رهبر انقلاب اسلامی روز گذشته در دیدار مردم قم با اشاره به اینکه دشمن درصدد است تا ابزارهای اقتدار ملی را از جمهوری اسلامی بگیرد، فرمودند: «یکی از مهم‌ترین ابزارهای اقتدار ملّی، جوان مؤمن ما است؛ میخواهند این ایمان را از جوان بگیرند. این جوان مؤمن است که در مسئله‌ی هسته‌ای، در مسئله‌ی پیشرفتهای علمی، در نانو، در رویان، در بقیّه‌ی بخشهای علمی بیدارْخوابی میکشد، سختی میکشد تا اینکه یک پیشرفت علمی را به نهایت برساند؛... اینها میخواهند این ایمان را از این جوان بگیرند.» پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR به همین مناسبت و در ایام سالگرد درگذشت دکتر کاظمی آشتیانی، مؤسس پژوهشگاه رویان، در گزارشی به بررسی این نمونه‌ی برجسته از تلاش علمی جوانان مؤمن کشورمان و حمایت رهبر انقلاب از حرکت آنان می‌پردازد.


مجموعه‌ی ساختمانی بزرگی واقع‌شده در بزرگراه رسالت تهران که از سمت شرقی بزرگراه همت نیز به‌خوبی قابل رؤیت است و تابلوی بزرگ آن از چند نقطه جلوه‌گری می‌کند. وقتی قدم به داخل این مجتمع علمی و درمانی می‌گذارید، پیش رویتان، بر روی سنگ گرانیت سیاه رنگ بزرگ و صیقل‌خورده‌ای که به دیواره‌ی یکی از ساختمان‌ها نصب شده، به رنگ طلایی و با خطی درشت حک شده است:
«پژوهشگاه رویان؛ مجتمع آموزشی، درمانی و پژوهشی زنده‌یاد دکتر سعید کاظمی آشتیانی»
یک مجموعه‌ی ساختمانی گسترده و درهم‌پیچیده که از سه بخش اصلی: پژوهشکده‌ی زیست‌شناسی و فناوری سلول‌های بنیادی، پژوهشکده‌ی زیست‌شناسی و طب تولید مثل و پژوهشکده‌ی زیست‌فناوری جانوری تشکیل شده است. به نقل از سایت رسمی این مرکز، در حال حاضر سی و یک محقق با مدرک Phd، سی محقق با مدرک MD و یکصد و بیست نفر با مدرک MSc در آن مشغول به کار هستند.
حالا سؤال اینجاست که آیا رویان و مجموعه‌های تابعه‌ی آن از ابتدا این‌گونه بوده‌اند و در چنین فضایی کار خود را آغاز کرده‌اند؟ چندین استاد دانشگاه و یا دارنده‌ی مدرک دکتری تخصصی در سال ۱۳۷۰ این مجموعه‌ای که هم‌اکنون علاوه بر تهران، در اصفهان نیز شعبه دارد و در شهرهای تبریز و مازندران هم در حال احداث واحدهای مختلف است، پایه‌گذاری کردند؟ چه فرایندی طی شد تا رویان، «رویان» شد؟

