاتی فضای مجازی کشور تعریف شده است و در عین حال با پروتکل‌های اینترنت که یک پروتکل پذیرفته‌شده‌ی بین‌المللی است، زیرمجموعه‌‌های آن هماهنگ هست. در حالت عادی ارتباطات بسیار گسترده‌ای با این شبکه دارد و با دنیا و تمام کاربرانی که در اینترنت تعریف شدند این ارتباط برقرار است، منتها یک تفاوتی با وضعیت فعلی دارد که حاکمیت اینترنت یا مدیریت کلان آن دست عده‌ی خاص است. به‌عنوان مثال مؤسسه‌ی آی کن یک مؤسسه‌ی آمریکایی است که اینترنت به‌خصوص دامنه‌ها و مسائلی نظیر این را مدیریت می‌کند.

معمولاً وقتی فضای مجازی را در کنار لایه‌ی فیزیکی و منطقی تعریف می‌کنیم، طبیعتاً اصل مدیریتش به لایه‌ی منطقی برمی‌گردد. لایه‌ی منطقی هم در سطح کلانش و هم در اولین سطحش را مؤسسه‌ی آی کن مدیریت می‌کند. شاید این مدیریت برای آمریکایی‌ها یک وضعیت مطلوبی باشد، ولی برای سایر جوامع و سایر کشورها این حالت مستقل وجود ندارد و هرلحظه می‌تواند خدماتی که مبتنی بر این زیرساخت تعریف شده‌اند و امروز درصد بسیار بالایی از امور زندگی مردم را پوشش می‌دهد، ممکن است با تهدید قطع یا عدم امکان ارائه‌ی خدمت روبه‌رو کند.

بنابراین مهم‌ترین ویژگی شبکه‌ی ملی اطلاعات استقلال یا مدیریت بومی در کنار گستردگی سازگاری و ارتباط و تعامل بسیار گسترده و وسیع با اینترنت است. یعنی اگر یک روزی به‌دلایل مختلفِ اقتصادی، سیاسی، امنیتی و... امکان ارائه‌ی خدمات بر روی شبکه‌ی اینترنت امکان‌پذیر نبود، این امکان از طریق شبکه‌ی ملی اطلاعات فراهم باشد. ضمن اینکه این فقط برای شرایط خاص نیست. در شرایط عادی هم مشکل امنیت شبکه وجود دارد که همان تهدیدات است و از طریق شبکه‌های بین‌المللی هر روز مقدارش بیشتر می‌شود. تقریباً ده گروه با انگیزه‌های مختلف این حملات را شکل می‌دهند که مبتدی‌ترینشان افراد عادی و هکرها و حرفه‌ای‌ترین آن‌ها ارتش‌های سایبری، گروه‌های سازمان‌یافته و تروریست‌های سایبری هستند که از طریق دولت‌ها تغذیه و حمایت می‌شوند.

برای جلوگیری از این تهدیدات، باید سطح امنیت بالایی را تأمین کرد. اکثر کشورها تدبیری را اندیشیدند و سیاستی را در پیش گرفتند و اعتماد نمی‌کنند که دیگران زیرساخت‌های مهم و حیاتی و حساسشان را بر روی شبکه‌ی اینترنت مدیریت کنند. بنابراین یک شبکه‌ی مستقل ملی برای خودشان تعریف کردند و از طریق این شبکه زیرساخت‌هایی مثل آب، برق، آموزش سلامت و مسائلی از این قبیل را مدیریت می‌کنند. البته نظریه‌های مختلفی در دنیا وجود دارد. ۱۷ الی ۲۳ زیرساخت فهرست‌بندی شده است.

سیاست روشن جمهوری اسلامی ایران هم با توجه به ناامنی‌های گسترده و وسیعی که در اینترنت وجود دارد، این است که یک شبکه‌ی مستقل و امنی داشته باشد که به این اعتماد کند و سرمایه‌های فیزیکی‌اش را تبدیل به سرمایه‌ی سایبری یا فضای مجازی کند و این فضا را مدیریت کند. یکی از اهداف شبکه‌ی ملی اطلاعات پرداختن هرچه بیشتر و عمیق‌تر امنیت در این فضا است.

