سال ۱۳۹۸ از سوی رهبر انقلاب اسلامی با عنوان سال «رونق تولید» نامگذاری شد. نکته‌ی مهم در این نامگذاری توجه و تأکید بر موضوع «رفع مشکلات معیشتی مردم» است: «مشکل اساسی کشور، همچنان مشکل اقتصادی است؛ بخصوص در این ماه‌های اخیر، مشکلات معیشتی مردم زیاد شد... تولید اگر چنانچه به راه بیفتد، هم میتواند مشکلات معیشتی را حل کند.» ۱۳۹۸/۰۱/۰۱

به همین مناسبت پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در این یادداشت مهم‌ترین اقدامات راهبردی رهبر انقلاب در مسئله‌ی اقتصاد ملی، پیشرفت اقتصادی کشور و بهبود وضع اقتصادی و معیشتی مردم را مرور کرده است.

طرح بحث

در فضایی که از یک سو مشکلات و نابسامانی‌هایی در اقتصاد کشور وجود دارد و از سوی دیگر بخش‌های قابل توجهی از مردم دچار مشکلات معیشتی هستند، این سوال برای بخشی از افکار عمومی و نخبگان مطرح است که «رهبر انقلاب برای حل مسائل و مشکلات اقتصادی مردم و بهبود وضعیت اقتصاد کشور چه کرده‌اند؟»
برای پاسخ به این سوال لازم است مهم‌ترین اقدامات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در زمینه‌ی مسئله‌ی اقتصاد کشور و بهبود وضع معیشت مردم را مورد توجه و تحلیل قرار داد.
 

یکم: رهبری قبول دارند وضعیت اقتصادیِ مردم خوب نیست

اولین نکته این است که رهبر انقلاب نه تنها وجود مشکلات اقتصادی و معیشتی در کشور را می‌پذیرند بلکه صراحتا به وجود این مشکلات اشاره کرده‌اند: «ما امروز دچار مشکلیم، نمیشود مشکلات مردم و گلایه‌های مردم را نادیده گرفت... مسئله‌ی بیکاری مهم است، مسئله‌ی رکود مهم است، مسئله‌ی گرانی مهم است؛ اینها مسائلی است که وجود دارد.» (۱۳۹۵/۱۱/۲۷) اساسا گزاره‌ی «مردم گله‌مندند» در بهمن ۹۵ در اشاره به همین مشکلاتِ مردم از سوی رهبر انقلاب مطرح شد: «به مسئولین عرض میکنم که این حضور مردمی در بیست‌و‌دوّم بهمن را به حساب گلایه نداشتن آنها از فعّالیّتهای ما مسئولین به حساب نیاورید. مردم گله‌مندند؛ از بسیاری از چیزهایی که در کشور میگذرد، مردم گله‌مندند. مردم با تبعیض میانه‌ای ندارند؛ هرجا تبعیض ببینند، احساس ناراحتی و رنج میکنند. هرجا کم‌کاری ببینند همین‌جور، هرجا بی‌اعتنائی به مشکلات ببینند همین‌جور، هرجا پیش نرفتن کارها را ببینند همین‌جور؛ مردم گله‌مندند.» (۱۳۹۵/۱۱/۲۷) البته چندماه پیش از آن نیز مشخصا «بیکاری یک جوان» را موجب «شرمندگی نظام» دانسته بودند: «این خجلت و شرمندگی نظام از بیکاری جوان، از خجلت خود آن جوان در داخل خانه بیشتر است؛ این را شما بدانید. بنده خودم وقتی‌که به فکر این جوان بیکار می‌افتم [شرمنده میشوم‌]... شرمندگی بنده‌ی حقیر از ملاحظه‌ی این آمار و مطالعه‌ی این حقیقت، از شرمندگی آن جوانی که بیکار میرود خانه و دستش چیزی نیست، کمتر نیست، بلکه بیشتر است.‌» (۱۳۹۵/۰۳/۱۶)