چند دانشجو، یک ساختمان قرضی و آرزوهای بزرگ
«زمانی که انگیزه‌ی تشکیل «رویان» در میان چند دانشجوی جهاد دانشگاهی شکل گرفت، به روش‌های مختلف و با وجود مشکلات فراوان، سعی کردیم ملزومات و امکانات کار را فراهم کنیم. نهایتاً مقدمات اولیه و لوازم اصلی که فراهم شد، مسئله‌ی ساختمان مطرح شد. هرچقدر فکر کردیم که به چه طریقی می‌توانیم مشکل مکان را حل کنیم، به نتیجه‌ای نرسیدیم. مکان نسبتاً وسیعی برای این کار لازم بود که باید شرایط خاصی هم می‌داشت. پس از بحث و بررسی‌های فراوان، تنها فکری که به نظرمان رسید، دوست مشترک مرحوم دکتر کاظمی و رهبر انقلاب بود. ایشان موضوع را به نحوی به حضرت آیت‌الله خامنه‌ای منتقل کرد و گفت که این جوانان می‌خواهند این کار را در جهاد دانشگاهی انجام بدهند و امکاناتی در اختیارشان نیست. نهایتاً رهبر انقلاب بنیاد مستضعفان را موظف کردند که مکانی را در اختیار این مجموعه قرار دهد. همچنین ایشان سؤال کرده بودند که چقدر کمک مالی می‌خواهید؟ ما هم مبلغ هفت میلیون تومان را اعلام کردیم و با کمک ایشان کار را شروع کردیم. وقتی معاونت وقت محرومان بنیاد مستضعفان دستور مستقیم آقا را مشاهده کرد، کمک‌های بسیاری کرد. البته با توجه به اینکه آن معاونت هم شناختی از کار نداشت، شرط کرد که اگر دیدیم ظرف یک سال به نتیجه‌ای نرسیدیم و درجا می‌زنیم، باید ساختمان را تخلیه کنیم»(۱)

این‌گونه و طبق گفته‌ی رئیس فعلی پژوهشگاه رویان -دکتر گورابی- چند جوان دانشجو با کمک رهبر انقلاب و بدون هیچ پشتوانه‌ی قبلی در خرداد ۱۳۷۰ با هر مشکل و سختی که وجود داشت، ساختمان را مجهز و کارشان را آغاز می‌کنند. ساختمانی با ابتدایی‌ترین تجهیزات و شرایط که خود جوانان آغازکننده‌ی کار به سرپرستی زنده‌یاد دکتر کاظمی آشتیانی آن را به تنهایی تجهیز کردند:
«همه‌چیز آن ساختمان را ما خودمان ایجاد کردیم. یک چهاردیواری در یک طرف حیاط، با موزاییک و نبشی ساختیم و به گروه پژوهش اختصاص دادیم. لذا توانستیم از فضای ساختمان خیلی بیشتر استفاده کنیم. آخر هم پول دادیم و آن ساختمان را خریدیم و آن‌طور نبود که به ما هدیه داده شود.»(۲)

شانزده سال بعد وقتی رهبر انقلاب اسلامی به مجموعه‌ی رویان رفتند ، نزد همان گروه جوان و بدون امکانات که حالا در قامت اساتید و پژوهشگران و مدیران برجسته بودند، در توضیح حمایتشان از حلقه‌ی اولیه‌ی رویان این‌گونه گفتند:
«آن دوست مشترک من و مرحوم کاظمی که شرح قضایای کاری ایشان را در آغاز کار -پانزده شانزده سال قبل- و درخواستهای او را با من مطرح کرد، من نشانه‌های یک حرکت درست را در این کار احساس کردم؛ لذا گفتم من در حدّ مقدورِ خودم در خدمت این کار و پشتیبانی این کار قرار میگیرم. هرچه زمان گذشت، آن ظنّ اوّلی تقویت شد؛ تکذیب نشد.»(۳)

با اعتمادی که رهبر انقلاب به چند جوان جهادگر می‌کند، راهی آغاز می‌شود که نتیجه‌ی بسیار نویدبخش و پرثمری دارد و البته این اعتماد و حمایت به همین نقطه هم ختم نمی‌شود.

اولین موفقیت‌ها و ادامه حمایت‌ها
جوانان جهادگر با همان امکانات ابتدایی و حمایت‌های مادی و معنوی رهبر معظم انقلاب، بی‌سروصدا اما با قدرت کارشان را ادامه می‌دهند و کم‌کم موفقیت‌های اولیه به آن‌ها رخ می‌نمایاند. رهبر انقلاب به‌تدریج در جریان این موفقیت‌ها قرار می‌گیرند و زمانی‌ که گروه جوان رویان در همان سال‌های اول خدمت ایشان می‌رسند، آقا تصریح می‌کند که «من می‌دانستم که شما موفق می‌شوید و این موفقیت برای کشور خوب است. خوبی‌اش این است که به دست شما انجام شده و کسانی هم این کار را انجام دادند که روی آن تأکید داشتند.»(۴)