بحث مهم دیگری که در ارتباط با شبکه‌ی ملی اطلاعات وجود دارد، بحث اقتصادی‌بودن آن هست. با توجه به اینکه پهنای باند اینترنت بین‌الملل از طریق یک‌سری شرکت‌هایی که ارائه‌دهنده‌ی سرویس و خدمات هستند، به فروش می‌رسد و همه‌ی کشورها تقریباً این پهنای باند را از طریق این شرکت‌ها خریداری می‌کنند، این یک هزینه‌ی اضافی را به کاربران و کشورها تحمیل می‌کند. کشورهایی که اقدام کردند و به این مسئله پرداختند، به این نتیجه رسیدند که حداقل ۸۰ درصد خدمات و محتوای تولیدی و مصرفی‌شان در داخل کشور هست. یعنی برای این درصد، نیاز به ترافیک اینترنت بین‌الملل ندارند و لازم نیست این محتوا و این اطلاعات بر روی شبکه‌ی اینترنت قرار بگیرد و یک مسیر زیادی را طی کند و در حافظه‌ها و ذخیره‌سازی‌های مراکز داده‌ی خارجی برود که پول انتقال ترافیک و پهنای باند را از کاربران بگیرد و صرف انتقال و ذخیره‌سازی کند. و مجدداً وقتی مصرف‌کننده‌ی داخلی نیاز به استفاده از این اطلاعات دارد، دوباره از آنجا فراخوانده شود و این مسیر را طی کند و پول مجزایی پرداخت شود و مورد استفاده قرار بگیرد.

برای حل این مشکل طبیعتاً شبکه‌ی ملی اطلاعات آن لوپ یا چرخه‌ی تولید و مصرف را در داخل کشور مدیریت می‌کند. معنی‌اش این است که این ترافیک مسیر یا پهنای باند خیلی کمی را اشغال می‌کند و طبیعتاً هزینه بسیار بسیار کمتر خواهد بود و می‌تواند یک دستاورد خوبی برای کاربران در مورد هزینه باشد.

در مورد بحث‌های امنیتی و دفاعی یا پدافند غیرعامل، باید گفت که میزان تهدیدات و همچنین جرائم، روزبه‌روز در این فضا با درصدهای بسیار بالا در حال گسترش است. ایجاد این شبکه به‌دلیل مدیریت بومی‌اش و وجود همه‌ی لایه‌ها در داخل کشور، می‌تواند به ما کمک کند تا آن تمهیدات پدافندی و دفاعی را برای مقابله با تهدیداتی که از طریق شبکه‌ی اینترنتی بین‌الملل و از خارج به‌طرف کشور هدایت می‌شود را داشته باشیم. خوشبختانه با توجه به تمهیدات امنیتی و دفاعی که اندیشیده شده است، بیش از ۹۹ درصد تهدیدات در درگاه‌های ورودی و خروجی مهار می‌شود و به داخل کشور منتقل نمی‌شود. همان مقدار کمی هم که ممکن است عبور کند، می‌تواند بعضاً نتایج و آسیب‌هایش برای کشور فاجعه‌بار باشد. از این منظر لازم هست ما هم مثل خیلی از کشورها که اسناد بسیار سنگین و مستحکمی را برای امنیت فضای مجازی کشورشان تدوین، اعمال و اجرا کردند، در مورد شبکه‌ی ملی اطلاعات انجام دهیم. این مشکل به‌حدی جدی است که بعضی از صاحب‌نظران می‌گویند اگر فضای اینترنت و فضای شبکه‌ای را نتوانیم امن کنیم شاید ضررش بیشتر از منافعش باشد. چون واقعاً حجم تهدیدات هر روز در این فضا دارد بیشتر می‌شود. از این منظر پدافند غیرعامل و جلوگیری از ورود تهدیدات به کشور و همین‌طور مقابله با تهدیداتی که ذکر شد، خیلی مهم است. خوشبختانه قرارگاه پدافند سایبری در سال‌های اخیر و همین‌طور مرکز امنیت فضای تبادل اطلاعات(افتا) اقدامات خوبی را انجام داده‌اند.

