همایش «نوآوری و اجتهاد از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای»، 16 و 17 خردادماه 90 در بیروت برگزار شد. در این همایش به بررسی ابعاد علمی و اجتهادی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای پرداخته شد و اندیشمندان و صاحب‌نظرانی از کشورهای مختلف اسلامی حضور داشتند. در این گزارش، به برخی از ناگفته‌های این همایش و حاشیه‌های آن، به قلم حجت‌الاسلام محمدرضا زائری می‌پردازیم:

جدا از آنچه در رسانه‌های داخلی یا خارجی به شکل خبر یا گزارش درباره همایش بین‌المللی تجدید و اجتهاد آیت‌الله خامنه‌ای منتشر گردید، شاید بد نباشد حاشیه‌های متنوع و مهم این همایش مورد توجه و بررسی قرار گیرد چرا که ملاحظه این حواشی می‌تواند هم اهمیت این همایش را بیشتر نشان دهد و هم برای برنامه‌های دیگر، مشابه مورد نظر باشد.

پیش از برگزاری همایش برخی نگران عدم موفقیت آن بودند و با اشاره به عنوان صریح همایش یعنی «افکار و اندیشه‌های اجتهادی آیت‌الله خامنه‌ای» می‌گفتند اگر عنوان همایش چیزی دیگر مانند اندیشه‌های اسلامی معاصر یا رهبران معاصر جهان اسلام و امثال این‌ها بود می‌توانست مشارکت گسترده‌تری را جلب کند و برای همین، فکر می‌کردند شاید با توجه به حساسیت‌های شدید سیاسی نسبت به ایران و رهبر معظم انقلاب در فضای رسمی عربی این همایش موفقیت چندانی نداشته باشد لیکن از نخستین ساعات صبحگاه دوشنبه ششم ژوئن شرایط دیگری آشکار گردید.


محل برگزاری همایش هتل گالریا (ماریوت سابق) در محله «جناح» بیروت بود که معمولا برای برگزاری بعضی مراسم و همایش‌ها استفاده می‌شود و جمعیت انبوه شرکت‌کنندگان در همایش کاملا جلب توجه می‌کرد. شاید اگر محل برگزاری همایش جایی در ضاحیه جنوبی بیروت مثل مجمع سیدالشهدا بود و به صورت یک برنامه مناسبتی و عمومی برگزار می شد حضور انبوه جمعیت خیلی عجیب نبود ولی استقبال گسترده برای یک همایش فکری، علمی و تخصصی عادی به نظر نمی‌رسید؛ طوری که حضور گسترده‌ی مردم باعث تعجب بود و بسیاری نه تنها جا برای نشستن در جلسه افتتاحیه نداشتند بلکه حتی نتوانستند جایی برای ایستادن در داخل سالن پیدا کنند.

از آنجا که مهمانان همایش در همین هتل اقامت داشتند و در مراسم افتتاحیه نیز بسیاری از مسئولان رسمی دولتی و بزرگان دینی و سران حزب‌الله حضور پیدا می‌کردند، حفاظت امنیتی هتل مخصوصا در روز افتتاحیه قابل توجه بود.

مشارکت فعال بانوان از طیف‌های مذهبی و اجتماعی مختلف مخصوصا بانوان محجبه و چادری به شکل جدی جلب توجه می‌کرد و نه تنها در جلسه‌ی افتتاحیه، بلکه در نشست‌های تخصصی بخش عمده‌ای از سالن را به خود اختصاص داده بودند و نیز چند بار هم در سخنان شرکت‌کنندگان به این موضوع اشاره شد. برخی این مسأله را حجتی بر علیه کسانی ارزیابی کردند که رویکرد جمهوری اسلامی و رهبر انقلاب را در راستای محدود کردن بانوان تلقی می‌کنند.

دقایقی پیش از آغاز مراسم افتتاحیه یک افسر نظامی به صورت رسمی پیام تبریک و سبدگل اهدایی رئیس جمهور لبنان را به حجت الاسلام والمسلمین شفیق جرادی تحویل داد. میشل سلیمان در این پیام که ارسال آن به این همایش معنی و مفهوم بسیار مهمی داشت، آرزو کرده بود که برگزاری همایش امام خامنه‌ای به تقویت بنیان‌های روابط مستحکم برادری و دوستی در لبنان کمک کند.