البته مدیریت رهبر معظم انقلاب در این جریان به‌گونه‌ای است که هیچ‌وقت متوقف به اهداف کوتاه‌مدت نمی‌شوند و دائماً در پی آن هستند که افراد و مجموعه‌های باانگیزه مثل رویان را به سمت افق‌های بلندتر سوق دهند؛ ازاین‌روست که در همان جلسه‌ای که ذکر آن رفت، ایشان پس از شنیدن گزارش دستاوردهای حاصل‌شده از عملکرد رویان، با اشاره به این بیت معروف که «باش تا صبح دولتت بدمد / کاین هنوز از نتایج سحر است» تأکید می‌کنند که: «این هنوز اول کارتان هست؛ بنابراین افق را خیلی وسیع‌تر ببینید. شما با این روحیه‌ای که دارید و با این کار حتماً می‌توانید موفقیت‌های بیشتری کسب کنید.»(۵)

مردم نتایج تحقیق را زودتر ببینند
حالا دیگر مجموعه‌ی رویان در حال نزدیک شدن به مرحله‌ای است که باید محصولات و نتایج تحقیقات خود را به بدنه‌ی مردم ارائه نماید تا آن‌ها در زندگیشان از آن اسفاده کنند؛ این راهبردی است که رهبر معظم انقلاب پیش پای رویانی‌ها می‌گذارند. این کار علاوه بر اینکه جریان نوآوری و تحول علمی را به لایه‌های مختلف کشور تزریق می‌کند، بستری را برای پژوهشگران جوان فراهم می‌کند تا خود را بیشتر باور کنند و بدانند که محصول تحقیقات آن‌ها مستقیماً در بطن زندگی مردم جریان دارد. در واقع این مسیر سرمایه‌گذاری علمی و بها دادن به پژوهش و نوآوری باید به نقطه‌ای ختم شود که اثر مستقیمش را مردم در زتدگی‌شان ببینند. دکتر گورابی دراین‌باره می‌گوید: در سال ۱۳۸۳ دوستان دوباره خدمت آقا رسیدند و توضیحاتی درباره‌ی کارها دادند. رهبر انقلاب تأکید کردند که «کاری کنید تا نتایج این تحقیقات سریع‌تر در دسترس مردم قرار بگیرد. یعنی تا زمانی که تحقیقات ما برای مردم ملموس نشده، راضی نیستند. درست است که بعضی بخش‌ها به‌صورت پایه است و پایه‌ی علم را قوی کرده و مرزهای دانش را گسترش می‌دهد ولی یک بخشی از آن را باید حتماً به‌نوعی به کاربرد برسانیم. مردم زمانی رضایت خواهند داشت که نتیجه را ببینند و بدانند این هزینه‌ای که شده، در زندگی‌شان تأثیر مثبتی گذاشته است.»(۶)
 
موعد دیدار فرا رسید
جوانان دیروز و پژوهشگران باتجربه‌ی امروزِ مجموعه‌ی رویان با اتکا به ایمان، پشتکار، روحیه‌ی جهادی و اخلاصشان، مسیر خود را ادامه می‌دهند و حتی رحلت ناگهانی دکتر کاظمی آشتیانی در این پیشرفت خللی ایجاد نمی‌کند. واکنش رهبر انقلاب به درگذشت این جهادگر عرصه‌ی علم و دانش و تعابیری که ایشان در پیام تسلیت استفاده می‌کنند، همه به‌نوعی میزان ارزش‌گذاری ایشان بر جریان ابتکار و نوآوری علمی در کشور و همچنین پررنگ کردن دستاوردهای آن را تداعی می‌کند:
«با تأسف و تلخکامی خبر درگذشت دانشمند مؤمن و جهادگر، مرحوم دکتر «سعید کاظمی اشتیانی» را دریافت کردم و بر فقدان آن شخصیت ارزشمند که کانون امید و ابتکار و نوآوری بود، افسوس خوردم. وی یکی از فرزندان صالح انقلاب و از رویش‌های مبارکی بود که آینده‌ی درخشان علمی در کشور را نوید می‌دهند. مؤسسه‌ی رویان که مجمع ارزشمندی از نوآوران و جهادگران عرصه‌ی علوم زیستی است، در پیدایش و رشد و اعتلای خود، مدیون همت و ایمان و پشتکار این دانشمند جوان و بلندهمت است...»(۷)
دانشمند مؤمن و جهادگر، کانون امید و ابتکار و نوآوری، فرزند صالح انقلاب، رویش مبارک، دانشمند جوان و بلندهمت و... همگی عبارات و تعابیری است که حکایت از ارزش و جایگاه این فعالیت و دستاورد در منظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای دارد.

