سخنرانی رهبر معظم انقلاب در جمع طلّاب را می‌توان به دو بخش کلی تقسیم کرد.
1.    نکات و تحلیل‌هایی مبنی بر نوع روابط حکومت و حوزه
2.    نکات و تحلیل‌هایی پیرامون «تحول در حوزه»

هدف ما در این یادداشت آن است که به بخش دوم سخنان رهبری بپردازیم و سعی کنیم آن را به صورت خلاصه تبیین کنیم. اگرچه که می‌توان سخنان و نکات بخش اول سخنرانی را هم به گونه‌ای به بخش دوم ارجاع داد و آن را بخشی از تحولاتی به شمار آورد که باید در حوزه رخ دهد.

گزارشی از سخنان رهبری
رهبر انقلاب در بحش اول سخنان‌شان مبنی بر معنای تحول، ابتدا معنای غلط آن را بیان کرده و فرمودند که اگر تحوّل را به معنای تغییر در اصول اساسی حوزه‌ها مانند تحول در متد اجتهاد بدانیم، این قطعاً انحراف است. سپس با ارائه مثال‌های مختلفی معنای درست تحول در حوزه را بیان کردند. سپس در همین راستا فرمودند که نسبت حوزه با فضای علمی جامعه باید دارای دو خصوصیت باشد:
اول: حوزه باید در فضای علمی جامعه حاضر باشد.
دوم: این حضور باید یک حضور فعال باشد، نه یک حضور منفعل.

رهبر انقلاب فرمودند اندیشه‌هایی که حوزه ارائه می‌کند باید با توجه به نیازهای فکری- اجتماعی بوده و در پاسخ‌گویی، سخنان اندیشمندان دیگر را نیز مد نظر داشته باشد. ایشان همچنین تاکید داشتند که پاسخ حوزه به مسائل باید یک پاسخ جهانی باشد و حوزه باید توانایی این را داشته باشد که پاسخ‌هایی جهانی ارائه دهد. در اهمیت این موضوع همین بس که اگر این کار را نکنیم با دست خودمان به انزوای روحانیت و حذف دین کمک کرده‌ایم.

با توجه به این مباحث، مقصود از تحول یک حرکت نو به نو اجتهادی است. به تعبیر دیگر خود ایشان، مقصود از تحول، مدیریت آن است؛ چراکه تحول یک امر قهری است. البته ایشان تأکید کردند که مقصود از تحول به هیچ‌وجه رها کردن شیوه‌های سنتی و تبدیل کردن آن‌ها به روش‌های دانشگاهی نیست.

ایشان تحول را ناظر به نظام رفتاری و اخلاقی حوزه‌ها هم دانستند و توجه و تکریم اساتید، مراجع تقلید و علما را به عنوان یکی از مهمترین مسائل تبیین کردند. توجه به معنویات و تهذیب را نیز یکی از ضروری‌ترین مسائل دانسته و فرمودند: «با توجه به دنیای جدید و فضای مادی‌زده آن، جوان امروز بیش از گذشته نیازمند تهذیب است.» در این میان رهبر معظم انقلاب تأکید کردند که گرایش‌ها و احساسات انقلابی باید در حوزه حفظ شود و البته نباید به گونه‌ای باشد که خدای ناکرده کسی بتواند جوان حزب‌اللهی و انقلابی را به دلیل احساساتش از کوره به در ببرد و از آن سوء استفاده کند.

تحول با طعم حوزوی‌سازی
با توجه به روح کلی سخنان رهبر انقلاب می‌توان گفت که دغدغه اصلی ایشان پیرامون تحول در حوزه، حوزوی‌سازی حوزه است. به این معنی که حوزه‌ها قدر سرمایه‌های خویش را بدانند و براساس همان خود را با نیازهای روز جامعه تطبیق دهند اما این تطبیق‌دهی به هیچ‌وجه به معنای دانشگاهی‌سازی حوزه و یا دست کشیدن حوزه از داشته‌های ارزشمند خود نیست؛ بلکه مقصود از تحول استفاده کردن از آن منابع غنی به همراه عنصر اجتهاد است. به همین دلیل ایشان بر تحصیل رشته‌های فلسفه و تفسیر قرآن در کنار فقه تأکید داشته و تذکر دادند که امروز فضای فکری به گونه‌ای است که نمی‌توان بدون فلسفه به شبهات پاسخ داد.

شاید بتوان این سخنان رهبری را عکس‌العملی نسبت به برخی از تفاسیر غلط نسبت به تحول در حوزه دانست. براساس این تفاسیر برخی گمان کرده بودند معنای تحول در حوزه، دانشگاهی‌سازی حوزه است و برخی دیگر از ترس هر گونه دانشگاهی‌سازی، به ساختار خشک و متصلّب حوزه چسبیده و هرگونه تغییری در آن را انحراف از حرکت اصیل و تاریخی حوزه می‌دانستند.

رهبر انقلاب با تبیین دقیق و خاصی که از بحث تحول در حوزه ارائه دادند، باعث شدند که این دو جریان افراط و تفریط به حد تعادل توجه کرده و سعی کنند با رویه اجتهادی که عامل بقاء شیعه در طول تاریخ پر فراز و نشیب آن است این حرکت را ادامه دهند. حرکتی که امروزه بیش از هر زمان دیگری مورد نیاز است. تحولی که باید علاوه بر گستره‌های قدیم علوم حوزوی، وارد فضاهای جدیدی مانند علوم انسانی نیز بشود.

تأکید رهبر انقلاب مبنی بر اینکه هیچ نظامی نمی‌تواند در خلاء فعالیت کند و نیازمند تئوری‌های علمی است، افق جدیدی از وظایف را در مقابل اندیشمندان حوزوی قرار داد. حوزویان اکنون باید در زمینه‌های جدیدی مانند تعلیم و تربیت، مدیریت و... به سراغ متون دینی رفته و با استفاده از منابع کار اجتهادی کنند. اجتهادی که بتواند خلاء فکری ما را پر کند و پشتوانه عمل نظام اسلامی واقع شود.