در یک جمله، خواستِ مردم از سوی رهبر انقلاب به‌عنوان «انتظارِ به‌حق» شناخته شده است: «انتظار به‌حقّ مردم ما، این است که از یک اقتصاد شکوفا برخوردار باشند، رفاه عمومی باشد، طبقه‌ی ضعیف از وضعیّت غیر‌قابل ‌قبول خارج بشود، از مشکلات نجات پیدا کند؛ اینها انتظارات مردم ما است و این انتظارات به‌حق است.» (۱۳۹۴/۱/۱)

دوم: رهبری در چارچوب قانون عمل می‌کنند

نکته‌ی دوم این است که رهبری در نظام اسلامی امری در چارچوب قانون اساسی است و این مهم همواره مورد نظر و تأکید حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بوده و هست: «وظایف و مسؤولیتهای رهبری، همان چیزی است که در قانون اساسی آمده است.» (۱۳۷۹/۱۲/۲۲) بنابراین اقدامات رهبری باید در این چارچوب باشد. بر این اساس: «رهبری، سیاستگذار کلّىِ نظام محسوب میشود؛ یعنی همه قوای سه‌گانه باید در چارچوب سیاستهای رهبری برنامه‌ریزی کنند و سیاستهای اجرایىِ خودشان را تنظیم نمایند. حرکت و قواره‌ی کلّی نظام باید در چارچوب سیاستهایی باشد که رهبری معیّن میکند. این مهمترین مسؤولیت رهبری است.» (۱۳۷۹/۱۲/۲۲)  

حال باید دید رهبر انقلاب در زمینه‌ی رفع مشکلات اقتصادی در چارچوب وظایف و مسئولیت‌های قانونی خود چه کرده‌اند؟

سوم: رهبری برای حل مشکلات اقتصادی مردم اقدام کرده‌اند
۱- تشخیص مشکل و گفتمان‌سازی عمومی

در نظام اسلامی جایگاه رهبری، از نظر گفتمان‌سازی عمومیِ پیرامون مسائل مهم و هدایت افکار عمومی ملت و مسئولین جایگاهی ویژه و بی‌بدیل است. رهبر انقلاب در جهت حل مشکلات اقتصادی مردم و پیشرفت اقتصادی کشور از سالیان پیش این ظرفیت را به میدان آورده‌اند. یکم فروردین ۸۶ و قبل از آنکه تحریم‌های دشمنان وارد مرحله‌ی سنگین خود شود حضرت آیت‌الله خامنه‌ای «جنگ اقتصادی» را یکی از برنامه‌های اصلی دشمن برای «در تنگنا قرار دادن مردم» معرفی کردند: «جنگ اقتصادی هم یکی دیگر [از برنامه‌های استکبار جهانی علیه ملت ایران] است. میخواهند ملت ایران را از لحاظ مسائل اقتصادی در تنگنا قرار دهند.» (۱۳۸۶/۰۱/۰۱) ایشان ضمن معرفی «رویکرد اقتصادی» به‌عنوان جهت‌گیری کلانِ کشور، از مسئولین خواستند در جهت زمینه‌سازی برای «مشارکت مردم در فعالیت‌های اقتصادی» اقدام کنند. یکی از جلوه‌های بارز گفتمان‌سازی برای این رویکرد اقتصادی در جهت  بسیج ظرفیت‌های کشور «نام‌گذاری سالها» بوده است. «جهاد اقتصادی»، «تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه‌ی ایرانی»، «اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل»، «اقتصاد مقاومتی: تولید ـ اشتغال» و «حمایت از کالای ایرانی» و «رونق تولید» نمونه‌هایی از این نام‌گذاری‌ها است که ضمن تأکید بر اهمیت موضوع اقتصاد با تبیین ابعاد مختلف مسائل اقتصادی از سوی رهبر انقلاب همراه بوده است.
 