***

اما با درگذشت دکتر کاظمی آشتیانی حمایت‌ها و پشتیبانی‌ها قطع نمی‌شود و انرژی‌ای که رهبر معظم انقلاب درون خانواده‌ی رویان می‌دمد، آن‌ها را به ادامه‌ی مسیر با قدرت بیشتر ترغیب می‌کند:
«در زمان حیات دکتر کاظمی، هر از گاهی ملاقاتی صورت می‌گرفت تا انرژی و روحیه‌ای تازه بگیریم. واقعاً دکتر وقتی به ملاقات آقا می‌رفت و می‌آمد، یک انرژی غیر قابل مهار می‌گرفت. البته باید تصریح کنم که گزارش مستمری هم در این مدت خدمت آقا ارائه می‌شد، چرا که دکتر کاظمی همیشه می‌گفت آقا دوست دارند یک بازدیدی از رویان داشته باشند و همیشه دوست داشتیم این مسئله اتفاق بیفتد که متأسفانه در زمان حیات مرحوم دکتر کاظمی به وقوع نپیوست»(۸)

دیدار از پژوهشگاه رویان در زمان حیات دکتر کاظمی آشتیانی رخ نداد ولی دو سال بعد از درگذشت این استاد بسیجی و پرتلاش، بالاخره موعد دیدار فرا می‌رسد و این‌بار رهبر معظم انقلاب که در طول شانزده سال به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در جریان فعالیت‌های رویان قرار می‌گرفتند، خود عزم کردند تا با دستاوردهای این مجموعه از نزدیک آشنا شوند؛ بازدیدی موشکافانه، محققانه و همراه با شعف و خوشحالی از بالندگی علم و نوآوری در کشور:
«ما سعی کردیم کارهای نیمه‌کاره را به انجام برسانیم. خوشبختانه این امر با پایان کار ساختمان‌ فعلی‌مان هم‌زمان شد. دقیقاً تیرماه ۱۳۸۶ زمانی‌ که داشتیم به این ساختمان جابه‌جا می‌شدیم، آقا لطف کردند و در همان ابتدا تشریف آوردند. در آن زمان ما در حین اسباب‌کشی بودیم. برای جابه‌جایی، یک‌سری از کارهایمان را سرعت داده بودیم. نهایتاً روز ۲۵ تیرماه بود که این بازدید صورت گرفت. بازدید ایشان بسیار موشکافانه و به‌مثابه یک محقق کهنه‌کار بود. البته این مسئله سابقه داشت؛ اولین بار هم که برای ارائه‌ی گزارش در مورد همین سلول‌های بنیادی به محضرشان رفتیم، وقتی توضیحات اساتید و محققان رویان در مورد سلول‌های بنیادی با نمایش اسلاید انجام گرفت، آقا از همراهانشان که چند پزشک بودند، پرسیدند که شما سؤالی ندارید؟ آن‌ها سؤالی نداشتند، بعد خودشان شروع کردند به پرسیدن سؤالاتی واقعاً اساسی و بنیادین»(۹)