در مراسم افتتاحیه حضور قوی و غیرمنتظره‌ی مجری برنامه با عمامه‌ی مخصوص اهل سنت لبنان غافلگیر کننده بود و باعث تعجب و تحسین همگان شد، مخصوصا در شرایط فعلی سیاسی و مذهبی جهان عرب که بسیاری به اختلافات مذهبی دامن می‌زنند این حضور بسیار با معنا و مهم بود. چنین چیزی در لبنان و دیگر کشورهای عربی عادی نیست و معلوم بود که این شخص دارای مواضع مترقی سیاسی و دینی است و هنگامی که او برای سخنرانی از آقای نصرالله دعوت کرد، تعابیر بسیار احساسی و عاطفی او و تجلیل ویژه او از حزب‌الله نشان‌دهنده‌ی همین مسأله بود.

حضور رسمی جریان‌های سیاسی، احزاب گوناگون، مسئولان مختلف از طیف‌های مذهبی و سیاسی بسیار قابل توجه بود و چهره‌های فراوانی از طیف‌های بعضا متضاد برای این برنامه در کنار هم جمع شدند. مخصوصا با توجه به اینکه همایش صراحتا به نام رهبر معظم انقلاب برگزار می‌شد این حضور رسمی بسیار معنا داشت.


در میان شرکت‌کنندگان، حضور نمایندگان مذهبی اهل سنت –چه از داخل و چه از خارج لبنان- مخصوصا برخی از شیوخ الازهر مصر و یک هیأت از فلسطینی‌ها بسیار جلب توجه می کرد. گروه فلسطینی حتی در جلسات تخصصی هم به طور جدی حضور یافت. خانمی هم از سلفی‌های طرابلس که با پوشش خاص خود در برنامه‌ها حاضر بود اظهار داشت اخیرا با اندیشه‌های آیت‌الله خامنه‌ای و مفهوم ولایت فقیه آشنا شده و برای آگاهی بیشتر از تفکر شیعه در این زمینه و شناخت دقیق‌تر شخصیت آیت‌الله خامنه‌ای به این همایش آمده است.

همچنین حضور برخی از اساقفه و رؤسای دینی مسیحیان لبنان از جمله فرستاده‌ی ویژه‌ی اسقف اعظم مارونی‌های مشرق قابل ذکر بود. «پدر سبوه سرکیسیان» نیز که اسقف ارامنه ایران است در برنامه حضور فعال داشت و ارتباط صمیمی او با اعضای هیأت ایرانی و علما خیلی دیدنی بود. او که پایان‌نامه‌ی دکتری خود را در باره فاجعه‌ی کربلا نوشته، در سخنرانی خود نیز به خوبی از نقش رهبر معظم انقلاب در اداره روابط حاکمیت اسلامی با اقلیت‌های دینی و گفتگوی بین ادیان سخن گفت.

درزی‌های لبنان نیز از طیف‌های گوناگون چه از جریان غالب تابع ولید جنبلاط و چه از جریان‌های محدودتر تابع طلال ارسلان و وئام وهاب در برنامه‌ها حاضر بودند. مخصوصا در جلسه افتتاحیه حضور خود وئام وهاب با جماعتی از شیوخ درزی خیلی مورد توجه قرار گرفت. مخصوصا با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی موجود این حضور بسیار مهم بود و نظر به اتفاقاتی که سه سال پیش طی درگیری‌های داخلی بیروت و جبل میان درزی‌ها و شیعیان رخ داد چنین حضوری در همایش مزین به نام آیت‌الله خامنه‌ای از سوی دروز قابل پیش‌بینی نبود.

پژوهشگران و سخنرانان و مهمانان شرکت‌کننده در همایش از کشورهای گوناگون بودند که از جمله می‌توان به مغرب، فلسطین، سوریه، عراق، کویت، الجزائر، مصر، انگلیس، استرالیا، تونس، ایران و لبنان اشاره کرد. گروهی نیز از علمای نیجریه در مراسم حضور یافته بودند و همچنین در روز افتتاحیه جمعی از طلاب مؤسسه امام خمینی(ره) قم که در سفر لبنان به سر می‌بردند به صورت گروهی در جلسه شرکت کردند.