۲- ابلاغ سیاست‌های کلی «اقتصاد مقاومتی» و دیگر سیاست‌های اقتصادی

یکی دیگر از اقدامات اساسی رهبر انقلاب ابلاغ سیاست‌های کلی «اقتصاد مقاومتی» بود که در ۲۹ بهمن ۹۲ انجام شد. ایشان اقتصاد مقاومتی را راه‌حل مشکلات اقتصادی معرفی کردند: «اگر [ایران اسلامی] از الگوی اقتصادی بومی و علمی برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی که همان اقتصاد مقاومتی است، پیروی کند بر همه‌ مشکلات اقتصادی فائق می‌آید و دشمن را که با تحمیل یک جنگ اقتصادی تمام عیار در برابر این ملت بزرگ صف‌آرایی کرده، به شکست و عقب‌نشینی وا می‌دارد.» (۱۳۹۲/۱۱/۲۹) و صراحتا از مسئولین در قوای سه گانه اجرای آن را مطالبه کردند: «لازم است قوای کشور بی‌درنگ و با زمان‌بندی مشخص، اقدام به اجرای آن کنند و با تهیه قوانین و مقررات لازم و تدوین نقشه راه برای عرصه‌های مختلف، زمینه و فرصت مناسب برای نقش‌آفرینی مردم و همه فعالان اقتصادی را در این جهاد مقدس فراهم آورند.» (۱۳۹۲/۱۱/۲۹) رهبر انقلاب صرفا به ابلاغ این سیاست‌ها نیز اکتفا نکردند و طی جلسه‌ای با حضور مسئولان و کارگزاران نظام، فعالان اقتصادی و مدیران مراکز علمی، رسانه‌ای و نظارتی اهداف و ابعاد مختلف این سیاست‌ها را دقیقا تبیین کردند.

البته آیت‌الله خامنه‌ای پیش از این نیز دیگر سیاست‌های اقتصادیِ کلان را که در حکم «نقشه‌ی راه» برای حرکت کلان کشور است به مسئولین و مدیران کشور ابلاغ کرده بودند: «قبلاً سیاستهای گوناگونی در زمینه‌های اقتصادی ابلاغ شده است؛ مثل سیاست انرژی، سیاست تولید ملی، سیاست اصل ۴۴، سیاست امنیت سرمایه‌گذاری، سیاستهای آب و غیره؛ در آن سیاستها آنچه کانون توجه در هر بخشی بوده است، ارائه‌ی نقشه‌ی‌راه بوده؛ یعنی خواستیم مثلاً در زمینه‌ی تولید ملی یا مسئله‌ی آب یا مسئله‌ی انرژی و امثال اینها نقشه‌ی‌راهی ارائه بشود که براساس آن، مسئولان، کار خودشان را پیش ببرند.» (۱۳۹۲/۱۲/۲۰)
 

۳- ارائه راهکارهای عملیاتی به مسئولین

از دیگر اقدامات آیت‌الله خامنه‌ای برای حل مشکلات اقتصادی و معیشتی، ارائه‌ی راهکارهای عملیاتی و اجرایی به مسئولین بوده است. ایشان برای تحقق الگوی اقتصاد مقاومتی، حل مشکلات مردم و ناکام‌ گذاشتن دشمن در اجرای توطئه‌هایش علیه کشور به کلیات اکتفا نکردند و موارد مشخصی را پیش‌روی مسئولین گذاشتند. مشخصا در سخنرانی ۱ فروردین ۹۵ «ده اقدام اساسی برای نجات اقتصاد کشور» از سوی ایشان مطرح شد: «تمرکز بر فعالیت‌ها و زنجیره‌های اقتصادی مزیت‌دار کشور»، «زنده کردن تولید داخلی»، «پرهیز از واردات تضعیف کننده‌ی تولید داخلی»، «پرهیز از هدردادن منابع مالی‌ پس از برجام»، «دانش‌بنیان شدن بخش‌های مهم و حساس اقتصادی»، «احیای بخشهای اقتصادی که قبلاً در آنها سرمایه گذاری شده»، «شرط انتقال فناوری در معاملات خارجی»، «شرط انتقال فناوری در معاملات خارجی»، «»، «ارتقای بهره‌وری انرژی» و «نگاه ویژه به صنایع متوسط و کوچک».