قدردانی از یک حرکت مبارک
حضور یافتن رهبر معظم انقلاب در تاریخ ۱۳۸۶/۴/۲۵ در پژوهشگاه رویان، فلسفه و دلیلی دارد که خود ایشان در ابتدای بیاناتشان به آن اشاره می‌کنند:
«چند سالی است که یک حرکت مبارک علمی در کشور آغاز شده؛ همه این را قبول دارند که این تحرّک ارجمند تقریباً در بین مجموعه‌ی اهل علم کشور اعم از استاد و دانشجو و محقّق و دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی کم و بیش گسترده است. بنده وظیفه دارم نسبت به این حرکت عظیمی که دانشمندان، محقّقان و استادان ما در سرتاسر کشور ایجاد کرده‌اند، به سهم خودم حق‌گزاری و ابراز قدردانی کنم. امروز آمدن من به این مرکز در واقع یک حرکت نمادین است برای قدرشناسی از حرکت علمی عظیم و وسیعی که خوشبختانه در کشور ما شروع شده؛ اگرچه هنوز در آغاز راه است. اینجا را انتخاب کردیم، اوّلاً به‌خاطر رویان، ثانیاً به‌خاطر جهاد دانشگاهی»

حالا بعد از ۱۶ سال فراز و نشیبِ گروهی دانشجوی بسیجی و جهادگر، سکاندار کشتی انقلاب که در طول این سال‌ها از هرگونه حمایت مادی و معنوی در جهت رشد و پویایی این حرکت دریغ نکرده است، مجموعه‌ی رویان را این‌گونه توصیف می‌کند:
«مؤسسه‌ی رویان، یک مؤسسه‌ی موفق و یک نمونه‌ی کامل و چشمگیر از آن چیزی بود و هست که انسان آرزویش را دارد. علت اینکه من به مرحوم سعید کاظمی این‌قدر علاقه داشتم و الان هم در دلم و در ذهنم برای آن جوان عزیز، ارزش و جایگاه قائلم، همین است. حرکت او، نحوه‌ی کار او، مدیریّت او، پیگیری او، یک مجموعه‌ی کاملی بود از آن چیزی که آدم دوست میدارد و آرزو دارد، که حالا من اندکی دراین‌باره عرض خواهم کرد. رویان هم با کمک او و بقیّه‌ی همکارانی که در رویان از اوّل مشغول بوده‌اند، این‌جوری بارآمد؛ این‌جوری رشد کرد؛ این‌جوری روئید... اگر بخواهم این الگوی مطلوب را در یک جمله معرفی کنم، عبارت است از: ترکیب علم، ایمان، تلاش. هم علم را جدّی گرفتند، هم ایمان و پایبندی و تقوا را؛ نه به‌صورت یک سربار، بلکه به شکل یک عنصر اصلی در بافت مجموعه و در بافت کار. و هم خستگی را فراموش کردند، که به گمان من مرحوم کاظمی جان و سلامت خودش را هم سر همین کار گذاشت؛ یعنی این دنبالگیری و این اهتمامها و خسته نشدنها. لذا رویان در چشم من بسیار گرامی است و عزیز است و شما جوانها و مردان و زنان مؤمن و عزیزی که در این مجموعه کار میکنید، برای من عزیز هستید و معتقدم رویان استعداد بسیار زیادی برای کار کردن و برای پیش رفتن دارد.»(۱۰)