سخنرانی آقای نصرالله در جلسه افتتاحیه مثل همیشه با استقبال گسترده مواجه شد و در طول سخنرانی ایشان همه با سکوت کامل به آن گوش فرا داده بودند و تنها گاهی در مقاطع مهم حضار شیعه با ذکر صلوات ابراز احساسات می‌کردند. این سخنرانی از دو جهت اهمیت ویژه داشت: یکی از این جهت که تحلیلی مختصر و دقیق از نقش رهبری در هدایت و پیش‌بینی مقاومت و پیروزی در مقابل دشمن در جبهه خارجی بود و دیگر، از این جهت که آقای نصرالله برای نخستین بار به برخی نکات از دیدارهای خود و مسئولان حزب‌الله با ایشان طی دو دهه‌ی گذشته اشاره و نکاتی از این جلسات بیان کرد.

هیأت ایرانی حضور قابل توجهی داشت وگرچه شاید توقع می رفت این حضور سطح بالاتر و گسترده‌تری داشته باشد ولی حضور دکتر حدادعادل و برخی از علمای قم و تهران و اساتید دانشگاه و حوزه مانند آیت‌الله محسن اراکی و آیت‌الله محمدی عراقی به همراه نمایندگانی از نهادهای رسمی ایرانی برای همه مشهود بود و همچنین سخنرانی‌های پژوهشگران ایرانی مخصوصا حجج اسلام محمدتقی سبحانی و احمدواعظی با توجه و استقبال مواجه گردید.

ألستر کروک مشاور پیشین رئیس اتحادیه‌ی اروپا و رئیس فعلی مؤسسه‌ی بین‌المللی حل نزاعات نیز به همراه یکی دو تن از همراهانش حضور فعال و جدی در همه جلسات داشت و در سخنرانی خود نیز موضع قابل تحسین و مهمی اتخاذ کرد.

بعدازظهر روز نخست همایش، جلسه‌ای خصوصی میان ارائه‌دهندگان مقالات و شرکت‌کنندگان رسمی تشکیل شد که از قبل به صورت عمومی اعلام نشده بود و بازتاب رسانه‌ای نیز پیدا نکرد. موضوع این جلسه محدود، انقلاب‌های عربی و نقش انقلاب اسلامی و رهبری آیت‌الله خامنه‌ای بود که مخصوصا از سوی شرکت‌کنندگان غیر ایرانی مطالب قابل توجه و مهمی در آن مطرح گردید.

با اینکه معمولا در همایش‌های فکری و علمی استقبال عمومی چندان گسترده نیست اما در این همایش جلسات تخصصی نیز با حضور جدی و انبوه حاضران روبرو شد طوری که جلسات و نشست‌های تخصصی بین هفتاد تا سیصد و پنجاه نفر شرکت کننده داشت. شاید برگزاری پنج نشست مقدماتی با موضوعات مختلف قبل از برگزاری همایش به جدیت و اهمیت آن کمک کرده بودند زیرا به نظر می‌رسید برخی از شرکت‌کنندگان با پیشینه‌ی حضور در آن نشست‌ها به همایش آمده‌اند.


در حاشیه‌ی همایش، نمایشگاه کوچکی از نقاشی‌های هنرمندان جوان دانشجوی هنر با موضوع اندیشه‌های آیت‌الله خامنه‌ای برگزار شد. این جوانان که با عشق و اعتقاد شخصی به این کار اقدام کرده بودند مجموعه‌ای از تصاویر تابلوهایشان را نیز برای ملاحظه و تبرک رهبر معظم انقلاب به همراه هیأت ایرانی به محضر ایشان فرستادند.