البته طی این سال‌ها رهبر انقلاب در برخی از این سرفصل‌ها به تشریح بیشتر مسائل نیز پرداخته و برخی موارد را به‌صورت جزئی‌تر تبیین کردند.
 

۴- کمک به دولت برای حل مشکلات اقتصادی

از جمله اقدامات رهبر انقلاب که جزء رویکرد همیشگی ایشان است «کمک به دولتِ منتخب مردم» برای حل مشکلات است. دولت فعلی نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. این کمک در مرحله‌ی عمل نیز محقق شده است. مشخصا پس از بدعهدی‌های مکرر آمریکا در برجام و سپس خروج این کشور از این موافقت‌نامه، موج جدیدی از فشار اقتصادی بر مردم از سوی دشمنان دنبال شده است. رهبر انقلاب با درک این شرایط تشکیل «ستادی اقتصادی در عالی‌ترین سطح حاکمیتی» را دنبال کردند. به‌روایت رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس: «رهبر انقلاب، در هشتم اردیبهشت‌ماه، در جلسه‌ای محرمانه با مسئولان سه قوه، بر ضرورت تشکیل این اتاق جنگ اقتصادی تأکید کرده بودند. در آن جلسه، رهبر انقلاب مطرح کردند که رییس‌جمهور و قوه‌ی مجریه، مسئول شورای هماهنگی اقتصادی قوا هستند، به همین دلیل دبیر آن از سوی رئیس‌جمهور انتخاب شده و جایگاه دبیرخانه‌ی آن نیز در معاونت اقتصادی ریاست جمهوری قرار گرفت.» و «همچنین رهبر انقلاب در اولین جلسه‌ی این شورا تأکید کردند که اگر در این جلسات به حمایت بنده نیازی است، تأیید مصوبات مورد توافق جلسات قوا توسط رهبری صورت می‌گیرد و ایشان نیز به عنوان پشتیبان از این مصوبات برای اجرایی شدن حمایت می‌کنند.» و از سوی دیگر «رهبر انقلاب در پیام خود به رئیس‌جمهور تأکید فرمودند که هرجا مصوبه‌ای در این شورا به تصویب رسید، دیگر معطل موافقت ایشان نشده و کارها را سریع‌تر آغاز کنند.»
 

۵- مطالبه‌گری و تذکر به مسئولین

از سوی دیگر طی این سال‌ها مطالبه‌‌‌ی رفع مشکلات اقتصادی از مسئولین کشور و تذکر به آنها در موارد گوناگون از جمله اقدامات رهبر انقلاب بوده است. مشخصا پس از ابلاغ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و پس از آنکه فعالیت‌ها و برنامه‌های لازم و منطبق بر این الگو آنچنان که باید و شاید از سوی مسئولین دنبال نشد حضرت آیت‌الله خامنه‌ای صراحتا نارضایتی خود را اعلام نموده، به مسئولین امر تذکر دادند و از آنها حرکت موثر را خواستند: «از روزى که این سیاستهاى اقتصاد مقاومتى اعلام شده است و ذکر آن مکرّر گفته شده است، مسئولین مختلف -دولتى‌ها، مجلس محترم، دستگاه‌هاى مختلف، مسئولان گوناگون- در مقام حمایت و ستایش از این سیاستهاى اقتصاد مقاومتى برآمده‌اند و مکرّر گفته شده، لکن تجربه‌ى بنده به من میگوید که ستایش کافى نیست؛ تعریف کردن کافى نیست؛ حرکت لازم است. بله، افرادى مى‌آیند، مى‌نشینند، در منبرهاى عمومى یا در جلسات خصوصى از مزایاى این اقتصاد مقاومتى مطالبى را بیان میکنند و غالباً هم درست است، امّا خب باید اقدام کرد، عمل کرد.» (۰۴/۰۳/۱۳۹۳)