مؤلفه‌های مدیریت رهبری در جریان دادن به نوآوری
می‌توان گفت رهبر معظم انقلاب در جریان رشد و بالندگی پژوهشگاه رویان و در واقع در عرصه‌ی مدیریت نحوه‌ی جریان‌دهی دانش و نوآوری در کشور با تمسک به نمونه‌ای همچون رویان، این مؤلفه‌ها را اتخاذ کردند:
الف) اعتماد به جوانان و ارزش نهادن به کارهای مبتکرانه و آرزوهای بلند عده‌ای پژوهشگر جوان
ب) حمایت بی‌دریغ در شروع و طول کار اعم از حمایت‌های مادی و معنوی
ج) پیگیری مجدانه و در جریان جزئیات کار قرار گرفتن
د) روحیه دادن مستمر و دمیدن انرژی در جهت جلوگیری از یأس و ممانعت از خستگی در اثر فشارهای موجود در کار
ه) ترسیم فضای جهاد و تقابل با دشمن برای عناصر فعال در جبهه‌ی نوآوری و پژوهش(۱۱)
و) اصرار و پافشاری بر در جریان قرار دادن مردم از نتایج تحقیقات و اطلاع‌رسانی از دستاوردها و تأکید بر ورود باشتاب‌تر نتایج تحقیقات در عرصه‌ی زندگی مردم
ز) راضی نشدن به سطوح و افق‌های کوچکی از موفقیت و ترسیم افق‌های بلند پیش روی افراد نوآور و مبتکر در حوزه‌ی علمی
ح) قدردانی و تشکر از فعالیت‌های انجام‌شده و تشویق و ترغیب برای ادامه‌ی قدرتمندتر مسیر حرکت
 

پی‌نوشت‌ها:
۱) «رویان» چگونه رویان شد؛ گفت‌وگو با دکتر گورابی رئیس پژوهشگاه رویان، ۱۳۸۹/۰۶/۱۶
۲) همان
۳) بیانات در بازدید از پژوهشگاه رویان، ۱۳۸۶/۴/۲۵
۴) همان
۵) همان
۶) «رویان» چگونه رویان شد؛ گفت‌وگو با دکتر گورابی رئیس پژوهشگاه رویان، ۱۳۸۹/۰۶/۱۶
۷) پیام تسلیت در پی درگذشت دکتر سعید کاظمی آشتیانی، ۱۳۸۴/۱۰/۱۵
۸) «رویان» چگونه رویان شد؛ گفت‌وگو با دکتر گورابی رئیس پژوهشگاه رویان، ۱۳۸۹/۰۶/۱۶
۹) همان
۱۰) بیانات در بازدید از پژوهشگاه رویان، ۱۳۸۶/۴/۲۵

۱۱) «جهادی عمل کردن، مفهوم خاصی دارد. هرجور کاری، جهادی نیست... جهاد یعنی مبارزه؛ مبارزه‌ی در همین اصطلاح متعارف فارسىِ امروز ما. مبارزه انواع و اقسامی دارد: مبارزه‌ی علمی داریم، مبارزه‌ی مطبوعاتی داریم، مبارزه‌ی سیاسی داریم، مبارزه‌ی اقتصادی داریم، مبارزه‌ی نظامی داریم، مبارزه‌ی آشکار داریم، مبارزه‌ی پنهان داریم؛ اما یک نقطه‌ی مشترک در همه‌ی اینها وجود دارد و آن اینکه در مقابلِ یک خصم است؛ در مقابلِ یک مانع است... دایره‌ی جهاد شما علم و فناوری است... مجموعه، مجموعه‌ی علمی است؛ اما در چه جهتی باشد تا جهاد باشد؟ این مهم است. نگاه کنید ببینید برای کشور شما، برای انقلاب شما، برای اهدافی که این انقلاب ترسیم کرده، کدام دشمن عنود در کمین نشسته و شما باید با آن دشمن عنود مبارزه کنید؟ کارتان در آن صراط که شد، می‌شود جهاد... وقتی که راجع به سلول‌های بنیادىِ شبیه‌سازی و این‌طور کارها آقایان حرف زدید و بنده یا دیگری هم تجلیلی از این کار کردند، مقامات آمریکایی اعلام کردند که برای علوم ژنتیک هم باید شورای حکامی به وجود بیاید! این معنایش چیست؟ دشمن از اینکه شما در این رشته دارید حرکت میکنید، دردش آمده است... در حرکت جهادی، در علم جهادی، در تحقیق جهادی، این عنصر حتماً شرط است.»

بیانات در بازدید از پژوهشگاه رویان ۱۳۸۶/۴/۲۵