ایده‌ی این طرح تقریباً از اوایل دهه‌ی ۸۰ مطرح شد. قبل‌تر از آن برای اینکه اطلاعات ما مبدأ تولید و مقصد مصرفش در داخل کشور بود و در داخل کشور به گردش دربیاید و نیازی به انتقال این اطلاعات به خارج نباشد، یک شبکه‌ی مجازی به اسم شارع یک و شارع دو تعریف شد. نهایتاً بعد از پرورش این ایده، عده‌ای اسم آن را اینترنت ملی گذاشتند. بعد از این در سال ۱۳۸۹ برای اولین‌بار عنوان شبکه‌ی ملی اطلاعات در قانون پنج ساله‌ی پنجم کشور به تصویب رسید. در ماده‌ی ۴۶ و ۴۷ هم تکالیفی برای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و سایر دستگاه‌ها برای ایجاد و توسعه‌ی این شبکه بیان شد و به تصویب رسید. الان یک بخشی از این تکالیف انجام شده، ولی هنوز به اهداف کامل این شبکه نرسیده‌ایم.

اساساً چون یک فکر داخلی و بومی بود، بعد از تصویب بلافاصله در همان سال ۸۹ و اوایل سال ۹۰ یک گروهی مأمور شد که برای شبکه یک طراحی مفهومی با توجه به تجارب سایر کشورها و الزامات شش‌گانه و اهداف تعریف شده‌ی مجلس شورای اسلامی صورت بگیرد. در ادامه باید طراحی کلان معماری و طراحی جزئی برای جزء‌به‌جزء شبکه انجام می‌گرفت. بعد از تشکیل شورای عالی فضای مجازی، نظر رهبر معظّم انقلاب این بود که حتماً این شبکه بعد از تصویب در شورای عالی فضای مجازی به اجرا گذاشته شود. ما در لایه‌ی زیرساخت‌های ارتباطی وضعیتمان بد نیست، البته در وضعیت مطلوب هم قرار نداریم، چون برای این همه ظرفیتی که نیاز داریم، مثل ظرفیت انتقال اطلاعات، با توجه به عدم گسترش شبکه‌های فیبر نوری به‌خصوص در داخل شهرها هنوز محدودیت داریم. ولی کماکان بهترین وضعیت را در زیرساخت‌های ارتباطی داریم.

در لایه‌ی زیرساخت‌های اطلاعاتی مشکلاتمان بیشتر است. شبکه‌های توزیع محتوا هنوز شکل نگرفته است. مراکز داده که از مهم‌ترین این زیرساخت‌ها هستند در کشور به‌صورت تجاری و گسترده فعال نیست. زیرساخت‌های ابری با توجه به فناوری‌های جدید امروز که اکثر نرم‌افزارها مبتنی بر پروتکل‌های ابری طراحی می‌شوند و امکان بسیار زیادی را به این نرم‌افزارها می‌دهد، هنوز به‌صورت کامل نداریم. زیرساخت‌های ذخیره‌سازی، مراکز تبادل اطلاعات و زیرساخت‌های پردازشی هم در این لایه قرار دارند که در این زمینه کمبودهای بیشتری داریم.

یکی از مهم‌ترین لایه‌ها که امروزه اولویتش بیشتر از بقیه‌ی لایه‌ها برای کشور هست، خدمات پایه‌ی کابردی است که در شبکه‌ی ملی اطلاعات تعریف شده است. برای اینکه تقریب به ذهن شود، این خدمات پایه یا بنیادی مثل موتور جست‌وجو، پیام‌رسان، سیستم عامل، رایانامه و... است که تقریباً مورد استفاده‌ی همه‌ی کاربران هست و فراوانی زیادی دارد. از این منظر و به‌دلایلی که گفته شد باید این‌ها بومی باشند. ما در اینجا کم‌وکسری زیادی داریم و شورای عالی فضای مجازی هم در قالب اسنادی که تا الان به تصویب رسیده که بتواند کار را تسریع ببخشد و ارائه‌ی این خدمات را برای کاربران فضای مجازی داخل کشور فراهم کند، به‌صورت کامل هنوز موفق نبوده است. در لایه‌های بعدی هم ما خدمات کاربردی و محتوا را داریم.