علاوه بر این، در موارد زیادی شاهد تذکرات مصداقی و بعضا عتاب‌آمیز ایشان در زمینه‌ی مسائل اقتصادی بوده‌ایم. به‌عنوان نمونه در موضوعی چون «قاچاق» که یکی از مسائل تخریب‌کننده‌ی اقتصاد ملی، تولید و اشتغال و معیشتِ خانواده‌های ایرانی است در مقاطع مختلف به‌صراحت تذکر داده‌اند: «جلوی قاچاق باید گرفته بشود. البتّه آن کسانی که مسئول مبارزه‌ی با قاچاقند، سوراخ دعا را گم نکنند! ما میگوییم بروید با باندهای قاچاق مبارزه کنید. من میگویم از مبادی رسمی کشور که جنس قاچاق وارد میشود، آن کسی که مأمور این کار است، خیانت نمیکند، ]بلکه] کوتاهی میشود، خیانت نیست. به بنده گزارش دادند که از فلان بندر -یک بندر مشخّصی- در روز مثلاً سه هزار تا پنج هزار کانتینر وارد کشور میشود. از مجموع این سه هزار یا پنج هزار، فقط ۱۵۰ کانتینر بازدید میشود! خب چرا؟ بقیّه بازدید نمیشود و می‌آید؛ وقتی داخل انبار رفت‌، معلوم میشود که جنس قاچاق است که وارد شده است؛ [آن هم] از مبادی رسمی کشور! حالا آنچه از مرزهای غیررسمی وارد میشود که بحث دیگری است؛ یا از مناطق آزاد همین‌جور؛ باید جلوی اینها گرفته بشود.» (۱۳۹۶/۰۱/۰۱) «[در موضوع‌] قاچاق، بنده به مسئولین گفته‌ام که آقاجان! وقتی شما آن باند قاچاقچی را پیدا میکنید و آن جنس کلان قاچاق را که چند هزار تُن وزن آن است، وارد کشور میکنید، این جنس را جلوی چشم همه آتش بزنید؛ ضربه بزنید به قاچاقچی، به جنس دارای مشابه داخلی.» (۱۳۹۵/۰۵/۱۱)
 

جمع‌بندی

با مرور مجموعه‌ی بیانات و اقدامات رهبر انقلاب اسلامی طی سالیان اخیر این گزاره به‌روشنی اثبات می‌شود که ایشان هم در مقام نظر و گفتار و هم در مرحله‌ی عمل و اقدام برای حل مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم و پیشرفتِ اقتصاد کشور گام‌های مشخص و موثری برداشته‌اند. البته این اقدامات رهبر انقلاب در چارچوب اختیارات و وظایف قانونی ایشان بوده است. با اینحال فضایِ جنگ اقتصادی تحمیل شده توسط دشمنان مستکبر، تشدید مشکلات و برخی ناکارآمدی‌ها و اقدامات غلط مسئولینِ امر باعث شده حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در چارچوب انجام وظایف رهبری برای برداشتن باری از دوش مردم و گره‌گشایی از مشکلات‌شان حتی در برخی موارد به‌صورت جزئی‌تر و مصداقی‌تر نیز در مسائل اقتصادی ورود کرده‌اند؛ بسیاری از این موارد از دیده‌ها پنهان است و بصورت خصوصی انجام شده و برخی نیز به نحوی رسانه‌ای شده، از جمله «دستور تشکیل شورای عالی هماهنگی اقتصادی با حضور سران قوا»، «اقدامات گفتمانی و فرهنگی برای حمایت از تولید ملی و کارگر ایرانی»، «موافقت با درخواست قوه قضائیه برای تشکیل دادگاههای ویژه برخورد با اخلال‌گران اقتصادی»، «توصیه و تذکر به وزارت اطلاعات برای عدم مماشات در مبارزه با مفسدان اقتصادی»، «رایزنی مشاوران سیاست‌خارجی رهبر انقلاب برای کمک به دیپلماسی اقتصادی دولت»، «برگزاری جلسات ویژه برای پیگیری امور اقتصادی کشور» و ... و البته که نسبت آنچه از اقدامات مستقیم رهبر انقلاب به اطلاع مردم رسیده با آنچه در واقع و مناسبات رهبری روی داده، بسیار اندک است.