در حاشیه‌ی همایش مجموعه‌ای حاوی بروشور همایش و خلاصه برخی مقالات، سی‌دی حاوی برخی از سخنان و اندیشه های آیت‌الله خامنه‌ای، و برخی اوراق برنامه‌ی همایش بین حاضران توزیع شد. نکته مهم در این مجموعه، کتاب کوچکی با عنوان «ولایت فقیه» بود که نوشته شیخ تاج‌الدین هلالی از علمای الازهر مصر و مفتی سابق مسلمانان استرالیا است. انتشار کتابی با این موضوع از سوی یک عالم اهل‌سنت برای همه باعث تعجب و تحسین بود مخصوصا با توجه به این نکته که برخی سعی دارند چنین وانمود کنند که حتی همه علمای شیعه بر این عقیده نیستند، انتشار این کتاب توسط یک عالم سنی بسیار مهم بود.

پوشش خبری رسانه‌ای همایش بسیار گسترده بود طوری که تقریبا حدود دوازده روزنامه، شانزده کانال تلویزیونی و بیست و چهار سایت خبری اینترنتی در همان یکی دو روز نخست به انتشار اخبار و گزارش‌های همایش پرداختند.


تلاش و فعالیت پرشور حجت‌الاسلام شفیق جرادی مدیر همایش علیرغم مشکل جسمی و حرکتی ایشان در  طول مدت برگزاری برنامه های مختلف کاملا مشهود بود. ایشان که از علمای برجسته شیعه لبنان و مورد قبول مسیحیت و مراکز علمی و دانشگاهی مختلف است به همراه همکاران متعهد و پرتلاش خود در پژوهشگاه مطالعات دینی و فلسفی «معارف حکمیه» ماهها برای برگزاری این همایش برنامه‌ریزی کرده بودند.

بعضی اعضای هیأت ایرانی پس از مراسم شام سفارت ایران به مناسبت برگزاری همایش که با حضور گسترده چهره‌های برجسته‌ی لبنانی در باغ سفارت برگزار شد، به دیدار آقای سیدحسن نصرالله رفتند و این موضوع باعث ناراحتی بقیه مهمانان ایرانی شد که تازه روز بعد از موضوع مطلع شده بودند!

پیشنهادهای مطرح شده بعد از همایش نیز بسیار قابل تأمل بود و نشان می‌داد که این همایش نه تنها مثل برخی از همایش‌ها نقطه پایان یک موضوع نبوده، بلکه تازه باعث آغاز حرکت‌ها و فعالیت‌هایی نیز شده است. از جمله موضوعاتی که با این همایش مطرح گردید می‌توان به این موارد اشاره کرد:

1- اعلام جایزه‌ی سالانه امام خامنه‌ای برای خلاقیت فکری و حرکت‌های جوانان در جهان اسلام.
2- برگزاری نشست مطالعه اندیشه‌های آیت‌الله خامنه ای در الازهر مصر.
3- برگزاری دوره‌های آموزشی و مطالعاتی اندیشه‌های آیت الله خامنه‌ای در مراکز علمی و آموزشی حوزوی شیعه‌ی لبنان.
4- برگزاری اردوی سیار در مناطق و روستاهای مختلف لبنان برای ترویج و معرفی اندیشه‌های آیت‌الله خامنه‌ای (این حرکت آغاز شده است).
5- انتشار و ارائه گزارش سالانه از وضع عدالت در جهان به نام آیت‌الله سید علی خامنه‌ای.

در مجموع، برگزاری این همایش نشان داد که هم نیاز و ضرورت، و هم زمینه و ظرفیت موجود در جهان عرب و جهان اسلام برای معرفی اندیشه‌ها و افکار ولی‌امر مسلمین بسیار بیش از تصور ماست و ضرورت دارد با بررسی نقاط ضعف و نقاط قوت این همایش، از آن به عنوان یک نقطه‌ی آغاز برای ایجاد یک جریان گسترده و قوی در راستای معرفی چهره واقعی و علمی و فکری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای برای نخبگان فکری و علمی، و فضای فرهنگی و مطالعاتی کشورهای مختلف استفاده شود. چیزی که باید اعتراف کنیم اینکه متأسفانه تاکنون نه تنها به اندازه اهمیت این موضوع و این شخصیت، بلکه حتی به اندازه مطالبه عمومی رسانه‌های بین‌المللی نیز بدان نپرداخته‌ایم.