در این پنج لایه‌ای که به آن اشاره شد، درصدهای پیشرفت کاملاً متفاوت است. علت این فرازوفرودها هم شاید عدم ابلاغ مأموریت به‌صورت صریح است که باید جزئی‌تر و مشخص‌تر از سوی شورای عالی فضای مجازی صورت می‌گرفت. متأسفانه دخالت سلیقه‌ها در دولت‌های مختلف هم در این موضوع دخیل بوده است. در برابر طراحی کلان و معماری که به تصویب می‌رسد، این پروژه‌ی بسیار عظیم یا کلان پروژه‌ی ملی باید صورت بگیرد. امّا این سلیقه‌ها باعث شده است که ما سرعت‌های متفاوتی را در مقاطع مختلف زمانی داشته باشیم. به‌خصوص در لایه‌ی خدمات پایه‌ی کاربردی و ایجاد زیرساخت‌های اطلاعاتی. اگر به این دو لایه پرداخته شود، آن‌وقت مشکلی زیادی در سه لایه‌ی بعدی نداریم.

یک سؤالی که خیلی مطرح می‌شود، این است که آیا با راه‌اندازی شبکه‌ی ملی اطلاعات، ارتباط کاربران و مردم با اینترنت قطع می‌شود یا خیر؟ به این سؤال این‌چنین می‌شود پاسخ داد. ما در صورت راه‌اندازی کامل شبکه‌ی ملی اطلاعات، یک تفاوت اساسی با شرایط فعلی خواهیم داشت. زیرساخت‌های حیاتی و حساس ما که امروز متأسفانه در برخی از حوزه‌ها و بخش‌ها بر روی اینترنت هست و از نظر ارائه‌ی خدمات به اینترنت وابستگی دارند، تبدیل به زیرساخت شبکه‌ی ملی اطلاعات خواهد شد، که نتیجه‌اش استقلال در ارائه‌ی خدمت و امنیت بسیار بالا خواهد بود. ولی به‌هیچ‌وجه برای کاربران معمولی هیچ تفاوتی وجود نخواهد داشت. تنها تفاوتی که وجود دارد، در هزینه‌هاست که به آن اشاره شد.

این چرخه در شبکه‌ی ملی اطلاعات با میزبانی داخلی و با ایجاد آن زیرساخت‌های اطلاعاتی که به‌داخل منتقل می‌شود هزینه‌ی بسیار پایین‌تری دارد. این دستاورد بسیار خوبی برای کاربران است. ولی آن اطلاعاتی که مبدأشان در خارج است و جزو قلمرو فضای مجازی کشور ما نیستند، طبیعتاً وقتی فراخوانده می‌شوند، به‌صورت مستقیم از خارج این اطلاعات می‌آید و در اختیار کاربران قرار می‌گیرد و آن خدمتی که باید را ارائه می‌دهد. اینترنت به‌عنوان یک سرویس یا خدمت، در درون شبکه‌ی ملی اطلاعات تعریف شده است و این خدمت اصلاً نمی‌تواند لحظه‌ای متوقف شود و کماکان باید با پروتکل‌ها و ملاحظاتی که در داخل شبکه‌ی ملی اطلاعات تعریف شده، ادامه داشته باشد. همه‌ی امکانات، قابلیت‌ها و فرصت‌هایی که در اینترنت هست باید در اختیار همه‌ی کاربران قرار بگیرد و الان هم همین‌طور هست، ولی امنیت، سالم‌سازی، دفاع سایبری و مسائلی از این دست که تهدیدات اینترنتی هستند باید مدیریت شود که وارد کشور نشود. این درصدی هم که راه‌اندازی شد، نشان می‌دهد که صرفاً یک حرف یا ایده نبوده است، بلکه کاملاً یک فکر عملیاتی و در حال اجراست.

با توجه به تمهیداتی که در معماری شبکه‌ی ملی اطلاعات صورت گرفته، قطعاً یک اطمینان خاطری را به سازمان‌های بزرگ، به دولت برای حفاظت از زیرساخت‌ها و سرمایه‌های سایبری آن‌ها، به همه‌ی کاربران برای دفاع از حریم خصوصی و حریم شخصی می‌دهد که مجموع این‌ها اطلاعات ملی می‌شود. حاکمیت داده‌ها و حفاظت از حریم شهروندان، یکی از مزیت‌ها و ارکان شبکه‌ی ملی اطلاعات است که امیدواریم با اجرایی‌شدن و تکمیل این شبکه، به استقلال و مدیریت بومی، سالم‌سازی، امنیت و مهمتر از همه ارائه‌ی خدمات ارزان بر روی این شبکه و پهنای باند بسیار گسترده و وسیع که مورد نیاز کاربران به‌خصوص کسب‌وکارها هست، در این فضا برسیم.