متن زیر گفت‌وگو با مهندس بوژمهرانی، عضو ستاد استهلال دفتر رهبری درباره‌ی وضعیت رؤیت هلال ماه مبارک رمضان است. گزارش تکمیلی متعاقباً منتشر خواهد شد.

هلال ماه رمضان امسال چه وضعیتی دارد؟
مقارنه‌ی ماه و خورشید برای هلال ماه رمضان امسال، در ساعت 23:10 دقیقه‌ی شب گذشته به وقت رسمی ایران روی داده است. مقارنه از نظر احکام نجومی یعنی تولد ماه نو. با گذشت زمان از مقارنه و طبق احکام نجومی، ماه قمری جدید شروع می‌شود، اما از نظر شرعی، آغاز ماه قمری وقتی است که ناظران زمینی هلال ماه را رؤیت کنند. اولین غروب خورشید پس از مقارنه، امروز یک‌شنبه نهم مرداد اتفاق می‌افتد. لذا ما باید وضعیت رؤیت‌پذیری را در هنگام غروب خورشید امروز بررسی کنیم.

امروز در وقت غروب خورشید در پهنه‌ی ایران، ماه در موقعیتی قرار می‌گیرد که به خاطر عرض دایرة‌البروجی جنوبی آن -که یکی از مختصات مداری ما است- علی‌رغم گذشت 20 ساعت از زمان مقارنه، ماه ارتفاع زیادی پیدا نمی‌کند. مثلاً امروز ارتفاع ماه در شهر مشهد و در زمان غروب خورشید 1/3 درجه است. در حالی که همین ارتفاع در تهران 1/6 درجه، در تبریز 1/2 درجه، در بیرجند 2 درجه، در اصفهان 2/3 درجه، در کرمانشاه 2 درجه، در سراوان 3 درجه، در بندرعباس 3/3 درجه و در آبادان حدود 2/8 درجه است. این ارتفاع برای رؤیت هلال با چشم عادی بسیار کم است. همچنین مدت مکث هلال -یعنی فاصله‌ی زمانی بین غروب خورشید تا غروب ماه- در کمترین زمان در مشهد یازده دقیقه است و در بیشترین زمان در بندرعباس به مدت 19 دقیقه است که البته زمان کوتاهی برای رؤیت هلال است. بنابراین هلال ماه در غروب امروز تحت هیچ شرایطی در پهنه‌ی کشور با چشم عادی قابل مشاهده نیست.

اما هرچه به سمت جنوب حرکت کنیم و هرچه از جنوب به سمت غرب برویم، مختصات هلال تقویت می‌شود و احتمال رؤیت آن بیشتر می‌شود. بنابراین می‌توان گفت در مناطق جنوب و جنوب غربی ایران شانس رؤیت هلال بیشتر است، ولی امشب شرایط جوی در این مناطق بد است. در نقاط مرکزی ایران که مختصات هلال ضعیف‌تر است، شرایط جوی برای رؤیت مناسب‌تر است.

در مورد رؤیت هلال با ابزار، پارامترهای دیگری مثل «ضخامت هلال» و «جدایی زاویه‌ای از خورشید» نیز وجود دارند و البته به اندازه‌ای نیستند که شانس رؤیت هلال در نیمه‌ی شمالی کشور را بالا ببرند. کارشناسان احتمال می‌دهند که امشب در نیمه‌ی جنوبی کشور و در صورت مناسب بودن شرایط جوی و نبود ابر و غبار، احتمال رؤیت هلال با ابزار وجود دارد. این در حالی است که الآن در فصل تابستان اولاً گرد و غبار فراوانی در آسمان جنوب وجود دارد؛ به‌ویژه در مناطق جنوبی و کویری. ثانیاً هرچه به خلیج فارس نزدیک‌تر شویم، رطوبت هوا افزایش می‌یابد. این دو عامل باعث می‌شوند که احتمال رؤیت با ابزار، پس از غروب خورشید حتی در نیمه‌ی جنوبی کشور خیلی بالا نباشد. بنابراین امشب رصد بسیار دشواری پیش روی رصدگران است.

از دیگر روش‌هایی که می‌توانیم برای رؤیت هلال به کار بگیریم، این است که ما منتظر غروب خورشید و کم شدن ارتفاع ماه نشویم. بلکه بکوشیم که هلال را در روشنایی روز و با حضور خورشید رصد کنیم. امروز ولی شرایط به‌ گونه‌ای است که تا حوالی غروب خورشید احتمال رؤیت هلال حتی با تلسکوپ نیز پایین است و البته کاملاً منتفی نیست. لذا این احتمال وجود دارد که رصدگران تحت شرایط ویژه‌ای هلال ماه را رؤیت کنند. البته رصدگران ما تجربه‌ی چنین رصدهایی را در کشور دارند، ولی امشب این احتمال بسیار ضعیف است، ضمن این‌که کاری بسیار دشوار است.

ستاد استهلال دفتر رهبر انقلاب برای رؤیت هلال ماه رمضان امسال چه تمهیداتی را به کار بسته است؟
بنا بر آخرین آمار ستاد استهلال دفتر رهبری، 168 گروه برای رصد هلال ماه رمضان در سراسر کشور آماده‌اند و به ابزار متفاوتی مانند انواع تلسکوپ و دوربین‌های دوچشمی مجهز شده‌اند. همچنین این گروه‌ها آموزش‌های لازم را در این زمینه دیده‌اند و تجربه‌ی کافی دارند. نشست‌های هماهنگی نیز بین آن‌ها برگزار شده ولذا با تمام توان برای این رصد آماده‌اند.

هم‌اکنون رصدگران در پایگاه‌های مربوطه در مراکز رصد -که اکثراً در ارتفاعات است- مستقر هستند و با اکثر آن‌ها در تماس هستیم. این گروه‌ها گزارش‌های خود را به‌تدریج به ستاد ارائه می‌کنند. کارشناسان حاضر در ستاد نیز این گزارش‌ها را جمع‌آوری و تحلیل و بررسی می‌کنند. پس از این‌که ماه در پهنه‌ی ایران غروب کرد، دیگر گزارشی نخواهیم داشت، مگر گزارش گروه‌هایی که به نقاط صعب‌العبور رفته‌اند و دسترسی به تلفن نداشته‌اند. پس از دریافت این‌ گزارش‌ها و تا اواخر امشب به جمع‌بندی می‌رسیم و گزارش نهایی را خدمت رهبر معظم انقلاب ارائه خواهیم داد.

آیا همانند سال گذشته از هواپیما برای رؤیت هلال ماه استفاده خواهد شد؟
رصد هوایی و با هواپیما به خودی خود تأمین‌کننده‌ی حجت شرعی نیست، بلکه به عنوان ابزاری در کنار دیگر ابزارها کاربرد دارد. رصد هوایی را معمولاً هنگامی انجام می‌دهند که شانسی برای رؤیت هلال در پرواز هوایی وجود داشته باشد. درباره‌ی هلال رمضان امسال‌ اما به دلیل این‌که این شانس وجود ندارد، لذا پروازی هم در این خصوص نخواهیم داشت.

وضعیت رؤیت هلال ماه مبارک رمضان در کشورهای همسایه چگونه است؟
در برخی کشورهای همسایه امروز سی‌ام شعبان است و چون ماه قمری بیشتر از سی روز نیست، به این دلیل در اکثر آن کشورها فردا اول ماه قمری جدید اعلام شده است؛ چه ماه را دیده باشند و چه ندیده باشند.